CAMPUR KODE BASA INDONESIA RING PANGAJAHAN BASA BALI KELAS V SD LAB UNDIKSHA

Ukuran: px
Mulai penontonan dengan halaman:

Download "CAMPUR KODE BASA INDONESIA RING PANGAJAHAN BASA BALI KELAS V SD LAB UNDIKSHA"

Transkripsi

1 CAMPUR KODE BASA INDONESIA RING PANGAJAHAN BASA BALI KELAS V SD LAB UNDIKSHA N. K. Wulan Adnyasari 1, I. B. Ludy Paryatna 1, I.B. Sutresna 2. Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia {wulan.adnya@gmail.com,ludyparyatna@yahoo.com, sutresna}@undiksha.ac.id Kuub Tetilik puniki matetujon nlatarang indik (1) rupan campur kode basa Indonesia, lan (2) sane ngawinang penganggen campur kode basa Indonesia ring Undiksha. Tetilik puniki nganggen palihan tetilik deskriptif kualitatif. Jejering tetilikan puniki inggih punika guru pangajahan basa Bali ring kelas V SD Lab Undiksha. Panandang tetilikan puniki inggih punika penganggen campur kode basa Indonesia ring pangajahan basa Bali ring kelas V SD Lab Undiksha. Pamupulang data nganggen kramaning pratiaksa, kramaning sadu wicara, lan kramaning dokumentasi. Pikolih ring tetilik puniki inggih punika (1) rupan campur kode ring pangajahan basa Bali kakepah dados kalih manut pawiwit basa sane kaambil inggih punika: kapolihang 117 campur kode ka tengah, miwah manut wangun kertha basanyane, minakadi: kapolihang 75 campur kode sajeroning wangun kruna wenten; kapolihang 36 campur kode sajeroning wangun frasa; miwah kapolihang 6 campur kode sajeroning wangun klausa. (2) sane ngawinang penganggen campur kode basa Indonesia ring pangajahan Basa Bali inggih punika: pariindikan saking pamaos, miwah pariindikan basa. Kruna jejaton: campur kode, basa Indonesia, pangajahan Abstrak Penelitian ini bertujuan untuk menjelaskan (1) bentuk campur kode bahasa Indonesia, dan (2) penyebab pengunaan campur kode bahasa Indonesia di dalam pembelajaran bahasa Bali kelas V SD Lab Undiksha. Penelitian ini menggunakan rancangan penelitian deskriptif-kualitatif. Subjek dalam penelitian ini adalah guru pelajaran bahasa Bali kelas V SD Lab Undiksha. Objek penelitian adalah penggunaan campur kode bahasa Indonesia di dalam pembelajaran bahasa Bali kelas V SD Lab Undiksha. Pengumpulan data menggunakan metode observasi, metode wawancara dan metode dokumentasi. Hasil yang diperoleh dari penelitian tersebut adalah (1) bentuk campur kode di dalam pembelajaran bahasa Bali kelas V SD Lab Undiksha dibagi menjadi dua berdasarkan pawiwit bahasanya yaitu 117 campur kode ke dalam, dan berdasarkan tata bahasanya yaitu 75 campur kode dalam bentuk kata, 36 campur kode dalam bentuk frasa, dan 6 campur kode dalam bentuk klausa. (2) Penyebab pengunaan campur kode bahasa Indonesia di

2 dalam pembelajaran bahasa Bali adalah: berasal dari penuturnya, dan berasal dari penggunaan bahasanya. Kata kunci: campur kode, bahasa Indonesia, pembelajaran Abstract This reseach aimed to describe (1) The form of code-mixing Indonesian, and (2) the causes of the usege code-mixing Indonesian in the teaching learning process of Balinese subject for grade V at Undiksha Lab Elementary School. This reseach used descriptive qualitative research design. The subjects of the reseach were grade V Balinese teachers at Undiksha Lab Elementary School. The object of research the using of the code-mixing Indonesian in the grade V Balinese class at Undiksha Lab Elementary School. The data collected through observation, interview and documentation methods. The results of the research are (1) the form of the code-mixing in the grade V Balinese class at grade V at Undiksha Lab Elementary School are divided into two language elements, that are 117 inside mixed codes, and grammatically based that are 75 word based code-mixing in the form of words, 36 codemixing in shape phrases, and 6 code-mixing in the form of a clause. (2) The cause of the use of code-mixing in the Indonesian Bali language learning processes are: it comes from the speaker, and it comes from language. Keywords: code-mixing, Indonesia language, the learning process PURWAKA Kramane rikalaning mabebaosan pastika nganggen basa, krana basa inggih punika piranti mabebaosan ring kauripan kramane. Madasar antuk punika, nenten wenten pagubugan ring krama yening nenten wenten basa. Basa kaanggen olih jadmane mangda prasida ngemedalang pepineh sane jagi kabaosang kajadma sane tiosan. Basa madue kawigunan kaanggen piranti mabebaosan sane banget mautama risajeroning penglimbakang kramane. Basa boya ja wantah silih sinunggil cihna saking soang-soang pagubugan, nanging taler kadadosang makasami cihna ring tengah kahuripan kramane. Lianan tekening punika, basa prasida nguningayang wangsa, taler antuk basa punika kramane prasida nguningayang pikolih budaya saking etnis druene. Kauripan kramane nenten prasida lempas saking basa, krana krama inggih punika pupulan saking makudang-kudang sekaa sane nganggen basa pinaka piranti mabebaosan ring krama. Pateh sekadi kramane ring Bali. Krama Bali sane nganggen basa Bali maosang basa Bali inggih punika basa kapartama sane kaanggen mabebaosang miwah taler pinaka basa ibu. Basa Bali kaanggen mabebaosan olih krama Bali majeng ring krama peturu Bali mangda nyihnayang budaya sane madue nilai Balinyane. Basa Bali kadadosang bukti saking sejarah krama Bali. Krama Bali sampun uning ngeninin basa Bali madue kawigunan sane pinih kautamayang inggih punika pinaka niasa daerah lan niasa sane ngardi garjita krama Bali, pinaka niasa identitas daerah lan parajana Bali, pinaka piranti mabebaosan ring kaluarga lan krama Bali, pinaka nyokong sastra daerah lan sastra Indonesia, pinaka sarana sane nyokong budaya daerah lan budaya nasional Indonesia (Suarjana, 2008:2). Basa Bali sinalih tunggil pahpahan budaya Baline, lan madue genah sane sampun kamargiang ring wewidangan seni, agama, pegubugan krama (sosial), niti sastra (ilmu politik) lan sane lianan ring kauripan krama Baline. Basa Bali pinaka tetamian budaya Bali sane urip miwah taler kaanggen ring pagubugan sawai-wai olih krama Baline.

3 Basa Bali boya ja mawiguna anggen mabebaosan kamanten, nanging prasida kaanggen piranti sane madue kawigunan sane pinih utama, sumangdane tatas uning ngeninin budaya Bali. Basa Bali ring wewidangan pangajahajahan (pendidikan) sampun wenten ring mata pelajahan wajib kurikulum muatan lokal. Muatan lokal inggih punika kurikulum sane madue tetujon anggen ngalimbakang kawagedan (kompetensi) sisia mangda pateh sareng cihna khas lan potensi daerah. Sakadi katahnyane tetujon saking pangajahan basa Bali inggih punika ngajahin sisiane mangda prasida mabebaosan anggen basa sane becik lan patut. Saking pepineh punika kaaptiyang mangda para sisia prasida waged ring sajeroning mabasa Bali. Mabasa inggih punika kawagedan ri sajeroning mirengan, mabebaosan, ngewacen, lan nyurat. Kawagedan ring sajeroning ngewacen inggih punika kawagedan sane pinih kautamayang, sane rumaket ring panglimbakang jadmane. Kadulurin saking parilaksana ngewacen puniki, jadmane prasida ngerereh makudang-kudang widya sane wenten ring tengahin buku. Kawentenan makudang-kudang kramane saking makeh etnis ngeranayang akehnyane basa, sakadi krama Indonesia sane wit saking makudang-kudang etnis lan agama, wenten basa daerah soang-soang sane malianan. Yadiastun basa daerah ring Indonesia malianan nanging masikian nganggen basa Indonesia pinaka basa nasional lan basa pengeter ring sekolah. Madasar antuk punika ngeranayang wentennyane campur kode basa Bali sareng basa Indonesia ring kota ngantos ka desa. Iusan kosa basa saking basa lianan (basa Indonesia lan basa Inggris) ngakehang kapirengan ring bebaosan para sisiane. Iusan basa Indonesia akeh kari kapirengin rikala pangajahan sekadi kruna halaman, menyimpulkan, menjelaskan, sakit miwah sane lianan. Kawentenan kruna-kruna sakadi punika nenten prasida kaicalang, krana para sisiane madue papineh danganan mabasa Indonesia yening kasaihang sareng basa Bali. Kirangnyane sane kari nganggen basa Bali karayasang olih para panglingsir sane prasida ngusap-ngusap tangkah yening nyingakin para sisia mabasa Bali. Nenten prasida ngelidang malih ngeninin kawentenan basa-basa daerah, rumasuk basa Bali sane sampun rered ring tengah globalisasi. Kawentenan punika macihna saking kirangnyane sane nganggen basa Bali, nenten prasida nganggen basa Bali ring mabebaosan taler kirangnya pustakapustaka ngeninin basa Bali. Penganggen basa Bali pinaka basa pengeter ritatkala mabebaosan peturu krama Bali pinih mabuat pisan. Ring widang pangajahajahan, basa Bali patut kaanggen dados basa pengeter ring pangajahan basa daerah Bali. Basa pinaka piranti sane kaanggen olih guru ring nlatarang materi pangajahan. Kadulurin olih basa, sisia prasida uning ngeninin napi sane katlatarang olih guru. Sisia prasida ngicalang pikobet sane wenten ring pangajahan kadulurin olih basa. Sakadi punika mabuat pisan basa Bali, pinaka basa pengeter ring pangajahan basa Bali. Patut kauratiyang esksistensinyane ring makasami jenjang pendidikan sakadi SD, SMP, miwah taler SMA/K. Eksistensi penganggen basa Bali pinaka basa pengeter ring pangajahan patut kauratiyang malih. Nanging wenten parindikan sane patut elingang madasar aspek linguistik, krama Indonesia inggih punika krama sane bilingual (dwi bahasa) sane nganggen lintang saking siki basa, inggih punika basa daerah, basa Indonesia, lan basa asing. Krama dwi bahasa pastika ngamolihang kontak basa sane ngeranayang wentennyane campur kode. Campur kode ring pangajahan makeh kari kacingakin, khususnyane ring interaksi pangajahan ring sekolah. Sisia lan guru ring sekolah pastika sampun waged mabasa lianan tekening basa Bali. Campuhan basa pantaraning basa Bali sareng basa Indonesia ring pangajahan ketah kabaos campur kode. Asapunika parindikan sane wenten ring SD Lab Undiksha. Ring pangajahan basa Bali kari wenten iusan basa Indonesia. Kawentenan campur kode manut guru sane

