АХАЖ БѲ ЛIМIНIҢ АНЫҚТАМАСЫ БОЛМАСА, ЕШБIР ЖҰПҚА НЕКЕ ҚИМАЙМЫЗ

Transkripsi

1 ТҮРМЕДЕГI АДАММЕН НЕКЕ ҚИДЫРУҒА БОЛА МА? 7- бет 2015 жылғы 19 маусымнан шыға бастады 13 (13) 11 ҚЫРКҮЙЕКК ЖҰМА 2015 ЖЫЛ Республикалық рухани-ағартушылық газеті Ержан қажы МАЛҒАЖЫҰЛЫ, бас мүфти: АХАЖ БѲ ЛIМIНIҢ АНЫҚТАМАСЫ БОЛМАСА, ЕШБIР ЖҰПҚА НЕКЕ ҚИМАЙМЫЗ Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы «Президент телерадиокешені» ғима ра тында белсенді жастар мен кездесіп, арнайы семинар өткізді. Жиында бас мүфти некені ойын шық қа айналдырған жас тарды сынға алып, бүгін де еліміздегі барлық мешіт терде АХАЖ бөлімінің анық тамасы болмаса, ешбір жұпқа неке қиылмайтынын хабарлады. «Қазіргі кезде өзге ағымда жүрген бауырларымыз некені ойыншыққа айналдырып алған. Олардың арасында намазға келіп жүрген жас қыздарды «Мен сенің түріңді көріп қойдым, шариғат бойынша сенің жүзіңді көргендіктен неке қиямыз» деп алдап, ата-аналарының рұқсатынсыз, тіпті, машинасының ішінде достарын шақырып неке қидыратын үрдіс пайда болды. Ол жігіт бірнеше ай өткен соң «талақ» деп, əйелін екінші досына береді екен. Осылайша, кінəсіз қыз бірнеше ерге күйеуге шығуға мəжбүр болатын көрінеді. Осындай жағдайға ұшыраған əйелдер бізге шағым айтып келеді. Олар негізінде дінді өзінің нəпсісіне бұрмалап алғандар. Байқасаңыздар, өзіміздің дəстүрлі дінімізді ұстанып жүрген бір азамат олай істемейді. Олардың арасында ондай проблема жоқ» деген Ержан қажы Малғажыұлы шариғат шарттары орындалмайынша неке қиылмайтындығын ескерте кетті. «Исламда некенің шарттары белгіленген. Шарт бойынша екі жасқа ата-ананың рұқсаты керек. Сондықтан біз кейінгі кездері республикадағы бүкіл мешіттерге АХАЖ-ға барып тіркелмеген жұптарға неке қимау керектігі жайында тапсырма бердік» деді бас мүфти. БҮГIНГI НѲ МIРДЕ: СЕБЕПСIЗ ТАЛАҚ - ЖАУАПКЕРШIЛIКТЕН ЖАЛТАРУ ҚҰРАЛЫ 4-БЕТ 8-БЕТ НАМАЗДЫ ҚАЛАЙ ОҚИСЫҢ? ҚАЗАҚ ҚЫЗДАРЫНЫҢ ҚҰҚЫН ҚОРҒАУЫМЫЗ КЕРЕК 5-БЕТ БАЛАНЫ ҚАЛАЙ ТӘРБИЕЛЕГЕН ЖѲ Н? Əбу Хамид əл-ғазали ислам хаққында көп тер төккен ірі теологтардың бірі. Ислам əлемінде Əл-Ғазалиді «Зейнуддин» (діннің əшекейі), «Ужубату аз-заман» (уақыт талабы) жəне «Хужат əл-ислам» (ислам айғағы) деп атаған. Ғалымның мінез-құлыққа қатысты жазған мəшһүр еңбектерінің бірі бес томнан құралған «Ихия-у Улум əд-дин» (Дін туралы білімдердің қайта жандануы). Бұл кітап əлем жаратылысынан бастап, адамның дүниеге келу мақсаты мен міндеті, қарым-қатынас əдебі, адам бойында болуы тиіс барлық адамгершілік құндылықтарды қамтиды. Сіздердің назарларыңызға осы еңбектің ішінен бала тəрбиесіне қатысты тақырыптан үзінді беріп отырмыз. «...