Belanjawan Menguruskan Perniagaan Koperasi Oleh: Adila Hashim MKM Cawangan Selatan

Transkripsi

1 Belanjawan Menguruskan Perniagaan Koperasi Oleh: Adila Hashim MKM Cawangan Selatan Pengenalan Perancangan yang baik dan teliti lazimnya akan menghasilkan natijah yang baik. Perancangan yang baik adalah perancangan yang didokumentasikan dan mampu diikuti oleh semua pihak yang terlibat dalam perniagaan tersebut. Belanjawan adalah satu set dokumen yang menerangkan perancangan jangka pendek atau jangka panjang sesebuah perniagaan yang diterjemahkan dalam nilai wang. Belanjawan bukan satu penyata kewangan, tetapi lebih merupakan satu dokumen yang menunjukkan keputusan yang diharapkan bagi tahun akan datang (ramalan prestasi). Belanjawan juga berfungsi untuk membantu pihak pengurusan koperasi membelanjakan wang koperasi bagi tujuan menjalankan operasi perniagaan koperasi. Ia merupakan penyata rancangan kewangan dalam bentuk nilai wang. Penyediaan belanjawan adalah satu kaedah bagi mengenal pasti sama ada sesuatu projek atau aktiviti yang dirancang sesuai untuk dilaksanakan dan selaras pula dengan hala tuju perniagaan. Belanjawan koperasi biasanya dibuat berasaskan kajian, pengamatan dan pengalaman. Kajian terhadap pasaran dan pengguna biasanya dibuat sebelum sesuatu perniagaan atau produk itu dihasilkan dan dijual. Pengamatan pula dibuat ke atas pesaingpesaing perniagaan manakala pengalaman pula diperoleh daripada pencapaian sebenar pada tahuntahun lepas. Selain itu, ia meletakkan amaun yang munasabah berdasarkan beberapa faktor dalaman dan luaran yang lain seperti perbelanjaan sebenar, perubahan harga barangbarang, perubahan ekonomi pasaran, isu semasa dan sebagainya. Tujuan Menyediakan Belanjawan Koperasi Antara tujuan menyediakan belanjawan adalah: 1. Untuk merancang aktiviti sesebuah perniagaan bagi satusatu tempoh tertentu seperti bulan, suku tahunan, setengah tahun ataupun setahun. 2. Untuk menyelaraskan aktivitiaktiviti yang berbeza supaya tidak berlaku pertindihan fungsi dan supaya matlamat dapat dicapai bersama. Penyelarasan adalah penting kerana tanpa penyelarasan akan berlaku pembaziran dalam penggunaan sumber sama ada manusia, kewangan mahupun sumbersumber yang lain. 3. Untuk menggalakkan semua pihak bekerjasama dan berkomunikasi tentang perancangan perniagaan dan caracara untuk mencapai matlamat yang telah ditentukan. 4. Untuk sentiasa menilai prestasi sesebuah koperasi dengan membandingkan prestasi sebenar dengan yang dirancang. 5. Untuk mengawal operasi dalam perniagaan supaya aktivitiaktiviti yang berjalan sepanjang tempoh belanjawan tidak lari daripada apa yang telah ditetapkan dalam belanjawan. 6. Untuk mengambil tindakantindakan yang sewajarnya untuk memulihkan keadaan apabila prestasi koperasi adalah tidak memuaskan. Maktab Koperasi Malaysia 41

2 CiriCiri Belanjawan Yang Baik Belanjawan yang baik mestilah mempunyai ciriciri seperti berikut: 1. Perancangan yang dinyatakan dalam belanjawan mestilah yang boleh dicapai oleh perniagaan. Anggaran hendaklah tidak terlalu rendah atau tinggi sehingga menyebabkan penyelarasan sukar untuk dilaksanakan khususnya jika berlaku lebihan belanja pada bahagian jangkaan perbelanjaan. 2. Belanjawan yang dibuat hendaklah mengambil kira semua faktor luaran dan dalaman. Faktor dalaman merujuk kepada kekuatan dan kelemahan koperasi itu sendiri, manakala faktor luaran pula merujuk kepada peluang dan ancaman kepada perniagaan koperasi seperti persaingan, keadaan ekonomi, politik dan sebagainya. 