4 ngemel pangajahan basa Bali nguningayang, krana para sisia nenten tatas uning undagan basa Bali sane patut. Kari wenten iusan campuhan warna basa ring bebaosan para sisia. Yening elingan malih saking basa sisiane, akehan sane tatas uning lan nganggen basa Indonesia pinaka basa kapartama sane ngeranayang wentennyane campur kode. Para sisia akehang nganggen basa Indonesia rikala ngemargiang bebaosan lan ring pagubugan. Parindikan puniki ngawinangbasa Bali pinaka basa ibu sayan rered, akeh sisia sane nenten prasida lan ngerasayang kimud nganggen basa Bali. Para sisia madue papineh basa Bali punika meweh kaartosang. Punika taler sane ngeranayang meweh yening guru wantah nlatarang pangajahan nganggen basa Bali kemanten. Para sisia kadi siap sambehang injin yening rikala pengajahan guru nlatarang wantah nganggen basa Bali kamanten, sangkaning asapunika guru malih nlatarang anggen basa Indonesia mangdane para sisia ngeresep napi sane baosang olih guru. Para sisiane mangkin sujatine patut nelebin undagan basa Bali. Patut elingang malih mangda sisia urati nganggen basa Bali pinaka basa daerah miwah taler ngelestariyang basa punika. Yening sawai-wai nganggen campur kode ngeranayang rerednyane basa daerah. Rerednyane penganggen basa Bali sampun akeh kabligbagang olih para budayawan Bali pikobet punika prasida kaicalang yening nincapang tatacara pangajahan, utamanyane ring pangajahan basa Bali. Punika sane mawinan kadeeh tur kadaut manah panilik pacang ngawentenang tetilik indik campur kode, utaminyane ring pangajahan. Tetilik sane kamargiang mamurda campur kode basa Indonesia ring pangajahan basa Bali kelas V SD Lab Undiksha. Dumogi sane metu saking tetilik puniki prasida nyawis pikobet sane wenten, risajeroning pangajahan nganggen campur kode. Lianan tekening punika, sumangdane uning sapunapi rupan miwah taler sane ngardi campur kode basa Indonesia sane wenten ring pangajahan basa Bali ring kelas V SD Lab Undiksha. Manut dadalan pikobet ring ajeng, dadosnyane pikobet ring tetilik puniki inggih punika: Sapunapi rupan campur kode basa Indonesia ring pangajahan basa Bali kelas V SD Lab Undiksha?. Miwah Sapunapi sane ngawaning penganggen campur kode basa Indonesia ring pangajahan basa Bali kelas V SD Lab Undiksha? Wenten tetujon tetilik puniki inggih punika mangda uning rupan campur kode basa Indonesia ring Undiksha. Miwah mangda uning sane ngardi penganggen campur kode basa Indonesia ring pangajahan basa Bali kelas V SD Lab Undiksha. Sepat siku-siku utawi teori-teori sane kaanggen ring tetilikan puniki inggih punika basa Indonesia, pangajahan, basa Bali, sosiolinguistik, soroh kruna, frasa, klausa, miwah campur kode ring pangajahan. Manut Wibowo (2001: 3) basa inggih punika uger-uger saking pralambang suara sane madue artos lan kaucapang, kahasilang olih piranti anggen mabebaosan madue kahanan panengah lan manut dresta, kaanggen pinaka piranti mabebaosan olih sekaa kramane sumangdane prasida ngamedalang pepineh sane jagi baosang. Lianan tekening punika Keraf (ring Smarapradhipa, 2005:1) nlatarang basa madue kalih artos, sane kapartama basa inggih punika piranti bebaosan (komunikasi) pantaraning kramane, marupa pralambang suara (bunyi) sane kahasilang olih piranti mabebaosan. Kaping kalih, basa ingih punika uger-uger mabebaosan (sistem komunikasi) sane nganggen pralambang suara (bunyi ujaran) sane kahanan panengah. Yening manut Owen (ring Setiawan, 2006:1) artos basa inggih punika basa prasida kaartosang pinaka ceciren (kode) sane kapolihang ring pagubugan krama anggen nguningayang rerancangan (konsep) sane kadulurin olih kawigunan niasa-niasa (simbol-simbol). Basa pinaka piranti sane kaanggen mabebaosan pantaraning kramane sane marupa pralambang suara (simbol bunyi) kapolihang saking piranti ucap jadmane. Sekadi sane sampun katlatarang olih makudang-kudang para sujana ring arep, basa Indonesia punika pinaka piranti sane kaanggen mabebaosan pantaring kramane.

5 Kawentenan basa Indonesia punika kaanggen masih ring widang pengajahan ring sekolah. Lianan tekening basa Indonesia sane kaanggen ring sekolah patut masih nganggen basa daerah sumangdane nyihnayang budaya saking daerah soangsoang ring Indonesia sane makeh wenten etnisnyane. Ketahnyane, pikobet sane kapolihang rikalaning ngajahin sisia sekolah dasar (SD) ring Indonesia, inggih punika nenten kaanggennyane basa ibu pinaka basa pengeter ring pamargi pangajahan. Pariindikan sekadi punika ngawinang para sisiane nenten prasida nincapang prestasi akademiknyane. Olih saantukan asapunika, guru wisesane ngalimbakang program pangajahan multibahasa sane mabasis basa ibu majeng para sisiane. Basa Indonesia pinaka basa nasional kawentenannyane nenten prasida lempas saking pangajahan basa daerah sekadi basa daerah Bali, inggih punika basa sane ketah kaanggen mabebaosan olih jadma Bali pinaka basa ibu utawi basa sane kapartama sane kaanggen ring kahuripan sarahina. Basa Bali kaanggen ring sajeroning widang pangajahan, sekadi ring sekolah dasar. Pengangge basa ibu utawi basa daerah pinaka basa pengeter risajeroning widang pangajahan ring tingkat dasar kawentennyane sampun prasida kaanggen olih makudang-kudang negara ring Asia Tenggara, sekadi Filipina, Thailand, miwah taler Kamboja. Ring tetiga negara punika, basa daerah kaanggen pinaka basa pengeter antuk sisia kelas I ngantos kelas III. Basa nasional wau kaanggen pinaka basa pengeter yening sampun kelas IV. Punika pateh sekadi sane wenten ring Bali. Rikalaning basa ibu utawi basa daerah kaanggen pinaka basa pengeter ring sekolah, pastika mapaiketan sareng pamargi pangajahan sumangdane numbuhang budi pekerti ring para sisiane. Kadulurin olih basa daerah punika sisiane mlajah ngeresepang nilai-nilai budayanyane, ring tengahnyane punika wenten norma-norma sane nyihnayang nilai rasa basa sane mabinanyan sareng basa sane lianan. Lianan tekening kawigunan punika, prasida kapolihang widya-widya antuk basa daerah (basa ibu) punika. Pariindikan punika patut sekadi sane kasobiyahang olih The Use of Vernacular Languages in Education (1951), indik alit-alite sumangdane nenten lempas saking pengangge basa ibunyane, rikalaning ipun ngeranjing ka kelas kapartama ngatos kelas tiga ring sekolah dasar, saantukan asapunika pastika sisiane waged mabasa ibu utawi etniknyane, lianan tekening punika kaaptiayang mangda para sisiane uning tekening padewekannyane. Pengangge basa daerah pinaka basa pengeter ring sekolah kaaptiyang sumangdane nincapang kewagedan makomunikasi ring sajeroning para sisiane. Kaaptiyang prasida nguncarang miwah nlatarang widya-widya sane sampun kapolihang, lisan utawi sane kasurat. Cutetnyane madue kawagedan ring pariindikan nyingakin lan mirengan, mabebaosan, ngawacen, miwah taler nyurat anggen basa daerah indik widya sane sampun kaplajahang. Sumangdane para sisiane prasida mabebaosan ngangge basa daerahnyane, saking alit para sisiane patut kaajahin nganggen basa daerah punika. Kawentenan pariindikan sane becik sekadi punika, pinaka dados bekel sane mautama ring padewekan sisiane rikalaning nganggen utawi mabebaosan ngangge basa Indonesia pinaka basa nasional. Basa daerah madue paiketan sane rumaket sareng basa Indonesia. Basa daerah inggih punika basa sane nyokong basa Indonesia sekadi sane wenten ring UUD 1945 pasal 32 ayat 2 Negara menghormati dan memelihara bahasa daerah sebagai kekayaan budaya nasional miwah taleh sekadi perumusan Kongres Basa Indonesia II warsa 1945 ring Medan, indik basa daerah pinaka sane nyokong basa nasional miwah pinaka sumber pembinaan basa Indonesia. Basa daerah akeh ngicenin sumbangan ka basa Indonesia, minakadi ring widang fonologi, morfologi, sintaksis, semantik miwah taler kosa basa. Asapunika tungkalikannyane, basa Indonesia madue pariindikan sane mautama ring panglimbakang basa daerah.

6 Paiketan pantaraning basa Indonesia miwah basa daerah rumaket pisan ring panglimbakannyane. Basa daerah pinaka basa pengeter rikalaning wau ngeranjing ka sekolah dasar. Ring makudang-kudang daerah, basa daerah kaanggen basa pengeter ring widang pangajahan tingkat sekolah dasar ngantos warsa ketiga (kelas III). Selanturnyane patut nganggen basa Indonesia pinaka basa pengeter pangajahan. Makadadosnyane akeh pisan paiketan basa Indonesia pinaka basa nasional ring pamargi pangajahan. Sekadi sane sampun tlatarang ring arep, indik basa sane kaanggen basa pengeter wajib ring sekolah-sekolah ring Indonesia, inggih punika basa Indonesia. Basa Indonesia pastika kaanggen ring makasami pamargi pangajahan, ring makasami materi sane jagi kaplajahang. Yadiastun wenten sisia saking lian daerah pastika prasida ngemiletin pengajahan sane madue basa sane malianan, saantukan wenten basa Indonesia sane nyikiang makasi basa. Manut Rustaman (2001:31) pamargi pangajahan inggih punika kawentenan parilaksana pagubugan pantaraning guru lan sisia miwah taler mabebaosan (komunikasi timbal balik) sane wenten ring kawentenan pangajahan (situasi edukatif) anggen nincapang tetujon mlajah. Tetujon mlajah punika patut kauratiyang olih guru sumangdane prasida patut sekadi napi sane jagi katincapang ring pamargi pangajahan punika. Dimyati lan Mudjiono (2006: 3) nlatarang pamargi pangajahan inggih punika parindikan ngeninin parilaksana pagubugan pantaraning guru lan sisia sane ring ungkur pamargi pangajahan punika wenten ngajinin hasil (evaluasi hasil) mlajah. Asapunika sane patut kauratiyang ring pamargi pangajahan manut sekadi pepineh sujanane ring arep. Lianan tekening punika yening manut Hamalik (2006: 162) pamargi pangajahan pinaka pamargi sane ngawentenang pagubugan pantaraning sisia lan guru ring utsaha sumangdane prasida sekadi tetujon pangajahan, sane wenten ring genah miwah taler galah sane kaaptiyang. Ri sajeroning pamargi pangajahan pastika wenten pagubugan sisia sareng guru miwah taler mawit saking sumber pangajahan ring genah pangajahan. Lianan tekening punika, guru ngicenin sisiane wantuan mangda prasida wentennyane pamargi ngamolihang widya, ngajahin mangdane waged lan ngawentuk para sisiane. Makadadosnyane, pangajahan inggih punika pamargi anggen ngwantu para sisia mangda prasida mlajah sane becik taler ngulengan pauwahan parilaksana kayun (kognitif), parisolah (afektif) lan parilaksana (psikomotor) ring dewek sisia. Ring pamargi pangajahan punika patut kauratiyang tata cara pengajahan. Tata cara pengajahan inggih punika parilaksana sane patut kalaksanayang olih guru rikalaning ngajahin materi majeng ring sisia. Tata cara pangajahan punika kasusun madasar antuk kompetensi miwah tetujon pangajahan. Kawigunan saking tata cara pangajahan inggih punika tetimbang guru sumangdane nenten lempas saking tetujon pengajahan. Ketahnyane tata cara pengajahan punika wenten tetiga, inggih punika kegiatan awal, kegiatan inti, miwah taler kegiatan akhir. Kegiatan awal, inggih punika parilaksana sane kapartama sane laksanayang olih guru. Ring parilaksana kapartama puniki, wenten makudangkudang pariindikan sane patut kalaksanayang olih guru. Guru patut nguratiyang sumangdane sisia sampun prasida mlajah (psikis utawi fisik), nglaksanayang apersepsi, nlatarang tetujon pangajahan, nlatarang napi sane jagi kalaksanyang ring pangajahan sane jagi kalaksanayang. Ring kegiatan inti inggih punika parilaksana sane kalaksanayang nganggen pendekatan, model, miwah kramaning pangajahan. Kegiatan penutup inggih punika parilaksana sane paling untat kalaksanayang ring pamargi pangajahan. Ring parilaksana puniki, guru kasarengin olih sisia ngalaksanayang panyutetang pangajahan, ngelaksanayang penilaian miwah refleksi saking pamargi pangajahan sane sampun kalaksanayang, ngicenin umpan balik saking pamargi pangajahan