Біліп алғайсың! Баланың тəрбиесі маңызды істердің бірі. Перзент ата-анаға аманат. Баланың жүрегі пəк, нəзік, аңқау жəне ешбір нақыш салынбаған таза гауһар тасы сияқты. Жүрекке қандай ою-өрнек салынса, ол соған ұқсап пішінделеді, оны иген тарапқа қарай иіледі. Егер бала жақсылыққа үйреніп, жақсылықты əдеттенсе, дүние мен ақыретте бақытын табады. Əрине, бұл сауапқа оның ата-анасы жəне тəрбиешісі мен оған тəлім берген адамдар бөленеді. Егер балаға көңіл бөлінбей шетте қалып қойса, жамандықтың ортасында өссе, бақыт сыздыққа душар болып, құрып кетеді. Бұл жағдайда күнəнің ауыртпалығы оны осы күй ге түсіргендер мен ата-ананың мой нына артылады. Алла тағала былай деп айтқан: «Ей, мүминдер! Өздеріңді əрі үйіштеріңді отыны адамдар мен тастардан болған оттан қорғаңдар» (Тахрим: 6). Əке перзентін дүние отынан (азабы мен машақатынан) қаншалық сақтаса, ақырет отынан да сонша сақтауы лазым. Тəрбие жолында көркем мінездің, қасиеттерін үйрету жəне жамандықтан қайтару, бұзық құрбы-құрдастардан қорғау, жеңіл өмірге əдеттендірмеу, байлыққа махаббатын оятпау арқылы əке перзентін тозақ отынан сақтайды. Егер бала дүние құмарлығына бой алдырса, мəңгілік тұңғиыққа кетті деген сөз. Перзент дүниеге келген алғашқы күндерінен бастап, күзет қамқорлыққа алынуы тиіс. Сондай-ақ шақалақты емізу жəне тəрбиелеу ісін тек діндар əрі таза əйелге сеніп тапсырылуы мүмкін. Себебі, харамнан шыққан сүтте береке жоқ. Егер ол сүттен сəбиге берсе, онда сəбидің қанына харам араласып, баланың табиғаты харамға икемді тұрады. Жақсы-жаманды ажырату түйсігі балада көріне бастаған сайын оның бақылауын да күшейте түсу керек. Мұның əуелгі белгісі, балада ұят қасиетінің бастапқы нышанының көріне бастауы. Себебі, баланың тартыншақтауы ұялу емес, бəлкім ақылдың нұры түсіп, бала кейбір істердің басқаларға қарама-қарсы екенін көреді, жаман деп таныған істерін жасаудан ұяла бастайды. Бұл Алла тағаланың оған берген сыны, мінезінің пəктігінен жүрегінің сол тазалағынан тура шыққан қуанышты белгі жəне ақылының кемелдікке жетіп жатқандығынан сүйінші хабар десе болады. (Жалғасы 3-бетте).