3. Semua pihak termasuk anggota lembaga dan pihak pengurusan atau pengurus dalam setiap aktiviti perniagaan tersebut hendaklah mengambil bahagian ataupun diberi peluang menyatakan pendapat dalam penyediaan belanjawan. Jadi, belanjawan yang terhasil adalah belanjawan bersama dan bukan belanjawan anggota lembaga koperasi sematamata. Tip Semasa Menyediakan Belanjawan Alat yang lazim digunakan dalam merancang kewangan perniagaan ialah belanjawan. Rancangan kewangan yang berkesan bergantung kepada kemampuan pihak tertinggi dalam koperasi dan pihak pengurusan untuk menyediakan dan seterusnya melaksanakan belanjawanbelanjawan tersebut. Tetapi, semasa memulakan proses penyediaan belanjawan tahunan koperasi, mereka perlu menetapkan perkaraperkara berikut: 1. Penyediaan belanjawan yang sesuai untuk koperasi Belanjawan tahunan yang sesuai bagi sesebuah koperasi bergantung kepada aktivitiaktiviti yang dijalankan oleh koperasi. Jika koperasi mempunyai perniagaan yang berskala besar dan mempunyai banyak aktivitiaktiviti perniagaan, koperasi perlu menyediakan pelbagai jenis belanjawan disebabkan banyak perkara perlu dirancang dan dikawal. Antaranya adalah belanjawan jualan, belanjawan belian, belanjawan perbelanjaan, belanjawan penyata kewangan dan sebagainya. Perniagaan kecil pula mungkin memerlukan belanjawan yang kurang terperinci selagi pemilik yakin belanjawan tersebut dapat membantu perniagaan. Tetapi dalam artikel kali ini, hanya akan menyentuh penyediaan Belanjawan Tahunan Koperasi dan Belanjawan Tunai Koperasi sahaja. 2. Menyesuaikan belanjawan dengan rancangan perniagaan Menyediakan belanjawan sematamata sebagai salah satu syarat dalam pengurusan kewangan koperasi tidak akan memberi sebarang makna. Belanjawan hanya berguna sebagai alat kawalan apabila ia boleh dikawal oleh pihak pengurusan dan keputusan yang diperoleh dapat membantu pihak pengurusan untuk mengambil tindakan yang wajar bagi membaiki keadaan perniagaan. Setiap perniagaan yang dijalankan mempunyai objektif dan misi tertentu. Oleh itu, bagi memastikan pelaksanaan rancangan kewangan selaras dengan hala tuju perniagaan, langkah pertama ialah menetapkan objektif yang realistik yang sesuai dengan belanjawan rancangan perniagaan. Ini mungkin merupakan objektif jangka pendek, iaitu sesuatu yang hendak dicapai dalam tempoh belanjawan berikutnya. Atau mungkin juga merupakan objektif jangka panjang dan pada peringkat permulaan supaya pihak pengurusan mampu mencapai sebahagian daripada objektif tersebut. 3. Menyediakan anggaran belanjawan yang realistik Membuat anggaran adalah satu proses yang amat rumit terutama bagi perniagaan bersaiz 42

3 kecil dan mereka yang baru berjinakjinak dalam dunia perniagaan. Bagi mereka yang telah lama bergiat dalam perniagaan pula, proses membuat anggaran mungkin tidak membebankan. Sekurangkurangnya mereka boleh berpandukan kepada belanjawan tahun lepas dan meningkatkan semua angka dengan peratusan yang munasabah. Mereka juga boleh menggunakan khidmat akauntan dan pengurus aktiviti untuk membuat penyelarasan dan penyesuaian dengan keadaan semasa bagi membolehkan belanjawan baru disediakan. Walau bagaimanapun, kaedah yang paling sesuai untuk membuat anggaran ialah dengan menjadikan rekodrekod