7 miwah hasil pangajahan. Ngerencanayang parilaksana tindak lanjut ring wentuk program remidial, program pengayaan, layanan konseling, miwah ngicenin tugas kasoang-soang sisia utawi sekaa sane madasar saking hasil mlajah para sisia, lan nguningayang napi sane jagi kalaksanayang ring pangajahan sane jagi rauh. Ring pamargi pangajahan guru inggih punika jadma sane banget mautama ring pamargi pangajahan. Guru uning, waged, sane ngelaksanayang miwah, sane prasida ngelaksanayang parilaksana sumangdane patut sekadi tetujon pangajahan. Lianan tekening punika sisia masih madue kautamyang ring pamargi pangajahan, sisia sane kaicenin widya, miwah kawagedan olih guru sumangdane wenten pauwahan ring padewekan sisia. Sadurung maosang indik pahan saking basa Bali, sapatutnyane mangda uning dumun kapining artos basa Bali punika. Basa Bali inggih punika wantah silih sinunggil basa daerah ring panegara Indonesia sane kapiara olih krama Baline (Dikbud, 2006: 1). Basa Bali sane kaanggen olih para krama Bali puniki madue pahan manut kawigunannyane. Kawigunan pahan basa Bali punika nganutin undagan kasta miwah wangsa sane wenten ring Bali. Putra (2007: 59) nlatarang, sorsinggih basa Bali maartos awig indik undagan-undagan basa ritatkala mabebaosan nganggen basa Bali. Sorsinggih basa Bali punika pinaka gegambaran linggih sane wenten ring krama Baline sane ketah kabaos antuk wangsa. Wangsa punika pinaka dasar kawentenan sor-singgih ring Bali, lianan tekening punika sane ngawinang sorsinggih basa punika wenten riantukan kawentenan tata susila lan tata krama ring krama Baline sane polih iusan saking budaya Jawi (Hindu), utamainnyane duk para manggala Majapahit nguasa ring Bali. Kawentenan sakadi punika ngawinang wentennyane tata susila ritatkala mabebaosan, punika sane ngawinang wentennyane rasa nyinggihang saking sang sane mabebaosan sareng sang sane kairing mabebaosan. Punika sinamian metu boya ja sangkaning kawentenannyane pamarikosa majeng ring sang sane mabebaosan olih sang sane kairing mabebaosan. Kawentenan punika salanturnyane ngawinang metunyane sorsinggih basa ring basa Bali. Punika sami wantah sangkaning linggih sang sane mabaos, sapasira sane kairing mabaos miwah sapasira sane kabaosang. Malarapan ring wirasannyane, basa Baline kapalih dados: basa kasar, basa andap, basa madia, miwah basa alus. Sosiolinguistik kaanggen ring tetilik puniki, riantukan ring tetilik puniki sane pacang katilik inggih punika indik kawentenan campur kode ring bebaosan para sisiane, utaminnyane ring pamargi pangajahan. Kawentenan krama (konteks sosial) inggih punika silih sinunggil komponen tutur sane akeh ngiusin bebaosan sane kabaosang olih jadma ring peristiwa tutur. Kruna sosiolinguistik wantah patemon saking kalih kruna, inggih punika kruna sosiologi miwah kruna linguistik (Chaer sareng Agustina, 1995: 3). Holmes (ring Nurhayati dkk, 2012: 405) nlatarang sosiolinguistik inggih punika wantah peplajahan sane mlajahin indik basa sane wenten ring pantaraning krama (masyarakat). Yening maosang indik sosiolinguistik, pastika irika kawentenan indik warna basa (ragam bahasa). Ring warna basa punika wenten kalih sane patut kauningin inggih punika warna basa sane wenten sangkaning kawentenan akehnyane kawigunan basa lan akehnyane soroh krama sane mabebaosan lan, warna basa sane kaanggen piranti masimakrama ring krama siosan (multicultural) (Chaer sareng Agustina, 1995: 81). Ring warna basa puniki, taler wenten sane kabaosang kode, sakadi napi sane kabaosang olih Nurhayati dkk. (2012: 575) nlatarang kode pinaka sistem sane kaanggen makomunikasi pantaraning kalih penutur utawi langkung sane marupa dialek utawi basa. Kode puniki katahnyane kaanggen nlatarang pikobet sang sane mabebaosan, kawentenan sang sane mabebaosan sareng sang sane kairing mabebaosan, miwah parindikan bebaosan sane wenten, taler sang sane kabaosang. Kode puniki

8 kakepah dados kakalih minakadi alih kode lan campur kode. Aslinda sareng Syafyahya (2007: 87) maosang indik, sang sane mabebaosan, mabebaosan nganggen basa Indonesia sakewanten akeh kacampuhin sareng basa daerahnyane, jadma punika kasengguh sampun nganggen campur kode. Campur kode kapalih dados tigang soroh manut pawiwit basannyane sane ngranjing inggih punika campur kode ka tengah (campur kode ke dalam), campur kode campuhan (campur kode campuran), campur kode campuhan (campur kode campuran). Lianan punika, campur kode taler kasorohang manut wangun kertha basa. Wenten tigang soroh campur kode inggih punika campur kode sajeroning wangun klausa, campur kode sajeroning wangun frasa, campur kode sajeroning wangun kruna. sane ngawinang punika minakadi sang sane mabaos, basa sane kaanggen, miwah tetujon bebaosan. Tetiga punika malih kasaderanaang dados kalih inggih punika sang sane mabaos dados pariindikan saking pamaos miwah basa sane kaanggen lan tetujon bebaosan dados pariindikan basa. KRAMANING TETILIK Manut Wendra (2011:31) nlatarang kramaning tetilik inggih punika tatacara sane kaanggen ring tetilik. Tetilik puniki nganggen deskriptif kualitatif. Tetilik kualitatif inggih punika tetilik sane nguningayang pikolih data deskriptif marupa kruna-kruna sane kasurat utawi kabaosang sane kacingakin saking parilaksane jadmane sane prasida kauratiyang. Hamidi (2005:22) nlatarang jejering tetilik inggih punika jadma, benda, utawi lembaga sane masifat lan kawentenannyane jagi katilikin.jejering ring tetilik puniki inggih punika guru same ngemel pangajahan basa Bali ring kelas V SD Lab Undiksha. Penandang inggih punika parindikan sane jagi kaselehin, ring makarya tetilik pastika patut wenten jejering tetilik pinaka sumber informasi utawi data tetilik. Penandang inggih punika wantah campur kode basa Indonesia ring pangajahan basa Bali. Data ring tetilik mabuat pisan, sawireh nganggen nyawis pitaken sane kaselehin ring tetilik punika. Ngawit saking murda tetilik puniki inggih punika campur kode basa Indonesia ring pangajahan basa Bali kelas V SD lab Undiksha. Manut Bungin (2001:129) kramaning mupulang data inggih punika pahan saking piranti mupulang data sane kaanggen mangda prasida nguningayang berhasil utawi nentennyane tetilik sane kakaryanin. Mupulang data punika nganggen kramaning pratiaksa, kramaning sadu wicara miwah taler kramaning dokumentasi. Sane kalaksanayang olih panilik rikalaning ngamargiang kramaning nyingakin lan nyatet pengangge campur kode basa Indonesia ring pangajahan basa Bali kelas V SD Lab Undiksha. Ring nglaksanayang kramaning sadi wicara, panilik nganggen sadu wicara kastruktur, krana ritatkala nglaksanayang sadu wicara wantah makarya napi manten pitaken sane jagi katakenin, nenten nganggen pedoman pitaken sane kasusun terperinci. Kramaning dokumentasi tetilik puniki panilik pacang nganggen dokumentasi rekaman sane kaanggen inggih punika rekaman suara. Piranti tetilik inggih punika wantah piranti sane kaanggen mupulang data (Zuriah, 2006:168). Malarapan antuk punika, piranti pratiaksa sane kaanggen bantang utawi dasar inggih punika wantah dasar praktiaksa. Ritatkala masadu wicara piranti sane kaanggen inggih punika unteng pitaken kaanggen dasar ngamargiang sadu wicara. Piranti sane pacang kaanggen dokumentasi inggih punika wantah piranti sane mrasidayang ngerekam utawi ngambil gambar ritatkala peplajahan klaksanayang, piranti sane kanggen ring tetilikan inggih punika piranti kartu data. sane kaanggen risajeroning mupulang data ngeninin indik campur kode basa Indonesia ring Undiksha, sakadi ring sor. Seusan samian data sampun prasida kapupulang selanturnyane kalaksanayang data tureksa. Manut Sugiono (2007:335) data tureksa deskriptif kualitatif inggih punika sane kaanggen ngrereh data

9 sumangdane kasusus sistematis kapolihang saking pikenoh pratiaksa, sadu wicara miwah taler dokumentasi. Data tureksa sane kanggen ring tetilikan puniki inggih punika nyorohang data (klasifikasi data), reduksi data, mirdatayang data (deskripsi data), lan penyutetan. PIKOLIH MIWAH TETEPASAN Pikolih lan tetepasan saking kalih bantang pikobet, inggih punika rupan campur kode basa Indonesia ring Undiksha, sane ngawaning penganggen campur kode basa Indonesia ring Undiksha. Pikolih tetilik puniki, jagi katlatrang indik pikolih sane sampun kapolihang indik rupan miwah sane ngeranayang campur kode basa Indonesia ring pangajahan basa Bali kelas V SD Lab Undiksha. Pikolih puniki jagi nlatarang rupan miwah sane ngeranayang campur kode basa Indonesia manut kramaning pratiaksa, sadu wicara miwah taler dokumentasi. Kramaning pratiaksa sane kasarengin kramaning dokumentasi kalaksanayang anggen ngrereh rupan campur kode basa Indonesia ring pangajahan basa Bali kelas V SD Lab Undiksha. Pikolih saking kramaning pratiaksa sane kasarengin kramaning dokumentasi inggih punika campur kode sane katilikin punika kasorong dados kalih inggih punika campur kode manut pawiwit basanyane miwah taler manut wangun kerta basanyane. Campur kode yening manut pawiwit basanyane sane kaanggen rikala wenten pangajahan basa Bali ring kelas V SD Lab Undiksha inggih punika kapolihang 117 campur kode ka tengah, saantukan kacingakin ring bebaosan guru sane ngemel pengajahan basa Bali sane mawit saking basa Indonesia. Ring sor puniki conto campur kode ka tengah ring bebaosan sane kanggen olih jejering tetilik rikalaning ngemargiang pangajahan. Contonyane sekadi: kalimat sane becik inggih punika daweg dina redite tiang malancaran ka segara miwah mangkin nomer empat, surat contoh kruna sane nganggen cecek antuk sesuratan aksara Bali. Ring bebaosan punika wenten pawiwit basa Indonesia sane ngeranjing ka tengah basa Bali, makadaosnyane bebaosan punika kasorohang pinaka campur kode ka tengah. Pariindikan punika pateh sekadi panlataran olih Jendra (1991: 132) indik campur kode ka tengah kacihnayang antuk wentennyane pawiwit basa daerah utawi basa sane kantun asoroh (sekerabat) sane metu ring pengangge basa Indonesia. Bebaosan wenten kruna kalimat inggih punika kruna saking basa Indonesia sane kabaos lengkara ring basa Bali. Yening bebaosan pawiwit sane marupa basa Indonesia inggih punika kruna empat miwah taler kruna contoh sane ring basa Bali empat kabaos pat miwah kruna contoh kabaos conto utawi imba. Lianan tekening campur kode manut pawiwit basanyane sane wenten ring bebaosan guru rikalaning ngamargiang pangajahan basa Bali ring kelas V SD Lab Undiksha, bebaosan campur kode punika malih kasorohang manut wangun kertha basanyane. Kapolihang 75 campur kode sajeroning wangun kruna, 36 campur kode sajeroning wangun frasa, miwah taler 6 campur kode sajeroning wangun klausa. Conto bebaosan sane ngeranjing ka campur kode sajeroning wangun kruna inggih punika sekadi inggih silakan, kalimat sane becik inggih punika daweg dina redite tiang malancaran ka segara, sampun ngerti?. Saking conto bebaosan punika nyihnayang canpur kode basa Indonesia sane mawentuk wangun kruna, kaanggen mabebaosan ring pangajahan basa Bali kelas V SD Lab Undiksha. Campur kode basa ring sajeroning wangun kruna sane kaanggen minakadi: silakan, kalimat, ngerti. Ring conto bebaosan punika campur kode basa Indonesia sane kaanggen wentuknyane marupa kruna sane mawit saking basa Indonesia. Kruna sane marupa campur kode basa Indonesia sane kaanggen inggih punika: inggih silakan inggih durusang, kalimat sane becik inggih punika daweg dina redite tiang malancaran ka segara lengkara sane becik inggih punika daweg dina redite tiang