2 2 АҚПАРАТ АЙДЫНЫ 11 ҚЫРКҮЙЕК 2015 ЖЫЛ ҚҰРБАН АЙТҚА ДАЙЫНДЫҚ ҚАЛАЙ? Қасиетті Құрбан айт мере кесіне дайындық жұ мыстарын пысықтау мақса тында елорда имам дарының жиналысы өтті. ҚМДБ-ның Аста на дағы өкілдігінің ұйым дас тыруы мен өткен жиында Құрбан айт мерекесін жоғары деңгейде өткізуге байланысты атқарылуы тиісті шаралар талқыланды. Айт мерекесі күндері «Нұр Астана» орталық мешіті мен «Əзірет Сұлтан», «С.Ғылмани» мешіттерінің алаңына киіз үйлер тігіліп, спорттық-мəдени шаралар өткізілетін болады. Сонымен қатар елордалық бүлдіршіндерге де арнайы сый-сияпат əзірленеді. Биыл Құрбан айт мерекесі елімізде қыркүйек күндері тойланады. Осыған орай, Астана қаласындағы мешіттердің ішкісыртқы аумақтарында тазалық жұмыстары жүргізіліп, қалалық деңгейде «Раббың үшін құрбан шал!» қайырымдылық акция сы қолға алынбақ. Аталмыш шара 25 қыркүйек күні сағат 10:00-де «Алтын таға» мал базарында өтеді. Айта кетсек, арнайы Құрбан айт мерекесіне орай Астана қаласы əкім дігі н ің ұйытқы болуымен қала маңынан арнайы құрбандық шалатын орындар əзірленеді. Сол орындарда ғана құр бандық шалу керектігі жөнінде халықты ақпараттандыру жұмыстары жүргізілмек. ӘРIПТЕСТIК КѲ КЖИЕГI КЕҢЕЙМЕК Кеше «Нұр-Мүбарак» Египет ислам мəдениеті уни верситетіне Малай зия ғылыми ислам универ ситетінің бір топ делегаты арнайы ат басын тіреді. МҒИУ проректоры, профессор, доктор Дато Мұса Ахмет мырза бастаған ғалымдар тобын «Нұр-Мүбарак» университетінің ба сшылығы қарсы алып, келелі тақырыптарды талқылға салды. Бүгінде діни білім саласында Малайзияның өзге іргелі оқу орындарымен байланыс оң нəтижелер беріп келеді. Ал МҒИУ «Нұр-Мүбарак» университетімен қатар ашылып, бүгінде экономика, құқық, шет тілдері, басқару ісі, Құран мен сүннет, фиқһ, адвокатура, байланыс, медицина, стомотология, ғылым жəне ақпараттық технологиялар, қаржы саласын қамтыған 25 түрлі бағдарламамен оқытатын 8 факултьтет жұмыс істейді. Он мыңнан аса студенті бар университет өздері жайында жан-жақты ақпарат беріп, таныстырып өтті. Малайзиядағы халал өндірісінің мамандарын даярлауда алға шыққан жоғары оқу орнының қазақстандықтармен де бірлесе жұмыс істеуге ықыластары ауған. «Малайзия елімен білім жəне ғылым саласында байланысымыз артып келеді. Біздің университет еліміздегі жалғыз ислами жоғары оқу орны əрі бакалавриат, «Əзірет Сұлтан» мешітінде «Зайырлылық мемлекеттік пен ұлттық қауіпсіздіктің тұғыры» атауымен елорда имамдарына арналған семинар өтті. Жиынға ҚР Мəдениет жəне спорт министрлігінің Діндер жөнін дегі ғылыми-зерттеу жəне талдау орталығының директоры Айнұр Əбдірəсілқызы, Дін істері комитеті басқарма бас сарапшысы, саяси ғылымдар кандидаты Мейрам Иманбаев, Астана қаласы Дін істері жөніндегі басқарма басшысының міндетін атқарушы Нұрдəулет Əлмұқанов жəне «Нұр Астана» орталық мешітінің наиб имамы Төлеби Оспан қатысты. Алғаш болып сөз алған Нұрдəулет Иманəліұлы теріс пиғылды ағымдардың жетегінде кеткен жандарға