kewangan yang lalu sebagai garis panduan untuk menyediakan belanjawan baru. Adalah menjadi tanggungjawab pihak pengurusan untuk menyediakan rekodrekod kewangan yang lengkap dan dikemas kini supaya prosesproses pembuatan keputusan dalam perniagaan dapat dijalankan dengan mudah. Menurut Seksyen 58 Akta Koperasi 1993, tiaptiap koperasi hendaklah menyenggara rekod perakaunan dan rekodrekod lain dengan secukupnya bagi koperasi dan subsidiarinya bagi membolehkannya diaudit. Adalah menjadi satu kesalahan di bawah Seksyen 58 Akta Koperasi 1993 kepada koperasi atau pegawai koperasi sekiranya tidak menyimpan rekodrekod kewangan koperasi dan boleh didenda apabila disabitkan, tidak melebihi 2 ribu ringgit dan boleh, sebagai tambahan, didenda harian tidak melebihi ringgit bagi setiap hari kesalahan itu berterusan selepas sabitan. 4. Menganalisis faktorfaktor yang menyebabkan belanjawan berubah boleh Semua faktor yang memberi kesan kepada belanjawan perniagaan hendaklah dikenalpasti oleh pihak pengurusan koperasi. Sebarang kemungkinan harus dikaji khususnya sekiranya belanjawan ini tidak dapat diikuti dan mungkin akan menghasilkan kesan pada perjalanan perniagaan koperasi. Analisis ini juga sebagai langkah persediaan dan strategi sekiranya berlaku sebarang perubahan dalam belanjawan. Antara faktorfaktor yang boleh menyebabkan belanjawan berubah adalah; Terdapat persaingan daripada produk atau perkhidmatan yang lain. Perubahan harga produk dan perkhidmatan yang disediakan Promosi dan pemasaran kurang berkesan Berlaku pembaziran perbelanjaan Tidak menggunakan sumber yang ada secara optimum Perubahan ekonomi Jenisjenis Belanjawan Perniagaan Koperasi Menguruskan Terdapat pelbagai jenis belanjawan untuk menguruskan perniagaan koperasi, antaranya ialah Belanjawan Tahunan Koperasi dan Belanjawan Tunai Koperasi 1. Belanjawan Tahunan Koperasi Belanjawan tahunan koperasi memuatkan jangkaan pendapatan dan jangkaan perbelanjaan bagi sesuatu tempoh kewangan. Jangkaan pendapatan menyenaraikan jangkaan hasil daripada semua aktiviti perniagaan dan bukan perniagaan koperasi. Penetapan amaun jangkaan ini dibuat berdasarkan pendapatan sebenar tahun sebelumnya dan mengandaikan pendapatan yang munasabah. Jangkaan perbelanjaan pula menunjukkan pecahan elemen perbelanjaan secara terperinci. Menurut Peraturan 16 (1) PeraturanPeraturan Koperasi 21 menghendaki setiap koperasi untuk menyediakan belanjawan tahunan yang menunjukkan dengan jelas segala butiran pendapatan dan perbelanjaan untuk dikemukakan bagi kelulusan mesyuarat agung. Oleh itu, anggota koperasi haruslah memahami maklumat yang terkandung Maktab Koperasi Malaysia 43

4 di dalam belanjawan tahunan koperasi dengan wajar. Belanjawan tahunan yang diluluskan adalah penting kerana ia akan menjadi mandat yang membenarkan pihak pengurusan koperasi membelanjakan wang koperasi bagi tujuan menjalankan operasi perniagaan koperasi. Cara menyediakan Belanjawan Koperasi adalah seperti berikut; Tahunan Senaraikan anggaran dalam bahagian pendapatan. Jumlahkan semua anggaran pendapatan Senaraikan anggaran dalam bahagian perbelanjaan. Jumlahkan semua anggaran perbelanjaan. Mencari jumlah keuntungan yang bakal diperoleh oleh perniagaan koperasi dengan menolak jumlah anggaran pendapatan dengan jumlah anggaran perbelanjaan. * Lihat Jadual 1 sebagai Contoh Belanjawan Tahunan Koperasi Sebagai