10 malancaran ka segara, sampun ngerti? sampun midep?. Sane kaping kalih yaning kacingak saking campur kode sajeroning wangun frasa, imba bebaosannyane sakadi: ayo biar prasida kacingakin sareng timpaltimpal, ayo lanjut malih, nomer lima sira bisa nyawab?. Bebaosan ring ajeng punika nyihnayang campur kode basa ring sajeroning wangun frasa sane kaanggen mabebaosan ring pangajahan basa Bali kelas V SD Lab Undiksha. Ring bebaosan punika akeh campur kode basa Indonesia mawentuk wangun frasa sane kaanggen, minakadi: ayo biar, ayo lanjut, bisa nyawab. Punika makudang-kudang campur kode ring sajeroning wangun frasa sane kaanggen mabebaosan sane marupa kruna saking basa Indonesia. Kruna-kruna sane pinaka campur kode mawentuk wangun frasa, minakadi: ayo biar prasida kacingakin sareng timpal-timpal ngiring mangda prasida kacingakin sareng timpal-timpal, ayo lanjut malih ngiring lanturang malih, nomer lima sira bisa nyawab nomer lima sira prasida nyawis. Paling untat sane kapolihang inggih punika wenten campur kode sajeroning wangun klausa. Imbanyane sekadi nah yen alit-alite nyawab seperti tadi, nilainya pastika becik inggih, ne ne suba tiga minggu bapak kasi tugasnya ini. Lianan campur kode sane marupa wangun kruna miwah wangun frasa, ring bebaosan rikala wenten pangajahan basa Bali kelas V SD Lab Undiksha taler wenten campur kode basa Indonesia sane mawentuk klausa saking pupulan makudang-kudang kruna basa Indonesia minakadi: nah yen alit-alite nyawab seperti tadi, nilainya pastika becik inggih nah yen alite-alite nyawis sekadi wawu, nilainyane pastika becik inggih, ne ne suba tiga minggu bapak kasi tugasnya ini ne ne suba tigang minggu bapak ngicen tugas puniki. Minab ring pengangge campur kode basa Indonesia sane wenten ring pangajahan basa Bali punika, wenten pengangge kruna sane marupa serapan. Kruna serapan inggih punika kruna sane mawit saking basa asing sane sampun kaintegrasikan ke tengah basa lianan lan sampun kaanggen ring kahuripan pagubugan parajane irika. Seumpaminyane kruna basa Belanda kaserap ka kruna basa Indonesia sekadi kruna advokat, brankas, demokrasi, eksemplar miwah sane lianan. Madasar antuk punika kapolihang kruna serapan saking basa Inggris ring lengkara nah mangkin bapak ngicen latihan, yening nilainyane becik ten sareng remidi. Ring lengkara punika wenten kruna remidi, kruna punika mawit saking kruna basa Inggris inggih ipun remidy. Kaserap olih basa Indonesia dados remidi sane maartos perbaikan. Lianan tekening punika wenten masih kruna saking basa Sansekerta ring lengkara sebelumnya akhiri bapak dengan Om Santhi Santhi Santhi Om. Ring lengkara punika wenten Om Santhi Santhi Santhi Om, sane madue maartos dumogi setata rahayu. Umat Hindu ring Bali yening ngucarang salam ketahnyane nganggen kruna Om Santhi Santhi Santhi Om, ring sekolah kauncarang yening sampun puput plajahan rahina punika pastika kapuputang antuk kruna Om Santhi Santhi Santhi Om. Pikolih ngamargiang sadu wicara sareng dokumentasi inggih punika sadu wicara kaanggen sumangdane prasida tatas uning sane ngeranayang guru basa Bali ring kelas V SD Lab Undiksha nganggen campur kode basa Indonesia ring Undiksha. Puniki pikolih saking sadu wicara sane kasarengin kramaning dokumentasi sareng jejering tetilik, inggih punika Bapak Drs. Putu Triyasa inggih puniki. Madasar antuk sadu wicara punika tetimbang utawi sane ngawinang Bapak Putu Triyasa pinaka guru sane ngemel Undiksha inggih punika saantukan sisia ngerasayang meweh utawi ngamolihang pikobet ngartosang materi utawi kosa basa Bali. Sekadi sane tlatarang ring SD Lab Undiksha, sisia sane ngeranjing irika boya ja sisia sane mawit saking siki etnis manten, asapunika ngawinang meweh yening guru nlatrang pangajahan nganggen basa Bali kemanten. Basa Bali madue undagan basa sane ngeranayang basa Bali punika rimit karasayang olih sisiane. Prasida kasorohang tetimbang Bapak Putu Triyasa nganggen campur kode basa Indonesia ring pangajahan basa Bali inggih

11 punika krana wentennyane faktor pariindikan saking pemaos miwah taler pariindikan basanyane. PAMUPUT Manut sekadi tetepasan ring adyaya IV indik campur kode basa Indonesia ring Undiksha. Kapolihang makudang-kudang tetingkesan, minakadi tetingkesan indik rupan campur kode basa Indonesia ring Undiksha, tetingkesan indik sane ngawinang penganggen campur kode basa Indonesia ring pangajahan basa Bali kelas V SD Lab Undiksha. Makasami tetingkesan punika pacang kabaosang ring sor. Rupan campur kode basa Indonesia ring Undiksha kakepah dados kalih inggih saking pawiwit basanyane miwah taler saking wangun kertha basanyane. Kacingak saking pawiwit basanyane rupan campur kode basa Indonesia ring Undiksha punika inggih punika kapolihang 117 campur kode ka tengah. Nenten kapolihang rupan campur kode ka tengah utawi kasisi wantan campur kode ka tengah kamanten. Yening kacingak saking wangun kertha basanyane wenten tetiga inggih punika kapolihang 75 ngeranjing ring soroh campur kode sajeroning wangun kruna, 36 ngeranjing ring soroh campur kode sajeroning wangun frasa, 6 ngeranjing ring soroh campur kode sajeroning wangun klausa. Campur kode sajeroning wangun kruna imbanyane inggih punika: inggih silakan inggih durusang, kalimat sane becik inggih punika daweg dina redite tiang malancaran ka segara lengkara sane becik inggih punika daweg dina redite tiang malancaran ka segara, sampun ngerti? sampun midep?. Campur kode sajeroning wangun frasa imbanyane inggih punika: ayo biar prasida kacingakin sareng timpal-timpal ngiring mangda prasida kacingakin sareng timpal-timpal, ayo lanjut malih ngiring lanturang malih, nomer lima sira bisa nyawab nomer lima sira prasida nyawis. Campur kode sajeroning wangun klausa imbanyane inggih punika: nah yen alit-alite nyawab seperti tadi, nilainya pastika becik inggih nah yen alite-alite nyawis sekadi wawu, nilainyane pastika becik inggih, ne ne suba tiga minggu bapak kasi tugasnya ini ne ne suba tigang minggu bapak ngicen tugas puniki. Kaping kalih sane ngawinang penganggen campur kode basa Indonesia ring Undiksha inggih punika pariindikan saking pemaos miwah taler pariindikan saking basanyane. Mapaiketan sareng pikolih saking tetilik indik campur kode basa Indonesia ring Undiksha. Piteket sane prasida kaaturang majeng ring sang pangwacen inggih punika, sakadi ring sor puniki. Kaping kapartama, majeng guru sane ngajahin basa Bali kaaptiyang sumangdane prasida numbuhang rasa tresna ring basa Bali miwah taler biasa nganggen nganggen basa Bali pinaka basa pengeter sane mautama ring pangajahan basa Bali. Kaping kalih, majeng ring sisia mautama sane mawit saking daerah lokal utawi asli jadma Bali sane selanturnya pinaka penerus sepatutnyane neneten kimud nganggen bas Bali rikalaning mabebaosan sareng jadma sane lianan. Para sisia pinaka penerus patut bangga nganggen basa Bali sumangdane basa Bali nenten rered lan kagentosin sareng basa lianan. Kaping tiga Majeng parajana Bali pinaka panutur basa Bali kaaptiyang numbuhang rasa tresna tekening basa Bali lan prasida nganggen basa Balipinaka basa pengeter sane mautama ring pagubugan. Kaping pat, majeng ring panilik sane tiosan, sumangdane prasida nilikin utawi nglanturang tetilikan ngeninin indik penganggen campur kode ring sekolah, utaminnyane sane wenten ring pangajahan. Miwah tetilik puniki prasida kaanggen bantang utawi dasar ritatkala ngamargiang tetilik tiosan sane ngeninin campur kode ring sekolah. KAPUSTAKAAN Aslinda dan Leni Syafyahya Pengantar Sosiolinguistik. Bandung: PT Refika Aditama.

12 Bungin, Burhan Metodelogi Penelitian Sosial Formal-Formal Kuantitatif dan Kualititatif. Surayaba : Airlangg Universitas Press. Chaer & Agustina Sosiolinguistik Perkenalawan Awal. Jakarta: Rineka Cipta. Dinas Kebudayaan Provinsi Bali Pedoman Pasang Aksara Bali. Denpasar: Dinas Kebudayaan Provinsi Bali. Hamidi Metode Penelitian Kualitatif. Universitas Muhammadyah Malang. Hudson, R.A Sociolinguistics. London: Cambridge University Press. Nurhayati, E. A. A., dkk Bahasa Ibu sebagai Pilar Jati Diri dan Pembentuk Karakter Bangsa yang Majemuk. Denpasar: Udayana University Press. Sugiyono Metode Penelitian Pendidikan (Pendekatan Kuantitatif, Kualitatif, dan R&B). Bandung: Alfabeta. Zuriah, Nurul Metode Penelitian Sosial dan Pendidikan. Teori-Aplikasi. Jakarta: PT. Bumi Akasara.

SOR SINGGIH BASA BALI RING PARUMAN SUBAK ABIAN DESA ADAT ASAHDUREN, KECAMATAN PEKUTATAN, JEMBRANA

SOR SINGGIH BASA BALI RING PARUMAN SUBAK ABIAN DESA ADAT ASAHDUREN, KECAMATAN PEKUTATAN, JEMBRANA e-journal JJPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Vol: 2 No:1(2015) SOR SINGGIH BASA BALI RING PARUMAN SUBAK ABIAN DESA ADAT ASAHDUREN, KECAMATAN PEKUTATAN, JEMBRANA N. K. Lady

Lebih terperinci

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia NUREKSAIN KAINGGILAN SOANG-SOANG PITAKEN RISAJERONING PITAKEN ULANGAN AKHIR SEMESTER GENAP PELAJAHAN BASA BALI KELAS VII RING SMP N 1 SINGARAJA WARSA PELAJAHAN 2013/2014 1 Made Suryadana, 1 I Nengah Martha,

Lebih terperinci

I Putu Widhi Astika 1 I Wayan Wendra 1, Sang Ayu Putu Sriasih 2. Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

I Putu Widhi Astika 1 I Wayan Wendra 1, Sang Ayu Putu Sriasih 2. Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia SESELEH TES OBJEKTIF AKHIR SEMESTER GANJIL BASA BALI KELAS XII SMA NEGERI 2 SINGARAJA 2015/2016 SAKING PARINDIKAN SEBARAN KOGNITIF, VALIDITAS LAN RELIABILITAS, MIWAH KONSTRUKSI OPTION I Putu Widhi Astika

Lebih terperinci

CAMPUH KODE (CAMPUR KODE) RING WAYANG KULIT INOVATIF CENK BLONK SANE MAMURDA LATA MAHOSADHI

CAMPUH KODE (CAMPUR KODE) RING WAYANG KULIT INOVATIF CENK BLONK SANE MAMURDA LATA MAHOSADHI CAMPUH KODE (CAMPUR KODE) RING WAYANG KULIT INOVATIF CENK BLONK SANE MAMURDA LATA MAHOSADHI I Gusti Agung Indriyani 1 Ida Bagus Rai 1, Sang Ayu Putu Sriasih 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas

Lebih terperinci

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RITATKALA PAPARUMAN ADAT RING DESA ADAT SAMPALAN TENGAH, KABUPATEN KLUNGKUNG

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RITATKALA PAPARUMAN ADAT RING DESA ADAT SAMPALAN TENGAH, KABUPATEN KLUNGKUNG NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RITATKALA PAPARUMAN ADAT RING DESA ADAT SAMPALAN TENGAH, KABUPATEN KLUNGKUNG Luh Komang Sri Pramawati [1] Ida Bagus Rai [1] Ida Bagus Putra Manik Aryana [2] Jurusan

Lebih terperinci

IUSAN PANGAWIGUNAAN PIRANTI GAMBAR (MONOPOLI) MABASA BALI RING PAPLAJAHAN NGWACEN AKSARA BALI RING SISIA KELAS V SDK MARSUDIRINI

IUSAN PANGAWIGUNAAN PIRANTI GAMBAR (MONOPOLI) MABASA BALI RING PAPLAJAHAN NGWACEN AKSARA BALI RING SISIA KELAS V SDK MARSUDIRINI IUSAN PANGAWIGUNAAN PIRANTI GAMBAR (MONOPOLI) MABASA BALI RING PAPLAJAHAN NGWACEN AKSARA BALI RING SISIA KELAS V SDK MARSUDIRINI 1 I. M. D. Adipraya 1 I. B. Rai, 2 I. W. Wendra Jurusan Pendidikan Bahasa

Lebih terperinci

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Pendidikan Ganesha

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Pendidikan Ganesha NGAWIGUNAYANG PIRANTI WAYANG CENKBLONK PINAKA UTSAHA NINCAPANG KAWAGEDAN NYURATLENGKARA SANE MADAGING BASITA PARIBASA SISIA KELAS VII H SMP NEGERI 1 SUKASADA 1 I Gede Suputra, 1 I Gede Gunatama, 2 Ida

Lebih terperinci

SESELEH MATERI TES ULANGAN UMUM SEMESTER GENAP WARSA 2013/2014 PEPLAJAHAN BASA BALI KELAS X RING SMK NEGERI 3 SINGARAJA

SESELEH MATERI TES ULANGAN UMUM SEMESTER GENAP WARSA 2013/2014 PEPLAJAHAN BASA BALI KELAS X RING SMK NEGERI 3 SINGARAJA SESELEH MATERI TES ULANGAN UMUM SEMESTER GENAP WARSA 2013/2014 PEPLAJAHAN BASA BALI KELAS X RING SMK NEGERI 3 SINGARAJA W Sriani, I W G Wisnu, IG Artawan Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan

Lebih terperinci

BASA BALI KEPARA DIALEK NUSA PENIDA SANE KAANGGEN SAJERONING MABEBAOSAN RING WEWIDANGAN DESA PAKRAMAN NUSASARI, KECAMATAN MELAYA, KABUPATEN JEMBRANA

BASA BALI KEPARA DIALEK NUSA PENIDA SANE KAANGGEN SAJERONING MABEBAOSAN RING WEWIDANGAN DESA PAKRAMAN NUSASARI, KECAMATAN MELAYA, KABUPATEN JEMBRANA BASA BALI KEPARA DIALEK NUSA PENIDA SANE KAANGGEN SAJERONING MABEBAOSAN RING WEWIDANGAN DESA PAKRAMAN NUSASARI, KECAMATAN MELAYA, KABUPATEN JEMBRANA N. M. Novalia Pramita Sari 1, I W. G. Wisnu 1, I M.