арнайы түсіндірме дəрістері ұдайы жүргізіліп отырғанын жеткізді. Өз кезегінде Исламдық діни бірлестіктермен байланыстар басқармасының бас сарапшысы Мейрам Иманбаев Дін істері комитеті атқарған іс-шараларға тоқтала келе, қолданыстағы діни заңды одан əрі халыққа жеткізуді нығайта түсу керектігін айтты. «Елімізде мемлекетіміздің саясатын кеңінен насихаттап, дінаралық, ұлтаралық араздықты болдырмау жəне оған жол бермеу керек. Осы бағытта діни басқарма тарапынан құрылған Республикалық ақпараттық насихат тобының да атқарып жатқан жұмыстары жеткілікті. Сондықтан магистратура, докторантура ғана емес, ғылыми жобалармен жұмыс жасайтын орталық бар. Негізгі оқытушыпрофессорлық топ тек отандық қана емес, Мысыр елінен де келеді. Университетте еліміздегі ислам діні мəселелеріне құзіретті Қазақстан мұсылмандары діни басқармасында жұмыс жасайтын мамандар оқытылады» деген университет поректоры Шамшəдин Керім «Нұр-Мүбарактың» бүгінгі жай-күйімен таныстырды. Ресми кездесу соңында екі жақты келісім құжатына қол қойылып, таяу болашақта заңдық күші бар келісім-шарт жасау жоспарланды. АСТАНА ИМАМДАРЫ СЕМИНАРҒА ЖИНАЛДЫ біз мемлекеттің бір тұтастығы үшін жұмыс жасайық» деді М.Иманбаев. Діндер жөнінде ғылыми-зерттеу жəне талдау орталығының директоры Айнұр Əбдірəсілқызы Матуриди ақидасының қазақ дүниетанымындағы алар орны туралы кеңінен сөз қозғады. Семинар соңын түйіндеген «Нұр Астана» орталық мешітінің наиб имамы Төлеби Оспан келген қонақтарға мəнді де мағыналы сұхбаттары үшін алғыс айтты. ҚАЗАҚСТАН МҰСЫЛМАНДАРЫ ДIНИ БАСҚАРМАСЫНЫҢ ХИЖАБ ТУРАЛЫ ҰСТАНЫМЫ Хижаб орамал, мұсылман əйелінің ар-намысын қорғайтын жаулығы. Ислам діні мұсылман ер мен əйелдерге əуретін жауып, шариғат əдебі бойынша киінуді бұйырған. Үйден тыс, қоғамдық орындарда ұзын етек-жеңді киім кию мұсылман əйелдің ары мен абыройын сақтайды. Құран жəне Мұхаммед пайғамбар (с.ғ.с.) хадисі мен мұсылман ғұламаларының бірегей пікірі бойынша, мұсылман əйеліне орамал тағу парыз. Қасиетті Құранда Алла тағала: «Уа, Пайғамбар! Жұбайларыңа, қыздарыңа жəне иман келтіргендердің əйелдеріне айт, үстеріне жамылғыларын түсірсін...» («Ахзап» сүресі, 59-аят) деп бұйырған. Аятта киімнің түсі немесе үлгісі анық айтылмаған. Сондықтан əр ұлт, əр мəдениет өкілдері Алланың əмірін өз ұстанымдары, тарихи таным-түсініктері бойынша орындайды. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы еліміздегі мұсылман қыз-келіншектер мен əйелдерді киім кию үлгісінде қазақ халқының салт-дəстүрлерін сақтай отырып, жинақы киінуге кеңес береді. Көзге ерсі көрінетін, дене бітімін айқындайтын, қара түсті киімкешектерді пайдаланбаған дұрыс. Ал паранжа (ниқаб) кию дəстүрлі дінімізге, салтымызға қайшы, бұл діні мен дəстүріне берік болған ата-бабаларымыздың жолы емес. Екіншіден, мұсылман жамағаты мен ата-аналарды хижаб мəселесінде қоғамдық келіспеушіліктерге, оқу орындарында əркез кездесетін түсінбеушіліктерге сабырлық сақтауға шақырамыз. Бұл