contoh di dalam Jadual 1 : Belanjawan Tahunan Koperasi tersebut dapat disediakan melalui maklumatmaklumat seperti di bawah ini; Mengambil jumlah anggaran dan jumlah sebenar tahun sebelumnya bagi tahun 29 Menambah jumlah anggaran pendapatan yang sesuai bagi tahun 21 Menambah jumlah anggaran perbelanjaan yang sesuai bagi tahun 21 Maka melalui Belanjawan Tahunan Koperasi ini, pihak pengurusan dapat menjangkakan bahawa; Jumlah anggaran pendapatan pada tahun 21 adalah sebanyak RM 2,331, Jumlah anggaran perbelanjaan pada tahun 21 adalah sebanyak RM 943, Dengan ini, jumlah keuntungan yang dijangkakan pada tahun 21 adalah sebanyak RM 1,388, 2. Belanjawan Tunai Koperasi Belanjawan Tunai Koperasi merupakan keputusan ramalan sebuah perniagaan itu dijangka mengalami defisit tunai atau pun memperoleh lebihan tunai. Defisit tunai adalah suatu keadaan di mana baki tunai tidak mencukupi untuk membuat pembayaran dan mengendalikan perniagaan koperasi. Lebihan tunai pula adalah satu keadaan yang mana baki tunai yang dipegang melebihi keperluan untuk perbelanjaan dan tidak digunakan untuk sebarang kegunaan perniagaan. Sekiranya ramalan yang akan diperoleh adalah defisit tunai, maka pihak pengurusan koperasi hendaklah bersedia untuk mencari sumber tambahan pembiayaan kewangan untuk menampung perjalanan perniagaan. Pada ketika ini juga, pihak pengurusan harus mempergiatkan lagi usaha untuk mempercepat pusingan stok, mengutip hutang jualan kredit, mengurangkan perbelanjaan dan mencairkan aset seperti simpanan tetap. Di samping itu, pihak pengurusan juga harus mengenal pasti bila, berapa yang diperlukan dan sumber pembiayaan yang boleh diperoleh jika keadaan ini benarbenar berlaku mengikut masa yang diramalkan. Sekiranya ramalan yang akan diperoleh adalah lebihan tunai, maka pihak pengurusan koperasi hendaklah menggunakan peluang ini untuk menambah keuntungan daripada lebihan tunai ini. Gunakan ia untuk membayar pinjaman atau hutang dengan lebih awal daripada masa yang telah ditetapkan untuk mengurangkan kos faedah atas pinjaman atau mendapatkan diskaun belian daripada pembekal. Pihak pengurusan harus mengetahui jumlah wang tunai yang perlu dipegang hendaklah mencukupi untuk menampung keperluan luar jangka tetapi tidaklah terlalu tinggi sehingga perniagaan mengalami kerugian daripada hasil yang terlepas akibat memegang wang tunai yang berlebihan. Jumlah wang tunai yang sesuai dipegang adalah bergantung kepada kestabilan 44

5 Jadual 1 : Contoh Belanjawan Tahunan Koperasi Belanjawan Tahunan Koperasi Bagi Tahun 29/21 BUTIRAN PENDAPATAN Anggaran 29 (RM) Sebenar 29 (RM) Anggaran 21 (RM) Hasil Aktiviti Perniagaan: Keuntungan bersih pasar raya Keuntungan bersih jualan barang runcit Keuntungan bersih jualan barangan elektrik Keuntungan bersih jualan kedai buku 9,. 1,25. 35,2. 5,25. 1,25. 11,45. 38,. 6,. 1,. 1,. 36,. 5,. Hasil Bukan Perniagaan: Fi masuk Dividen/Keuntungan Atas Akaun Mudharabah Dividen/Keuntungan Atas Syer Siar Harga Sewa Bangunan Komisen Insurans Caj Perkhidmatan Pinjaman. 5,. 14,. 2,. 5,. 2,,. 8. 6, ,55. 2,. 5,. 2,15,.. 5,. 14,. 2,. 5,. 2,,. JUMLAH ANGGARAN PENDAPATAN 2,329,7. 2,489, ,331,. BUTIRAN PERBELANJAAN Belanja Operasi /Pentadbiran: Alat Tulis dan Percetakan Belanja Pejabat Belanja Mesyuarat Agung Belanja Mesyuarat Lembaga Elaun Jawatankuasa Audit Dalaman Elaun Anggota Lembaga Koperasi Elektrik dan Air Fi Juruaudit Keraian Gaji Pekerja KWSP Bonus Pekerja Caj Bank Cukai Tanah dan Harta Iklan dan Promosi Zakat 2,. 