Lebih terperinci

CAMPUHAN WARNA BASA (CAMPUR KODE) SANE WENTEN RING PABLIGBAGAN SUBAK ANYAR DESA PADANGKELING, KECAMATAN BULELENG, KABUPATEN BULELENG, WARSA 2016

CAMPUHAN WARNA BASA (CAMPUR KODE) SANE WENTEN RING PABLIGBAGAN SUBAK ANYAR DESA PADANGKELING, KECAMATAN BULELENG, KABUPATEN BULELENG, WARSA 2016 CAMPUHAN WARNA BASA (CAMPUR KODE) SANE WENTEN RING PABLIGBAGAN SUBAK ANYAR DESA PADANGKELING, KECAMATAN BULELENG, KABUPATEN BULELENG, WARSA 2016 Komang Rina Dewi, I Nyoman Sudiana, I Nengah Martha Jurusan

Lebih terperinci

SESELEH CAMPUR KODE RING NOVEL SENTANA CUCU MAREP PAKARDIN I MADE SUGIANTO

SESELEH CAMPUR KODE RING NOVEL SENTANA CUCU MAREP PAKARDIN I MADE SUGIANTO SESELEH CAMPUR KODE RING NOVEL SENTANA CUCU MAREP PAKARDIN I MADE SUGIANTO 1 I W Kuntara, 1 S. A. P. Sriasih, 2 I. A. Sukma Wirani Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja,

Lebih terperinci

SARANA TEMBANG MELAYANGAN OLIH EMONI KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR SISIA KELAS VIII 6 SMP NEGERI 3 BANJAR

SARANA TEMBANG MELAYANGAN OLIH EMONI KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR SISIA KELAS VIII 6 SMP NEGERI 3 BANJAR SARANA TEMBANG MELAYANGAN OLIH EMONI KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR SISIA KELAS VIII 6 SMP NEGERI 3 BANJAR Ni Kadek Erni Yuni Andani 1,Gede Gunatama 1,Ida Bagus Rai 2 Jurusan Pendidikan

Lebih terperinci

KAWENTENAN CAMPUR KODE RING ALBUM TEMBANG POP BALI RAMBO OLO-OLO OLIH GRUP BAND BINTANG

KAWENTENAN CAMPUR KODE RING ALBUM TEMBANG POP BALI RAMBO OLO-OLO OLIH GRUP BAND BINTANG KAWENTENAN CAMPUR KODE RING ALBUM TEMBANG POP BALI RAMBO OLO-OLO OLIH GRUP BAND BINTANG I Gst. Ngr. Pt Darsana 1, I A. Sukma Wirani 1, I A. Pt Purnami 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan

Lebih terperinci

KEWAGEDAN NGRESEPANG WANGUN DASAR LAN ARTOS KRUNA DWILINGGA SISIA KELAS X SMA NEGERI 2 BANJAR SINGARAJA

KEWAGEDAN NGRESEPANG WANGUN DASAR LAN ARTOS KRUNA DWILINGGA SISIA KELAS X SMA NEGERI 2 BANJAR SINGARAJA KEWAGEDAN NGRESEPANG WANGUN DASAR LAN ARTOS KRUNA DWILINGGA SISIA KELAS X SMA NEGERI 2 BANJAR SINGARAJA Ni Made Yuniharsih I.N. Suandi 1, I. K. Paramarta 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan

Lebih terperinci

TATA KRUNA SAJERONING WIDYA KAWI SASTRA DRUEN MAHASISIA JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA BALI UNDIKSHA EDISI JUNI 2012

TATA KRUNA SAJERONING WIDYA KAWI SASTRA DRUEN MAHASISIA JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA BALI UNDIKSHA EDISI JUNI 2012 TATA KRUNA SAJERONING WIDYA KAWI SASTRA DRUEN MAHASISIA JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA BALI UNDIKSHA EDISI JUNI 2012 I. A. P. Asti Pratiwi 1, I W. G. Wisnu 1, S. A. P. Sriasih 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali

Lebih terperinci

METODE KOOPERATIF TIPE THINK, PAIR, SHARE (TPS) ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT SINOPSIS CERPEN MABASA BALI SISIA KELAS XI-3 IPA SMA NEGERI 1 BANJAR

METODE KOOPERATIF TIPE THINK, PAIR, SHARE (TPS) ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT SINOPSIS CERPEN MABASA BALI SISIA KELAS XI-3 IPA SMA NEGERI 1 BANJAR METODE KOOPERATIF TIPE THINK, PAIR, SHARE (TPS) ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT SINOPSIS CERPEN MABASA BALI SISIA KELAS XI-3 IPA SMA NEGERI 1 BANJAR Kadek Dwi Payani 1, 1 I B Putra Manik A, 2 Wayan Gede

Lebih terperinci

KAWENTENAN DIALEK BALI AGA RING DESA DAUSA KECAMATAN KINTAMANI KABUPATEN BANGLI

KAWENTENAN DIALEK BALI AGA RING DESA DAUSA KECAMATAN KINTAMANI KABUPATEN BANGLI KAWENTENAN DIALEK BALI AGA RING DESA DAUSA KECAMATAN KINTAMANI KABUPATEN BANGLI I Ketut Agus Adi Putra 1 Ida Ayu Sukma Wirani 1, Ida Ayu Pt. Purnami, S.S, M.Pd 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas

Lebih terperinci

PEPLAJAHAN MABEBAOSAN BASA BALI SANE NGANGGEN MODEL PEPLAJAHAN INOVATIF RING KELAS XI IIS 3 SMA NEGERI 4 SINGARAJA

PEPLAJAHAN MABEBAOSAN BASA BALI SANE NGANGGEN MODEL PEPLAJAHAN INOVATIF RING KELAS XI IIS 3 SMA NEGERI 4 SINGARAJA PEPLAJAHAN MABEBAOSAN BASA BALI SANE NGANGGEN MODEL PEPLAJAHAN INOVATIF RING KELAS XI IIS 3 SMA NEGERI 4 SINGARAJA K. T. Wahyuni, I. W. G. Wisnu, I. N. Suandi Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas

Lebih terperinci

METODE COPY THE MASTER KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT CERPEN SISIA RING KELAS XI MIA3 SMA NEGERI 2 SINGARAJA

METODE COPY THE MASTER KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT CERPEN SISIA RING KELAS XI MIA3 SMA NEGERI 2 SINGARAJA METODE COPY THE MASTER KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT CERPEN SISIA RING KELAS XI MIA3 SMA NEGERI 2 SINGARAJA Ni Kd Ayu Yasinta D 1, I B Putra Manik A 1, Drs Gd Gunatama 2 Jurusan Pendidikan Bahasa

Lebih terperinci

NGAWIGUNAYANG METODE AUDIOLINGUAL ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NEMBANGANG PUPUH MASKUMAMBANG SISIA KELAS X MIPA 2 SMA NEGERI 1 SINGARAJA

NGAWIGUNAYANG METODE AUDIOLINGUAL ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NEMBANGANG PUPUH MASKUMAMBANG SISIA KELAS X MIPA 2 SMA NEGERI 1 SINGARAJA NGAWIGUNAYANG METODE AUDIOLINGUAL ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NEMBANGANG PUPUH MASKUMAMBANG SISIA KELAS X MIPA 2 SMA NEGERI 1 SINGARAJA I Made Wisnawa 1 I Wayan Wendra 1, Sang Ayu Putu Sriasih 2 Jurusan

Lebih terperinci

TETILIK SOR SINGGIH BASA BALI RING PASANGKEPAN KRAMA DESA PAKRAMAN AYUNAN, KECAMATAN ABIANSEMAL, KABUPATEN BADUNG

TETILIK SOR SINGGIH BASA BALI RING PASANGKEPAN KRAMA DESA PAKRAMAN AYUNAN, KECAMATAN ABIANSEMAL, KABUPATEN BADUNG TETILIK SOR SINGGIH BASA BALI RING PASANGKEPAN KRAMA DESA PAKRAMAN AYUNAN, KECAMATAN ABIANSEMAL, KABUPATEN BADUNG 1 I W. Adhi Mahardika, 1 I.B. Putra Manik Aryana, 2 I G. Gunatama. Jurusan Pendidikan Bahasa

Lebih terperinci

FILM DOKUMENTER PINAKA SERANA NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR RING KELAS X7 SMA NEGERI 2 BANJAR

FILM DOKUMENTER PINAKA SERANA NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR RING KELAS X7 SMA NEGERI 2 BANJAR FILM DOKUMENTER PINAKA SERANA NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR RING KELAS X7 SMA NEGERI 2 BANJAR I K. Aryana prayoga 1 I.N. Suandi 1, I. K. Paramarta 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas

Lebih terperinci

KAWENTENAN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RING NASKAH DRAMA I GODOGAN JURUSAN PENDIDIKAN BASA BALI WARSA 2015/2016

KAWENTENAN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RING NASKAH DRAMA I GODOGAN JURUSAN PENDIDIKAN BASA BALI WARSA 2015/2016 KAWENTENAN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RING NASKAH DRAMA I GODOGAN JURUSAN PENDIDIKAN BASA BALI WARSA 2015/2016 Olih: Kadek Moni Ratningsih, NIM 1212051016 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Fakultas Bahasa

Lebih terperinci

SESELEH PANGAWIGUNAAN BASA BLACKBERRY MESSAGE (BBM) YOWANA RING BR. DUSUN SALA, DESA ABUAN, KECAMATAN SUSUT, KAB. BANGLI

SESELEH PANGAWIGUNAAN BASA BLACKBERRY MESSAGE (BBM) YOWANA RING BR. DUSUN SALA, DESA ABUAN, KECAMATAN SUSUT, KAB. BANGLI SESELEH PANGAWIGUNAAN BASA BLACKBERRY MESSAGE (BBM) YOWANA RING BR. DUSUN SALA, DESA ABUAN, KECAMATAN SUSUT, KAB. BANGLI 1 I Ni luh Umi Astary, 1 I Ida Bagus Rai, 2 I I Gede Nurjaya Jurusan Pendidikan

Lebih terperinci

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia RERAWATAN DIALEK BASA BALI RING TEMBANG POP BALI: STUDI KASUS SAJERONING TEMBANG POP BALI MAMURDA CIRI-CIRI KEKAWIAN YONG SAGITA MIWAH BALI UNITED KEKAWIAN KRISNA SURYA PURPA KASOBYAHANG ANTUK DI UBUD

Lebih terperinci

CAMPUH KODE SAJERONING PRASASTI MABASA BALI KUNO SAKING WARSA MASEHI

CAMPUH KODE SAJERONING PRASASTI MABASA BALI KUNO SAKING WARSA MASEHI CAMPUH KODE SAJERONING PRASASTI MABASA BALI KUNO SAKING WARSA 989-1011 MASEHI Gd. Edi Subawa 1, I Kt. Paramarta 1, I. B. Rai 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

Lebih terperinci

Pesaih Kawagedan Sisia Kelas VIIIC SMP Negeri 3 Singaraja Sajeroning Nyelehin Wangun Intrinsik Puisi Bali Purwa (Pupuh Sinom) lan Puisi Bali Anyar

Pesaih Kawagedan Sisia Kelas VIIIC SMP Negeri 3 Singaraja Sajeroning Nyelehin Wangun Intrinsik Puisi Bali Purwa (Pupuh Sinom) lan Puisi Bali Anyar Pesaih Kawagedan Sisia Kelas VIIIC SMP Negeri 3 Singaraja Sajeroning Nyelehin Wangun Intrinsik Puisi Bali Purwa (Pupuh Sinom) lan Puisi Bali Anyar K. Karmini 1,I. B. Putrayasa 1, I. A. Sukma Wirani 2 Jurusan

Lebih terperinci

NUREKSAIN SESURATAN PASANG AKSARA BALI RING SAJERONING PAPAN WASTA SANE WENTEN RING SD SE- KECAMATAN JEMBRANA

NUREKSAIN SESURATAN PASANG AKSARA BALI RING SAJERONING PAPAN WASTA SANE WENTEN RING SD SE- KECAMATAN JEMBRANA NUREKSAIN SESURATAN PASANG AKSARA BALI RING SAJERONING PAPAN WASTA SANE WENTEN RING SD SE- KECAMATAN JEMBRANA Ni Luh Putu Mei Aryantini, M. Sri Indriani, I. B. Md. Ludy P. Jurusan Pendidikan Bahasa Bali

Lebih terperinci

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali, FBS. Universitas Pendidikan Ganesha. Singaraja, Indonesia

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali, FBS. Universitas Pendidikan Ganesha. Singaraja, Indonesia NGAWIGUNAYANG MODEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE MAKE A MATCH ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT WACANA BAWAK ANTUK AKSARA ANCENG SISIA KELAS XII IPS 2 SMA NEGERI 4 SINGARAJA WARSA PALAJAHAN 2015/2016 Kadek