мəселені ушықтыру дұрыс емес. Үшіншіден, мектеп табалдырығын енді ғана аттаған қыз балаға, яғни, балиғат жасына толмаған қызға жаулық жабу немесе орамал тағу міндетті емес. Мұндай əрекетке бармас бұрын ата-аналардың байсалды, ұстамды болуларын, ыждаһаттылық танытуларын сұраймыз. Мүмкіндігінше мектеп басшыларымен ортақ мəмілеге келулеріне, қыз баланың толыққанды зайырлы білім алуына назар аударуға кеңес береміз. Білімсіздік бүлікке бастайтынын ұмытпайық. Алла тағала қалаған құлына кез келген тығырықтан шығу жолын үйретеді. Қазақстан мұсылмандары өзі өмір сүріп отырған қоғамнан бөлініп, бөлек тіршілік етпейді. Ата Заңымыз қоғамдық қатынастарды реттейді жəне азаматтардың бостандығы мен діни сенімдеріне еркіндік береді. Мұсылмандар да Алланың əмірі бойынша заңды сақтайды жəне оған құрметпен қарауы тиіс. ҚМДБ Шариғат жəне пəтуа бөлімі

3 11 ҚЫРКҮЙЕК 2015 ЖЫЛ МӘСЕЛЕ 3 БАЛАНЫ ҚАЛАЙ ТӘРБИЕЛЕГЕН ЖѲ Н? (Жалғасы. Басы 1-бетте). ТƏРБИЕ ТАМАЌ ІШУДЕН БАСТАЛАДЫ Ұяты бар баланы, қамқорсыз тастауға болмайды. Керісінше, оған ұят əдебін үйрету арқылы жəрдем көрсеткен дұрыс. Көп жағдайда баланың бойында тамаққа ашкөзбен ұмтылу сезімі басым. Бұл кезде тəрбие тамақ ішу əдебінен басталады. Мысалы, тамақты оң қолмен алу, «бисмиллəһ» сөзімен бастау, тамаққа үлкендерден бұрын қол созбау, тамақты тек өзінің алдынан алу, тамақ жеп отырған адамның ауызына қарай бермеу, тамақты шашпау, жақсылап шайнап жеу, тамақты обығып жемеу, жеп отырған асты киімге тамызбау. Кейбір кезде қосымша тəттілерсіз құрғақ нан мен қара шайды ішуге үйрету. Сондай-ақ, балаға шектен тыс тамақ жеу жаман əдет екендігі, бұл əдеттің төрт аяқты жануарларға тəн ерекшелік екені, əдепті бала тамақты кем жейтіні, барға қанағат қылу, тамаққа қарап мұрын шүйірмеу айтылса бұл да тəрбие. Баланы түрлі-түсті жəне жібектен тігілген киімдерге емес, əдеттегі ақ түсті киімдерге деген қалауын тудыру қажет. Түрлі-түсті жібек киімдер əйелдерге тəн екенін, ер кісіге мұндай нəрселер жараспайтыны туралы түсіндіріп үйретіледі. Баланы үлде мен бүлдеге оранған, қымбат бағалы киімдер киіп өскен балалардан сақтап, рахат өмір қалауын оятатын нəрселермен араласуына абай болған жөн. Себебі, өсіп келе жатқан баланы қараусыз қалдырса, бұл көп жағдайда мінездің бұзылуына мұрындық болады. Əйтпесе бала есейгенше өтірікші, іштар, ұры, шағымданғыш, ұшқалақ, күлекеш, айлакер, сараң сияқты жағымсыз қасиетті адамға айналуы мүмкін. Бұлардан сақтанудың жолы көркем тəрбие, мектептегі дəріспен машғұл болу, құран мен хадис тəлімін алу. Ізгі адам мен олардың өмірі туралы айтылған хикаялар баланың жүрегінде оларға деген махаббаты оятады. Баланы ессіз махаббат жəне ғашықтық кейіпкерлері айтылған өлеңдерден, мұндай өлеңдер адам жанын нəзіктікке тəрбиелейді деп ойлайтын шайырлардың арасында қалып қоюынан сақтау лазым. Себебі, бұл нəрселер баланың жүрегіне бұзықтық дəнегін себеді. Баланың, бойынан көркем мінез, мақтауға тұрарлық бір əрекет