24,. 3,. 6,. 36,. 144,. 2,. 15,. 5,. 96,. 18,. 8,. 5,. 24,. 12,. 2,. 22,. 23,. 315,. 4,. 36,. 144,. 18,65. 12,. 42,. 96,. 18,. 8,. 7,45. 25,. 15,. 2,. 25,. 25,. 35,. 6,. 36,. 144,. 2,. 15,. 5,. 96,. 18,. 8,. 7,. 25,. 15,. 2,. Belanja Penyelenggaraan: Alatan Pejabat dan Komputer Kenderaan Bangunan dan Lif 2,. 1,. 15,. 15,. 12,. 12,. 15,. 1,. 15,. Kos Susut Nilai: Bangunan dan Rumah Kedai Perabot dan Perkakas Pejabat Kenderaan 25,. 12,. 6,. 25,. 12,. 6,. 25,. 12,. 6,. JUMLAH ANGGARAN PERBELANJAAN 886,. 891,1 943, KEUNTUNGAN DIJANGKAKAN 1,443,7. 1,597, ,388, Maktab Koperasi Malaysia 45

6 perniagaan dan pola aliran wang tunai pada masa lalu. Oleh yang demikian, penetapan baki tunai minimum adalah penting bagi menentukan sama ada perniagaan mempunyai lebihan wang tunai yang boleh dilaburkan atau memerlukan pembiayaan bagi menampung kekurangan wang tunai. Kaedah menyediakan Belanjawan Koperasi adalah seperti berikut; Tunai Senaraikan tempoh belanjawan selama 12 bulan Senaraikan ramalan terimaan tunai Jumlahkan terimaan tunai Senaraikan ramalan bayaran tunai Jumlahkan bayaran tunai Cari lebihan atau defisit tunai dengan menolakkan jumlah terimaan tunai dengan jumlah bayaran tunai Mengisi baki awal tahun sebelum Mencari baki awal dan baki akhir bagi bulan berikutnya. Menetapkan baki minimum tunai yang mencukupi dan sesuai untuk perniagaan Memerhati sama ada perniagaan memerlukan pembiayaan tambahan (sekiranya ada) Mencari jumlah lebihan wang tunai yang boleh digunakan untuk pelaburan yang lain. * Lihat Jadual 2 sebagai Contoh Belanjawan Tunai Koperasi Sebagai contoh di dalam Jadual 2 : Belanjawan Tunai Koperasi tersebut dapat disediakan melalui maklumatmaklumat seperti di bawah ini; Koperasi akan mengadakan jualan berdiskaun sebanyak 1% pada bulan April, Ogos dan Disember 21. Perbelanjaan berikut akan bertambah pada bulan jualan berdiskaun juga seperti Alat tulis dan percetakan untuk mengeluarkan brosur kepada pelanggan Bayaran kepada pembekal atas peningkatan pengambilan stok Bil elektrik juga bertambah mengikut penambahan kekerapan penggunakan Internet untuk tujuan promosi dan pemasaran produk koperasi 46 Peningkatan stok pada bulan adanya promosi jualan mega, maka bayaran akan bertambah Iklan dan promosi jualan akan menggunakan kaedah yang paling murah seperti melalui Internet Baki permulaan wang tunai pada tahun 21 berjumlah RM 6, Pihak pengurusan koperasi menetapkan baki tunai minimum sebanyak RM 5,. Ini bermakna, baki wang tunai yang disimpan dalam akaun tunai perniagaan perlu melebihi RM 5, pada setiap masa. Selepas mengambil kira baki minimum RM 5,, belanjawan tunai dapat di kemas kini dan diselesaikan bagi setiap bulan. Maka melalui Belanjawan Tunai Koperasi ini, pihak pengurusan dapat memahami bahawa; Jumlah aliran masuk wang tunai (terimaan tunai) dalam tahun 21 dianggarkan sebanyak RM 379,. Jumlah aliran keluar wang tunai (bayaran tunai) dalam tahun 21 dianggarkan sebanyak RM 291,6. Baki awal wang tunai berjumlah RM 6,, menjadikan baki akhir wang tunai berjumlah RM 94,4. Selepas mengambil kira jumlah baki minimum tunai sebanyak RM 5,, jumlah lebihan wang tunai adalah berjumlah RM 89,4. Lebihan wang tunai berjumlah RM 89,4 ini boleh dilaburkan kepada perniagaan lain supaya tunai ini dapat digunakan untuk menghasilkan lebih banyak keuntungan. Tidak berguna sekiranya koperasi memegang tunai yang banyak tetapi mempunyai keuntungan yang sedikit. Belanjawan Perniagaan Sebagai Alat Pengurusan Berbalik kepada persoalan belanjawan sebagai alat untuk menguruskan perniagaan koperasi, kita lihat bahawa belanjawan ini adalah satu set dokumen yang lengkap merangkumi butirbutir tentang pendapatan dan perbelanjaan koperasi. Maklumatmaklumat ini dapat membantu pihak pengurusan untuk