Lebih terperinci

SOR SINGGIH BASA BALI SAJERONING PARUMAN BANJAR ADAT GUNUNG BIAU, DESA MUNCAN, KABUPATEN KARANGASEM

SOR SINGGIH BASA BALI SAJERONING PARUMAN BANJAR ADAT GUNUNG BIAU, DESA MUNCAN, KABUPATEN KARANGASEM SOR SINGGIH BASA BALI SAJERONING PARUMAN BANJAR ADAT GUNUNG BIAU, DESA MUNCAN, KABUPATEN KARANGASEM Ni Luh Pt. Ratna Dewi 1, Md. Sri Indriani 1, I Kt. Paramartha 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas

Lebih terperinci

NUREKSAIN SESURATAN AKSARA BALI MANUT PASANG AKSARA PURWADRESTA LONTAR SATUA JRO MATUA TEKEN I CAI MANTU DRUEN GEDONG KIRTYA

NUREKSAIN SESURATAN AKSARA BALI MANUT PASANG AKSARA PURWADRESTA LONTAR SATUA JRO MATUA TEKEN I CAI MANTU DRUEN GEDONG KIRTYA NUREKSAIN SESURATAN AKSARA BALI MANUT PASANG AKSARA PURWADRESTA LONTAR SATUA JRO MATUA TEKEN I CAI MANTU DRUEN GEDONG KIRTYA Kadek Jara Merani 1, Made Sri Indriani 1, IB. Md Ludy Paryatna 2. Jurusan Pendidikan

Lebih terperinci

DIALEK BALI AGA SANE KEAANGGEN RI SAJERONING MABASA BALI RING DESA SIDATAPA, KECAMATAN BANJAR, KABUPATEN BULELENG

DIALEK BALI AGA SANE KEAANGGEN RI SAJERONING MABASA BALI RING DESA SIDATAPA, KECAMATAN BANJAR, KABUPATEN BULELENG e-journal JJPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Vol: 2 No:1(2015) DIALEK BALI AGA SANE KEAANGGEN RI SAJERONING MABASA BALI RING DESA SIDATAPA, KECAMATAN BANJAR, KABUPATEN

Lebih terperinci

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA RING CERPEN MABASA BALI RUBRIK ORTI BALI, KORAN BALI POST 2016

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA RING CERPEN MABASA BALI RUBRIK ORTI BALI, KORAN BALI POST 2016 e-journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA RING CERPEN MABASA BALI RUBRIK ORTI BALI, KORAN BALI POST 2016 ayusastrinidewi@yahoo.co.id,

Lebih terperinci

TUTUR LEBUR GANGSA; ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: I MADE OKA PARIATNA

TUTUR LEBUR GANGSA; ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: I MADE OKA PARIATNA TUTUR LEBUR GANGSA; ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: I MADE OKA PARIATNA 1001215034 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS SASTRA DAN BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA DENPASAR 2016 i TUTURLEBUR GANGSA; ANALISIS

Lebih terperinci

GENDING-GENDING REGGAE BALI JONI AGUNG SESELEH SEMIOTIKA TETUJON IDUP MANUSA PAIKETANNYANE SARENG AJAH-AJAHAN PAWATEKAN

GENDING-GENDING REGGAE BALI JONI AGUNG SESELEH SEMIOTIKA TETUJON IDUP MANUSA PAIKETANNYANE SARENG AJAH-AJAHAN PAWATEKAN GENDING-GENDING REGGAE BALI JONI AGUNG SESELEH SEMIOTIKA TETUJON IDUP MANUSA PAIKETANNYANE SARENG AJAH-AJAHAN PAWATEKAN I.B. Pidada Adi Putra 1, I.B. Putra Manik Aryana 1, I.B. Ludy Paryatna 2 Jurusan

Lebih terperinci

BASITA PARIBASA RING ALBUM NASI GORENG SPESIAL KEKAWIAN WIDI WIDIANA

BASITA PARIBASA RING ALBUM NASI GORENG SPESIAL KEKAWIAN WIDI WIDIANA BASITA PARIBASA RING ALBUM NASI GORENG SPESIAL KEKAWIAN WIDI WIDIANA I Pt. Budiantara Putra 1, I Kt. Paramarta 1, I Md. Sutama 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja,

Lebih terperinci

ARTI LEKSEM SUKATING (UKURAN) NGANGGEN LIMA LAN BATIS RING ASTA KOSALA-KOSALI

ARTI LEKSEM SUKATING (UKURAN) NGANGGEN LIMA LAN BATIS RING ASTA KOSALA-KOSALI ARTI LEKSEM SUKATING (UKURAN) NGANGGEN LIMA LAN BATIS RING ASTA KOSALA-KOSALI I Md Werdiatmaja 1, I Kt Paramarta 1, I Gd Artawan, 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja,

Lebih terperinci

SESELEH WANGUN CARITA MIWAH PIKENOH PENDIDIKAN KARAKTER RING PUPULAN SATUA KEMBANG RAMPE KASUSASTRAAN BALI PURWA I

SESELEH WANGUN CARITA MIWAH PIKENOH PENDIDIKAN KARAKTER RING PUPULAN SATUA KEMBANG RAMPE KASUSASTRAAN BALI PURWA I SESELEH WANGUN CARITA MIWAH PIKENOH PENDIDIKAN KARAKTER RING PUPULAN SATUA KEMBANG RAMPE KASUSASTRAAN BALI PURWA I N.K. Suwitriyani 1, I.W.G. Wisnu 1, M. Sri Indriani 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas

Lebih terperinci

SESELEH INDIK WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON SANE WENTEN RING NOVEL BUUNG KAKAWIAN NYOMAN MANDA

SESELEH INDIK WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON SANE WENTEN RING NOVEL BUUNG KAKAWIAN NYOMAN MANDA SESELEH INDIK WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON SANE WENTEN RING NOVEL BUUNG KAKAWIAN NYOMAN MANDA 1 Nengah Widiantika, 1 I.Gede Gunatama, 2 I. A. Pt. Purnami Jurusan Pendidikan Bahasa

Lebih terperinci

SESELEH TATA WANGUN JRONING KRIYA SASTRA LAN SOSIOLOGI PANGAWI RING NOVEL SING JODOH RERIPTAN I MADE SUGIANTO

SESELEH TATA WANGUN JRONING KRIYA SASTRA LAN SOSIOLOGI PANGAWI RING NOVEL SING JODOH RERIPTAN I MADE SUGIANTO SESELEH TATA WANGUN JRONING KRIYA SASTRA LAN SOSIOLOGI PANGAWI RING NOVEL SING JODOH RERIPTAN I MADE SUGIANTO N. L. P. Ekayanti Savitri 1, IB. Putrayasa 1, I. A. Sukma Wirani 2 Jurusan Pendidikan Bahasa

Lebih terperinci

NYAIHANG SESURATAN GEGURITAN CUPAK GERANTANG LAN SATUA CUPAK GERANTANG MADASAR ANTUK WANGUN CARITA SANE KASELEHIN ANTUK TEORI SASTRA BANDINGAN

NYAIHANG SESURATAN GEGURITAN CUPAK GERANTANG LAN SATUA CUPAK GERANTANG MADASAR ANTUK WANGUN CARITA SANE KASELEHIN ANTUK TEORI SASTRA BANDINGAN NYAIHANG SESURATAN GEGURITAN CUPAK GERANTANG LAN SATUA CUPAK GERANTANG MADASAR ANTUK WANGUN CARITA SANE KASELEHIN ANTUK TEORI SASTRA BANDINGAN Ni Gst. Ayu Kt. Sari Wahini1, I B. Putra Manik Aryana1, I

Lebih terperinci

NUREKSAIN WANGUN LAN GUNA SARAT PAGURON- GURON GEGURITAN DHARMA STHITI KEKAWIAN I MADE MENAKA

NUREKSAIN WANGUN LAN GUNA SARAT PAGURON- GURON GEGURITAN DHARMA STHITI KEKAWIAN I MADE MENAKA NUREKSAIN WANGUN LAN GUNA SARAT PAGURON- GURON GEGURITAN DHARMA STHITI KEKAWIAN I MADE MENAKA Ni Wyn Ari Suryanti 1, IB Rai 1, Kt. Paramarta 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Fakultas Bahasa dan Seni Universitas

Lebih terperinci

KATA PENGANTAR. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Tuhan Yang Mahaesa

KATA PENGANTAR. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Tuhan Yang Mahaesa SKRIPSI INI TELAH DISETUJUI DAN DINILAI OLEH PANITIA PENGUJI PADA PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS ILMU BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA PADA TANGGAL: 1 JULI 2016 Berdasarkan SK Dekan Fakultas Ilmu Budaya,

Lebih terperinci

WARNA (VARIASI) BASA BALI RING SESURATAN KWACA (BAJU KAOS)

WARNA (VARIASI) BASA BALI RING SESURATAN KWACA (BAJU KAOS) WARNA (VARIASI) BASA BALI RING SESURATAN KWACA (BAJU KAOS) N. P. Febri Yuliani 1, I. K. Paramarta 1, G. Artawan 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia e-mail:

Lebih terperinci

SKRIPSI ANALISIS STRUKTUR DAN SOSIOLOGIS DRAMA MULIH KARYA I NYOMAN MANDA OLEH : NI PUTU HARUM KARTIKA DEWI NIM

SKRIPSI ANALISIS STRUKTUR DAN SOSIOLOGIS DRAMA MULIH KARYA I NYOMAN MANDA OLEH : NI PUTU HARUM KARTIKA DEWI NIM SKRIPSI ANALISIS STRUKTUR DAN SOSIOLOGIS DRAMA MULIH KARYA I NYOMAN MANDA OLEH : NI PUTU HARUM KARTIKA DEWI NIM 1101215006 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS SASTRA DAN BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA DENPASAR

Lebih terperinci

PELESTARIAN BAHASA BALI DALAM MEDIA CETAK BERBAHASA BALI: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK OLEH ANAK AGUNG ISTRI ITA RYANDEWI NIM:

PELESTARIAN BAHASA BALI DALAM MEDIA CETAK BERBAHASA BALI: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK OLEH ANAK AGUNG ISTRI ITA RYANDEWI NIM: PELESTARIAN BAHASA BALI DALAM MEDIA CETAK BERBAHASA BALI: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK OLEH ANAK AGUNG ISTRI ITA RYANDEWI NIM: 1101215033 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS SASTRA DAN BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA

Lebih terperinci

WANGUN INTRINSIK LAN AJI PANGAJAH-AJAHAN TATA LAKSANA RING SATUA BAWAK MABASA BALI WARSA 1975

WANGUN INTRINSIK LAN AJI PANGAJAH-AJAHAN TATA LAKSANA RING SATUA BAWAK MABASA BALI WARSA 1975 WANGUN INTRINSIK LAN AJI PANGAJAH-AJAHAN TATA LAKSANA RING SATUA BAWAK MABASA BALI WARSA 1975 N. M. Ari Puja Astiti 1, I. B. M. Ludy Paryatna 1, I. G. Nurjaya 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas

Lebih terperinci

TEKS GEGURITAN DARMAKAYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: KADEK RIKA ARIPAWAN NIM:

TEKS GEGURITAN DARMAKAYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: KADEK RIKA ARIPAWAN NIM: TEKS GEGURITAN DARMAKAYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: KADEK RIKA ARIPAWAN NIM: 1101215023 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS SASTRA DAN BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA 2015 TEKS GEGURITAN DARMAKAYA:

Lebih terperinci

I Gst A Kd Yulandari, I B Md Ludy Paryatna, Md. Sri Indriani

I Gst A Kd Yulandari, I B Md Ludy Paryatna, Md. Sri Indriani NUREKSAIN KAWENTENAN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI SAJERONING PAWIWAHAN RING BANJAR SUMBUL, DESA YEHEMBANG KANGIN, KECAMATAN MENDOYO, KABUPATEN JEMBRANA RING WARSA 2016 I Gst A Kd Yulandari, I B Md Ludy Paryatna,

Lebih terperinci

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING SATUA PAN BALANG TAMAK

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING SATUA PAN BALANG TAMAK SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING SATUA PAN BALANG TAMAK K. Devi Antariyani 1 I. N. Suandi 1 I. K. Paramarta 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha

Lebih terperinci

TEKS GEGURITAN PADEM WARAK ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA

TEKS GEGURITAN PADEM WARAK ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA TEKS GEGURITAN PADEM WARAK ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA OLEH: I PUTU BAYU MUTRA WIBAWA NIM 1101215024 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS SASTRA DAN BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA DENPASAR 2015 i 1 TEKS

Lebih terperinci

BABAD PASEK KAYU SELEM : ANALISIS STRUKTUR OLEH : I PUTU YUDHI SANTIKA PUTRA NIM:

BABAD PASEK KAYU SELEM : ANALISIS STRUKTUR OLEH : I PUTU YUDHI SANTIKA PUTRA NIM: BABAD PASEK KAYU SELEM : ANALISIS STRUKTUR OLEH : I PUTU YUDHI SANTIKA PUTRA NIM: 1101215005 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS ILMU BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA DENPASAR 2015 i BABAD PASEK KAYU SELEM: ANALISIS