байқалса, оны құрметпен бағалау, көңілін қуандыратын нəрсемен жігерлендіру, көпшілік арасында бұл əрекетті көрсету өте қажет. Кейбір кезде бір рет көркем мінезге теріс қылық жасап қалса, оны көрмегенсіп өту дұрысырақ. Себебі, бала мұндай жағдайда артығырақ жазаға тартылса, жаза оған кері əсер етіп, айыбының ашылып қалуына үйреніп, қателікке жігерлі болып қалуы мүмкін. Жақсы-жаманды ажырату түйсігі балада көріне бастаған сайын оның бақылауын да күшейте түсу керек. Мұның əуелгі белгісі, балада ұят қасиетінің «бастапқы нышанының көріне бастауы. Себебі, баланың тартыншақтауы ұялу емес, бəлкім ақылдың нұры түсіп, бала кейбір істердің басқаларға қарама-қарсы екенін көреді, жаман деп таныған істерін жасаудан ұяла бастайды. Бұл Алла тағаланың оған берген сыны, мінезінің пəктігінен жүрегінің сол тазалағынан тура шыққан қуанышты белгі жəне ақылының кемелдікке жетіп жатқандығынан сүйінші хабар десе болады. АБЫРОЙЛЫЌ АЛУДА ЕМЕС, БЕРУДЕ Егер бала сіз өтірік байқамаған теріс қылықты тағы қайталаса, онда оған жалғыз қалғанда ескертіп, бұл істің салдары жаман болатынын айтып түсіндіресіз. Алайда, ескертемін деп артық кетпеген жөн. Əйтпесе, баланың құлағы қатты сөздерге үйреніп, айтқан ізгі насихаттар жүрекке жетпейтін болып қалуы əбден мүмкін. Бала тəрбиесінде ересекетердің айтқан сөздері өте маңызды. Сондықтан ата-ана сөйлеген уақытта ойланып, сөздерін електен өткізеді. Ал ана өз кезегінде баланы «əкеңе айтам» деген шектеу сөздермен баласын жаман əрекеттерден тиып отырады. Сондай-ақ баланы күн шыққаннан кейінгі ұйқыдан қайтармақ керек. Себебі, күндізгі ұйқы жалқаулықты туғызады. Ал кешке ерте ұйықтау пайдалырақ. Төсекті өте жұмсақ қылу, бала ағзаларының қатаюын кемітеді. Семіздік тамаққа тəбет ашады, сабырсыздықты шақырады. Сол себепті баланы қаттырақ төсекке, қарапайымырақ, киімге, кəдуілгі тамаққа үйрету тəлімі кешіктіруге əсте болмайтын істердің қатарына жатады. Бала не нəрсені жасырын қылса, бұл оның мұны жаман іс деп білгенінің дəлелі. Демек, балаға əрбір істі ашық көрсетіп, үйрету уəжіб. Кейбір кезде жалқаулықты жою үшін ертелеп түрлі жаттығулар жасалады. Киімінің алдын ашып, қолдарын жан-жаққа лақтырып жүру əдепке сай емес екендігін бала білсін. Əке-шешесінің заттарымен немесе тамақ, қымбат бағалы киімдерімен мектеп құрал-саймандарымен құрдастарының алдында мақтануы, жаман мінез. Керісінше, бала өз достарына кішіпейілдік құрметпен қатынас қылуға əдеттенуі, сөйлескенде мейірімді, əрі жұмсақ болғаны дұрыс. Егер балалар оған бір нəрсе берсе, оны өзі үшін құрмет деп білсе де, затты алуға əдеттенбеген дұрыс. Себебі, абыройлық алуда емес, беруде. Алып үйрену жаман əдет. Мұнда ұят пен арсыздық бар. Бұл бала кедейдің баласы болса да басқалардан бір нəрсені алу əдеті жаман қасиет. Алуды қалап тұру немесе дəмету қорлық бұл, иттің қылығына ұқсайды: ит бір үзім нанды алуы үшін үнемі мүлəйімсіп қарап, құйрығымен билеп тұрады. Балалардың алтын немесе