7 Maktab Koperasi Malaysia 47 4, 31, Sewa Bangunan Jumlah 18,4 5, Baki Akhir Wang Tunai Baki Minimum Wang Tunai Lebihan Wang Tunai 13,4 6, Baki Awal Wang Tunai Keperluan Pembiayaan 19,1 Sewa 11,9 3 1,2 Insurans Lebihan / Defisit Iklan dan Promosi Jumlah 2 2,4 Elektrik, Telefon dan Air Gaji Pekerja & KWSP Elaun ALK Bil Internet (Streamyx) 7, Elaun JAD Belanja Penyelenggaraan Cukai 1, Belanja Pejabat Bayaran Pinjaman (Faedah) 25 Bayaran Pinjaman (Pokok) Belanja Mesyuarat Lembaga 75 Bayaran Kepada Pembekal Servis Kenderaan 3, Alat Tulis dan Percetakan Bayaran Tunai: 15, 12, Kutipan Hutang Jan Kutipan Jualan Tunai Terimaan Tunai: 21,2 5, 26,2 18,4 7,8 23,2 1,2 3 2,4 2 7, 3,6 1, , 31, 4, 12, 15, Feb 27,25 5, 32,25 26,2 6,5 24,95 1,2 3 2,4 2 7, 1,75 3,6 1, , 31, 4, 12, 15, Mac 33,95 5, 38,95 32,25 6,7 26,8 1,2 3 2, , 3,6 1, , 8 33, 4, 13, 16, Apr 42,25 5, 47,25 38,95 8,3 22,7 1,2 3 2,4 2 7, 3,6 1, , 31, 4, 12, 15, Mei 56,1 47,8 5, 61,1 52,8 8,3 22,7 1,2 3 2,4 2 7, 3,6 1, , 31, 4, 12, 15, Jul 5, 52,8 47,25 5,55 25,45 1,2 3 2,4 2 7, 1,75 3,6 1, , 31, 4, 12, 15, Jun 62,8 5, 67,8 61,1 6,7 26,8 1,2 3 2, , 3,6 1, , 8 33, 4, 13, 16, Ogos 68,85 5, 73,85 67,8 6,5 24,95 1,2 3 2,4 2 7, 1,75 3,6 1, , 31, 4, 12, 15, Sept 76,65 5, 81,65 73,85 7,8 23,2 1,2 3 2,4 2 7, 3,6 1, , 31, 4, 12, 15, Okt Belanjawan Tunai Koperasi Bagi Tahun Berakhir Pada 31 Disember 21 Jadual 2: Contoh Belanjawan Tunai Koperasi 84,95 5, 89,95 81,65 8,3 22,7 1,2 3 2,4 2 7, 3,6 1, , 31, 4, 12, 15, Nov 89,4 5, 94,4 89,95 4,45 29,5 1,2 3 2, , 1,75 3,6 1, , 8 33, 4, 13, 16, Dis 89,4 5, 94,4 6, 87,9 291,6 14,4 3,6 6, 28,8 3, 6,9 9, 7, 39,6 3, 2, 12, 6, 3, 9, 51, 6,9 379, 48, 147, 184, Jumlah

8 menggunakan segala sumber yang ada dengan sebaikbaiknya untuk mencapai matlamat yang telah ditetapkan. Jejak langkah pihak pengurusan itu seterusnya akan dituruti oleh penguruspengurus koperasi akan datang untuk mencapai objektif yang sama. Perlu diingat kejayaan sesebuah koperasi adalah bergantung kepada kemampuan untuk menguruskan kewangannya dengan baik dan mampu mengawal tunai dengan berkesan. KESIMPULAN Kesimpulannya di sini ialah belanjawan yang baik akan memberi manfaat yang banyak kepada koperasi melalui maklumatmaklumat yang disediakan dalam belanjawan. Perjalanan aktiviti perniagaan akan lebih teratur dan tersusun. Langkah demi langkah untuk mencapai matlamat penubuhan koperasi telah disediakan. Pihak pengurusan dan kakitangan hanya perlu bekerja keras untuk mencapai matlamat yang telah dirancang. RUJUKAN Ismail Ab.Wahab & Faridah Ahmad (24). Strategi pengurusan kewanganperniagaan kecil dan sederhana. Maktab Kerjasama Malaysia (26). Siri Pengurusan Memahami Laporan Tahunan Koperasi. Petaling Jaya: Maktab Kerjasama Malaysia. Mohd Halim Kadri (26). Asas Perakaunan Perniagaan Seksyen 58 Akta Koperasi 1993 : Penyenggaraan Akaun PeraturanPeraturan Koperasi 21 : Belanjawan Tahunan 48