Lebih terperinci

SESELEH VARIASI BASA RING DIALEK BALI AGA DESA SERAYA, KECAMATAN KARANGASEM, KABUPATEN KARANGASEM

SESELEH VARIASI BASA RING DIALEK BALI AGA DESA SERAYA, KECAMATAN KARANGASEM, KABUPATEN KARANGASEM SESELEH VARIASI BASA RING DIALEK BALI AGA DESA SERAYA, KECAMATAN KARANGASEM, KABUPATEN KARANGASEM N. L. Degeng Ratna Dewi 1, I. B. Rai 1, N. Sudiana 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan

Lebih terperinci

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN GUNA SARAT SOSIAL RING PUPULAN SATUA BAWAK MEKEL PARIS PIKARDIN I.B.W. WIDIASA KENITEN

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN GUNA SARAT SOSIAL RING PUPULAN SATUA BAWAK MEKEL PARIS PIKARDIN I.B.W. WIDIASA KENITEN SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN GUNA SARAT SOSIAL RING PUPULAN SATUA BAWAK MEKEL PARIS PIKARDIN I.B.W. WIDIASA KENITEN I Km. Endi Saputra 1, I N. Martha 1, I.A.Pt.Purnami 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali

Lebih terperinci

UCAPAN TERIMA KASIH. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa/Tuhan Yang

UCAPAN TERIMA KASIH. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa/Tuhan Yang UCAPAN TERIMA KASIH Om Swastyastu, Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa/Tuhan Yang Maha Esa, karena berkat rahmat-nya, skripsi ini dapat diselesaikan tepat waktu. Skripsi yang berjudul

Lebih terperinci

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN SOSIOLOGI KRIYA SASTRA RING PUPULAN SATUA BAWAK LAWAR GOAK PAKARDIN I KETUT RIDA

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN SOSIOLOGI KRIYA SASTRA RING PUPULAN SATUA BAWAK LAWAR GOAK PAKARDIN I KETUT RIDA SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN SOSIOLOGI KRIYA SASTRA RING PUPULAN SATUA BAWAK LAWAR GOAK PAKARDIN I KETUT RIDA I Km. Astu Purnadhita 1, I Nengah Martha 1, I. A. Putu Purnami 2 Jurusan Pendidikan Bahasa

Lebih terperinci

KATA PENGANTAR. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Tuhan Yang Mahaesa/Ida Sang Hyang

KATA PENGANTAR. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Tuhan Yang Mahaesa/Ida Sang Hyang KATA PENGANTAR Om Swastyastu, Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Tuhan Yang Mahaesa/Ida Sang Hyang Widhi Wasa karena atas berkat dan rahmat-nya skripsi yang berjudul Variasi Fonologis dan Leksikal Bahasa

Lebih terperinci

TEKS GEGURITAN MANTRI SANAK LIMA ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI

TEKS GEGURITAN MANTRI SANAK LIMA ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI SKRIPSI TEKS GEGURITAN MANTRI SANAK LIMA ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI OLEH NI PUTU NOVIYANTI WARDANI NIM 1201215007 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS ILMU BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA DENPASAR 2016 i TEKS

Lebih terperinci

Bahan Ajar BAHASA BALI SMA/SMK

Bahan Ajar BAHASA BALI SMA/SMK Bahan Ajar BAHASA BALI SMA/SMK PEMBELAJARAN BERPUSAT PADA SISWA Permendiknas No. 41 Tahun 2007 (Standar Proses) Kelas XII Semester 1 UNIT 1. MENDENGARKAN SK- 1 KD - 1.1 : : Memahami serta menanggapi berbagai

Lebih terperinci

TEKS TUTUR JONG MANTEN: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: DESAK PUTU ELVIANA DEWI NIM:

TEKS TUTUR JONG MANTEN: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: DESAK PUTU ELVIANA DEWI NIM: TEKS TUTUR JONG MANTEN: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: DESAK PUTU ELVIANA DEWI NIM: 1101215008 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS SASTRA DAN BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA DENPASAR 2015 i TEKS TUTUR JONG

Lebih terperinci

TUTUR ANGKUS PRANA: KAJIAN STRUKTUR DAN SEMIOTIKA. Oleh: NI KADEK DEWI SANTHIASTINI

TUTUR ANGKUS PRANA: KAJIAN STRUKTUR DAN SEMIOTIKA. Oleh: NI KADEK DEWI SANTHIASTINI TUTUR ANGKUS PRANA: KAJIAN STRUKTUR DAN SEMIOTIKA Oleh: NI KADEK DEWI SANTHIASTINI 1101215002 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS SASTRA DAN BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA 2015 i TUTUR ANGKUS PRANA: KAJIAN

Lebih terperinci

e-journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Volume 2 Tahun 2015)

e-journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Volume 2 Tahun 2015) ANALISIS BAHASA BALI YANG DISEMPURNAKAN DALAM BUKU AWIG-AWIG SUBAK KACANGBUBUAN, DESA ADAT MAS Ni Kd. A. Andriani, Ida A. Pt. Purnami, I Ngh. Martha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan

Lebih terperinci

SESELEH BASA SANE KAANGGEN MIWAH GUNASARAT SANE WENTEN RING GEGURITAN PURWAJATI, PAKARDIN I GEDE NGEMBAK, DRUWEN GEDONG KIRTYA, SINGARAJA

SESELEH BASA SANE KAANGGEN MIWAH GUNASARAT SANE WENTEN RING GEGURITAN PURWAJATI, PAKARDIN I GEDE NGEMBAK, DRUWEN GEDONG KIRTYA, SINGARAJA SESELEH BASA SANE KAANGGEN MIWAH GUNASARAT SANE WENTEN RING GEGURITAN PURWAJATI, PAKARDIN I GEDE NGEMBAK, DRUWEN GEDONG KIRTYA, SINGARAJA 1 P. Suarsana, 1 S. A. P. Sriasih, 2 I. B. Rai. Jurusan Pendidikan

Lebih terperinci

SESELEH GUNA SARAT WATEK PAAJAH-AJAH RING SAJERONING GEGURITAN RAJAPALA

SESELEH GUNA SARAT WATEK PAAJAH-AJAH RING SAJERONING GEGURITAN RAJAPALA SESELEH GUNA SARAT WATEK PAAJAH-AJAH RING SAJERONING GEGURITAN RAJAPALA Gd Yuli Sutrawan 1, I. A. Sukma Wirani 1, I W. Artika 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja,

Lebih terperinci

PEMERTAHANAN BAHASA BALI MELALUI GENDING RARE PADA ANAK-ANAK DI SANGGAR KUKURUYUK: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK

PEMERTAHANAN BAHASA BALI MELALUI GENDING RARE PADA ANAK-ANAK DI SANGGAR KUKURUYUK: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK PEMERTAHANAN BAHASA BALI MELALUI GENDING RARE PADA ANAK-ANAK DI SANGGAR KUKURUYUK: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK OLEH: I PUTU PERMANA MAHARDIKA NIM 1101215032 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS SASTRA DAN BUDAYA

Lebih terperinci

ESTETIKA POSMODERN MIWAH GUNA SARAT PAGURON-GURON DOLANAN 'MATIGTIG PAPAH BIU' DUTA KABUPATEN KARANGASEM RING PKB 2015

ESTETIKA POSMODERN MIWAH GUNA SARAT PAGURON-GURON DOLANAN 'MATIGTIG PAPAH BIU' DUTA KABUPATEN KARANGASEM RING PKB 2015 ESTETIKA POSMODERN MIWAH GUNA SARAT PAGURON-GURON DOLANAN 'MATIGTIG PAPAH BIU' DUTA KABUPATEN KARANGASEM RING PKB 2015 I W. Pasek Eka Yasa 1 I. A. Sukma Wirani 1, M. Sri Indriani 2 Jurusan Pendidikan Bahasa

Lebih terperinci

GEGURITAN AJI RAMA RENA ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA

GEGURITAN AJI RAMA RENA ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA SKRIPSI GEGURITAN AJI RAMA RENA ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA IDA BAGUS DWIJA NANDANA PERSADA NIM 1201215035 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS ILMU BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA DENPASAR 2017 i SKRIPSI GEGURITAN

Lebih terperinci

Tureksa Anggah-ungguhing Basa Ring Novel Ratna Tribanowati, Leak Soleh Solah Leak Pikardin I Made Sugianto

Tureksa Anggah-ungguhing Basa Ring Novel Ratna Tribanowati, Leak Soleh Solah Leak Pikardin I Made Sugianto Tureksa Anggah-ungguhing Basa Ring Novel Ratna Tribanowati, Sugianto I M Wira Wartana¹, I. Md. Ludy Paryatna¹, S.A.P Sriasih². Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

Lebih terperinci

GEGURITAN KONTABOJA: ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA OLEH: IDA AYU EKA PURNAMA WULANDARI NIM

GEGURITAN KONTABOJA: ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA OLEH: IDA AYU EKA PURNAMA WULANDARI NIM GEGURITAN KONTABOJA: ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA OLEH: IDA AYU EKA PURNAMA WULANDARI NIM 1101215022 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS SASTRA DAN BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA DENPASAR 2015 1 i GEGURITAN

Lebih terperinci

KATA PENGANTAR. atas berkat rahmat-nya skripsi yang berjudul Novel Sing Jodoh Analisis

KATA PENGANTAR. atas berkat rahmat-nya skripsi yang berjudul Novel Sing Jodoh Analisis KATA PENGANTAR Om Swastiastu, Puji syukur dipanjatkan kehadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa karena atas berkat rahmat-nya skripsi yang berjudul Novel Sing Jodoh Analisis Psikologi Sastra ini dapat disusun

Lebih terperinci

TEKS TUTUR CANDRABHERAWA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

TEKS TUTUR CANDRABHERAWA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI TEKS TUTUR CANDRABHERAWA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH : NI NYOMAN AYU PUSPITA DEWI NIM: 1101215012 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS SASTRA DAN BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA DENPASAR 2015 i TEKS TUTUR

Lebih terperinci

NUREKSAIN WANGUN LAN PAIKETAN SOSIOLOGI SASTRA RING CAKEPAN NASKAH DRAMA JUKUT BE BANO PIKARDIN I MADE WISNAWA

NUREKSAIN WANGUN LAN PAIKETAN SOSIOLOGI SASTRA RING CAKEPAN NASKAH DRAMA JUKUT BE BANO PIKARDIN I MADE WISNAWA NUREKSAIN WANGUN LAN PAIKETAN SOSIOLOGI SASTRA RING CAKEPAN NASKAH DRAMA JUKUT BE BANO PIKARDIN I MADE WISNAWA Ni Komang Indah, IB Made Ludy Paryatna, Made Sri Indriani Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas

Lebih terperinci

SKRIPSI KAMUS BALI INDONESIA BIDANG ISTILAH UPAKARA MANUSA YADNYA DI KABUPATEN BADUNG

SKRIPSI KAMUS BALI INDONESIA BIDANG ISTILAH UPAKARA MANUSA YADNYA DI KABUPATEN BADUNG SKRIPSI KAMUS BALI INDONESIA BIDANG ISTILAH UPAKARA MANUSA YADNYA DI KABUPATEN BADUNG PUTU KRISNA APRIANTI NIM 1201215021 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS ILMU BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA DENPASAR 2016

Lebih terperinci

TEKS MITOS TAPAKAN BARONG BHATARA SAKTI NAWA SANGA DI KAHYANGAN JAGAT LUHUR NATAR SARI: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

TEKS MITOS TAPAKAN BARONG BHATARA SAKTI NAWA SANGA DI KAHYANGAN JAGAT LUHUR NATAR SARI: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI SKRIPSI TEKS MITOS TAPAKAN BARONG BHATARA SAKTI NAWA SANGA DI KAHYANGAN JAGAT LUHUR NATAR SARI: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI NI PUTU GEK ANNA DELVIA NIM 1201215040 FAKULTAS ILMU BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA

Lebih terperinci

MITOS DI NUSA PENIDA ANALISIS STRUKTUR, FUNGSI, DAN MAKNA

MITOS DI NUSA PENIDA ANALISIS STRUKTUR, FUNGSI, DAN MAKNA SKRIPSI MITOS DI NUSA PENIDA ANALISIS STRUKTUR, FUNGSI, DAN MAKNA Oleh : NI PUTU SUDIASIH NIM : 1101215035 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS SASTRA DAN BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA 2015 i MITOS DI NUSA

Lebih terperinci

SESELEH WANGUN INSTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING PUPULAN CERPEN DA NAKONANG ADAN TIANGE PAKARDIN AGUNG WIYAT S.

SESELEH WANGUN INSTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING PUPULAN CERPEN DA NAKONANG ADAN TIANGE PAKARDIN AGUNG WIYAT S. SESELEH WANGUN INSTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING PUPULAN CERPEN DA NAKONANG ADAN TIANGE PAKARDIN AGUNG WIYAT S. ARDHI I Kdk. Berry. hermana 1, I. A. Pt. Purnami 1, I. B. Putrayasa 2

Lebih terperinci

GEGURITAN ANGGASTYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

GEGURITAN ANGGASTYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI SKRIPSI GEGURITAN ANGGASTYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI NI MADE OKTA ERA YATI NIM :1201215029 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS ILMU BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA DENPASAR 2016 i GEGURITAN ANGGASTYA: ANALISIS

Lebih terperinci

SOSIOKULTURAL KRAMA BALI RING SATUA BALI LAN PAIKETANNYANE RING PANGAJAHAN SASTRA BALI

SOSIOKULTURAL KRAMA BALI RING SATUA BALI LAN PAIKETANNYANE RING PANGAJAHAN SASTRA BALI SOSIOKULTURAL KRAMA BALI RING SATUA BALI LAN PAIKETANNYANE RING PANGAJAHAN SASTRA BALI N. K. Erawati 1, 1 N. Yasa, 2 S.A.P. Sriasih Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja,

Lebih terperinci

BABAD DANGHYANG BANG MANIK ANGKERAN: KAJIAN STRUKTUR DAN FUNGSI

BABAD DANGHYANG BANG MANIK ANGKERAN: KAJIAN STRUKTUR DAN FUNGSI BABAD DANGHYANG BANG MANIK ANGKERAN: KAJIAN STRUKTUR DAN FUNGSI Skripsi untuk Memperoleh Gelar Sarjana Pada Program Studi Sastra Bali Universitas Udayana I KETUT MANIKA JAYA NIM 1201215020 FAKULTAS ILMU

Lebih terperinci

Pantang menyerah sebelum. mencapai hasil yang maksimal

Pantang menyerah sebelum. mencapai hasil yang maksimal USULAN SKRIPSI INI TELAH DISETUJUI DANDINILAI OLEH PANITIA PENGUJI PADA PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS ILMU BUDAYA, UNIVERSITAS UDAYANA PADA TANGGAL, 23 PEBRUARI 2017 Berdasarkan SK Ketua Program Studi

Lebih terperinci

SESELEH WANGUN LAN KASUKSMAN AJAH-AJAHAN PAWATEKAN RING LELAMPAHAN GATOTKACA DUTA WAYANG CENK BLONK

SESELEH WANGUN LAN KASUKSMAN AJAH-AJAHAN PAWATEKAN RING LELAMPAHAN GATOTKACA DUTA WAYANG CENK BLONK SESELEH WANGUN LAN KASUKSMAN AJAH-AJAHAN PAWATEKAN RING LELAMPAHAN GATOTKACA DUTA WAYANG CENK BLONK 1 Luh Ekarini, 1 I.B. Putra Manik Aryana, 2 I Gede Nurjaya. Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas

Lebih terperinci

GEGURITAN PURA TANAH LOT ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH IDA BAGUS PUTU WIASTIKA NIM

GEGURITAN PURA TANAH LOT ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH IDA BAGUS PUTU WIASTIKA NIM GEGURITAN PURA TANAH LOT ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH IDA BAGUS PUTU WIASTIKA NIM 0901215024 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS SASTRA DAN BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA DENPASAR 2014 GEGURITAN PURA TANAH

Lebih terperinci

ABSTRAK. Kata Kunci: kamus, bahasa, sastra, istilah, kategori.

ABSTRAK. Kata Kunci: kamus, bahasa, sastra, istilah, kategori. ABSTRAK Penelitian Kamus Bali-Indonesia Istilah Bahasa dan Sastra Bali bertujuan untuk mengetahui bentuk dan khazanah istilah yang terdapat dalam bahasa dan sastra Bali. Adapun teori yang digunakan dalam

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( RPP ) 2

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( RPP ) 2 RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( RPP ) 2 Sekolah : SMA Negeri 8 Denpasar Mata Pelajaran : Bahasa Daerah Bali Satuan Pendidikan : SMA Kelas / Semester : XI / I Aspek : Menyimak I. Standar Kompetensi :

Lebih terperinci

PENYUSUNAN KAMUS SERAPAN DALAM BAHASA BALI

PENYUSUNAN KAMUS SERAPAN DALAM BAHASA BALI PENYUSUNAN KAMUS SERAPAN DALAM BAHASA BALI 1 I Nengah Suandi, 2 Ida Bagus Putrayasa, 3 I Wayan Wisnu Jurusan Pendidikan Bahasa dan Sastra Indonesia Universitas Pendidikan Ganesha E-mail: nengah_suandi@yahoo.co.id

Lebih terperinci

Kata Kunci : Kidung, Struktur, Semiotik, Smaratantra.

Kata Kunci : Kidung, Struktur, Semiotik, Smaratantra. ABSTRAK ANALISIS SEMIOTIKA KIDUNG TUNJUNG BIRU Kidung Tunjung Biru dipilih sebagai objek dalam penelitian ini, karena beberapa alasan. Pertama, gagasan-gagasan yang terkandung di dalamnya, merepresentasikan

Lebih terperinci

BAB VI FAKTOR PENUNJANG DAN FAKTOR PENGHAMBAT PEMERTAHANAN BAHASA BALI DALAM MASYARAKAT MULTIKULTURAL DI KOTA DENPASAR

BAB VI FAKTOR PENUNJANG DAN FAKTOR PENGHAMBAT PEMERTAHANAN BAHASA BALI DALAM MASYARAKAT MULTIKULTURAL DI KOTA DENPASAR 86 BAB VI FAKTOR PENUNJANG DAN FAKTOR PENGHAMBAT PEMERTAHANAN BAHASA BALI DALAM MASYARAKAT MULTIKULTURAL DI KOTA DENPASAR Kusumoharidjoyo (2000: 34) menyebutkan faktor penunjang serta faktor penghambat

Lebih terperinci

TEKS DRAMA GONG I MADE SUBANDAR HASTA KOMALA ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA

TEKS DRAMA GONG I MADE SUBANDAR HASTA KOMALA ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA TEKS DRAMA GONG I MADE SUBANDAR HASTA KOMALA ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA OLEH IDA AYU PUTRI PERTIWI NIM 1001215010 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS SASTRA DAN BUDAYA UNIVERSITAS UDAYANA DENPASAR

Lebih terperinci

I. PURWAKA. Manut swadarma Krama Desa Pakraman Tonja rikala mikukuhang kasukertan jagat malarapan antuk minakadi :

I. PURWAKA. Manut swadarma Krama Desa Pakraman Tonja rikala mikukuhang kasukertan jagat malarapan antuk minakadi : I. PURWAKA. Sangkaning paswecan Ida Hyang Widhi Wasa, sane ngardi Buwana Agung lan Buwana Alit. turmaning ngawisesa kahuripan sarwa prani miwah sarwa tiumuwu, mewastu I Manusa rikala ngupadi kerahajengan

Lebih terperinci

CITRA WANITA PENYIHIR DALAM NOVEL RATNA TRIBANOWATI KARYA I MADE SUGIANTO: SUATU KAJIAN KRITIK SASTRA FEMINIS

CITRA WANITA PENYIHIR DALAM NOVEL RATNA TRIBANOWATI KARYA I MADE SUGIANTO: SUATU KAJIAN KRITIK SASTRA FEMINIS CITRA WANITA PENYIHIR DALAM NOVEL RATNA TRIBANOWATI KARYA I MADE SUGIANTO: SUATU KAJIAN KRITIK SASTRA FEMINIS OLEH: NI LUH KADEK RICHA DWITASARI NIM: 1101215025 PROGRAM STUDI SASTRA BALI FAKULTAS SASTRA

Lebih terperinci

ULANGAN AKHIR SEMESTER GANJIL TAHUN PELAJARAN 2017/2018. Kompetensi Keahlian : Semua Jurusan Kelas : X/1 Hari / Tanggal :

ULANGAN AKHIR SEMESTER GANJIL TAHUN PELAJARAN 2017/2018. Kompetensi Keahlian : Semua Jurusan Kelas : X/1 Hari / Tanggal : PEMERINTAH PROVINSI BALI DINAS PENDIDIKAN PEMUDA DAN OLAH RAGA SEKOLAH MENENGAH KEJURUAN NEGERI 1 TAMPAKSIRING Alamat : Jl. Ir Soekarno desa sanding Tampaksiring, Gianyar, Bali 80561 Telp. : (0361) 981165

Lebih terperinci

ABSTRAK GEGURITAN MASAN RODI ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI

ABSTRAK GEGURITAN MASAN RODI ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI ABSTRAK GEGURITAN MASAN RODI ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI Penelitian terhadap Geguritan Masan Rodi ini membahas tentang analisis struktur dan fungsi. Analisis ini mempunyai tujuan untuk mengungkapkan struktur

Lebih terperinci

Pangawedar indik Hak-Hak Azasi Manusia

Pangawedar indik Hak-Hak Azasi Manusia Pangawedar indik Hak-Hak Azasi Manusia Sami manusane mijil maduluran hak-hak sane pateh lan pastika tur malarapan kebebasan-kebebasan sane mabuat pisan. Perserikatan Bangsa-Bangsa maduwe tatuwek pacang

Lebih terperinci

BAB II KAJIAN PUSTAKA. umum. Menurut Sutarno NS ( 2003 : 32 ) Perpustakaan umum sering diibaratkan

BAB II KAJIAN PUSTAKA. umum. Menurut Sutarno NS ( 2003 : 32 ) Perpustakaan umum sering diibaratkan 6 BAB II KAJIAN PUSTAKA 2.1 Perpustakaan Umum Perpustakaan merupakan perpustakaan yang ada di lingkungan masyarakat umum. Menurut Sutarno NS ( 2003 : 32 ) Perpustakaan umum sering diibaratkan sebagai Universitas

Lebih terperinci

BERBAHASA BALI DENGAN BAIK DAN BENAR. Oleh : Drs. I Made Suwendi, M.Hum Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Dwijendra.

BERBAHASA BALI DENGAN BAIK DAN BENAR. Oleh : Drs. I Made Suwendi, M.Hum Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Dwijendra. BERBAHASA BALI DENGAN BAIK DAN BENAR Oleh : Drs. I Made Suwendi, M.Hum Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Dwijendra Abstrak Bahasa Bali digunakan sebagai alat komunikasi oleh masyarakat

Lebih terperinci

PEMERTAHANAN BAHASA BALI DI LINGKUNGAN KARANG MEDAIN MATARAM DALAM KAJIAN SOSIOLINGUISTIK

PEMERTAHANAN BAHASA BALI DI LINGKUNGAN KARANG MEDAIN MATARAM DALAM KAJIAN SOSIOLINGUISTIK PEMERTAHANAN BAHASA BALI DI LINGKUNGAN KARANG MEDAIN MATARAM DALAM KAJIAN SOSIOLINGUISTIK Oleh : Lalu Ahmad M. A. Pembimbing I : Drs. I Nyoman Sudika, M.Hum. Pembimbing II : Baiq Wahidah, M.Pd Program

Lebih terperinci

ARTIKEL E-JOURNAL. Oleh RASMIAYU FENDIANSYAH NIM JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA INDONESIA

ARTIKEL E-JOURNAL. Oleh RASMIAYU FENDIANSYAH NIM JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA INDONESIA ANALISIS TINDAK TUTUR ILOKUSI DAN PERLOKUSI PADA GURU MATA PELAJARAN BAHASA INDONESIA DALAM PROSES BELAJAR MENGAJAR KELAS X SEKOLAH MENENGAH ATAS NEGERI 5 TANJUNGPINANG ARTIKEL E-JOURNAL Oleh RASMIAYU

Lebih terperinci

Bule Belajar Budaya Bali: Kritik Identitas dalam Antologi Cerpen Mekel Paris. I Wayan Eka Septiawan

Bule Belajar Budaya Bali: Kritik Identitas dalam Antologi Cerpen Mekel Paris. I Wayan Eka Septiawan Bule Belajar Budaya Bali: Kritik Identitas dalam Antologi Cerpen Mekel Paris I Wayan Eka Septiawan Mahasiswa S-2 Prodi Linguistik Konsentrasi Wacana Sastra Email: iwayaneka_septiawan@yahoo.com Judul Buku

Lebih terperinci

- 1 - MURDA - CITA SARGA I ARAN LAN WAWIDANGAN DESA. Pawos 1

- 1 - MURDA - CITA SARGA I ARAN LAN WAWIDANGAN DESA. Pawos 1 - 1 - MURDA - CITA Om Swastyastu, Om Awignamastu nama sidham, Putusing Paruman Krama Desa Adat Tegak gumawe Awig awig Desa Pakraman maka sepat siku siku pameneh, wastu kasida prayojanan mami kabeh prasama

Lebih terperinci

CAMPUR KODE GURU BAHASA INDONESIA DALAM PROSES PEMBELAJARAN DI SMAN I PANCUNG SOAL PESISIR SELATAN ABSTRACT

CAMPUR KODE GURU BAHASA INDONESIA DALAM PROSES PEMBELAJARAN DI SMAN I PANCUNG SOAL PESISIR SELATAN ABSTRACT 1 CAMPUR KODE GURU BAHASA INDONESIA DALAM PROSES PEMBELAJARAN DI SMAN I PANCUNG SOAL PESISIR SELATAN Dina Oktavia¹, Putri Dian Afrinda², Risa Yulisna² 1 Mahasiswa Program Studi Pendidikan Bahasa dan Sastra

Lebih terperinci