күмісті жақсы көруі, оны қалап тұруы да жаман қылықтың санатынан. Негізінде, бұл нəрседен жылан мен шаяннан қорыққан сияқты қатты сақтану лазым. Алтын мен күмісті жақсы көру, баланың келешекте құлға айналуына ықпал етуі мүмкін. Алтын мен күміске деген махаббатың зияндығы, удың кесірінен де қауіпті. Көпшіліктің ортасында түкіру, мұрын тастау, есінеу, біреуге арқа сүйеп отыру, аяқты айқастырып отыру, қолмен иекті тіреу де əдепсіз қылықтар. Бала сұхбаттасу қағидаларынан хабардар болуы керек. Балақай көп сөйлеудің тəрбиесіздікке жататынын жəне олай жаман балалар істейтінін əрі олай жасаған бала «бəдік» атанатынын білсін. Рас немесе өтірік айтса да бала жастайынан ант суын ішіп сөйлеуге үйреніп қалмасын. Сөзді бірінші бастамасын, қойылған сұраққа жауап берсін. Сұхбаттасушы өзінен үлкен болса, оны тыңдасын. Себебі, сөйлесуші адамның сөзімен ортақтасып, «əдепсіз бала» атанғаннан гөрі, тыңдаушы болған абзал. Əдепті бала өзінен үлкендерге орын береді, пайдасыз сөздер сөйлемейді, басқаны сөкпейді, лағынет те айтпайды. Баланы бос əңгімені жақсы көретін адамдар мен араластырмау қажет. Расында тəрбиенің мəні баланы жаман мінез мұхитына түсіп кетпеуден сақтап қалу. Егер ұстаз баланы нұқып немесе соғып қалса, бала дереу айқай-шу көтермесін немесе басқадан қамқорлық күтпесін, қайта сабыр қылсын. Мұны да бала жақсы білуі тиіс. Балаға сабырлық таныту ер жүрек батырлардың ісі, айқай-шу салу əлсіз əрі əйелдердің қылығы екені түсіндірілсін. Балаға дəрістен соң шаршағанын басу үшін жақсы ойындарға рұқсат беріледі. Алайда, діңкесі құрығанша онымен əуес болуы дұрыс емес. Сол сияқты, баланы барлық ойыннан мақұрым етіп, тек тəлімге мəжбүрлеу де жөн емес. Мұндай ауыртпалық жас жүректі өлтіреді, талғамды өшіреді, өмірден түңілуіне ұйытқы болады. Əйтпесе, балақай сəті келген орайда тəлім-тəрбиеден қашып кетуі үшін айла іздестіру мəжбүрінде қалуы ғажап емес. Сол сияқты, балақай əкеге, мұғалімге, өзінен жасы үлкен адамға, тəрбиешіге бойсұнуды, оларды құрметтеуді, олардың алдында кез келген ойынды доғару керек екенін білуі тиіс. Бала жақсы-жаманды ажыратқан сайын дəрет пен намазды тəрік қылу үзірі жойыла бастайды. Рамазан айында толық болмағанымен, кейбір күндерде ораза ұстауға бұйырылады. Жібек киім киюіне, алтын сақина жəне алтын бұйымдарды тағуына тиым салынады. Жалпы айтқанда ер балаға шариғаттың аумағында қажеті түсетін барлық нəрселерді үйрету қажет. ƏРБІР БАЛА ИСЛАМ ТАБИЄАТЫНДА ТУЫЛАДЫ... Балаларды ұрлық, харам, қиянат, өтірік сияқты т.б. бұзық əрекеттерден сақтандырған жөн. Бала ержеткен сайын, денесіне сəйкес жақсы азықтанады. Бірақ ас ішуден мақсат баршамызды жаратқан Алла тағалаға итағат ету үшін күш алу. Дүние, негізгі тұрақталатын жер емес, себебі, мұнда мəңгілік жоқ. Өлім, дүние нығметін тоқтатады. Дүние, бар болғаны мəңгі өмірге апаратын өткел. Ал ақырет, уақытша тұрақтайтын орын емес, мəңгілік жер. Өлім тосыннан келіп қалуы мүмкін құбылыс. Бұл дүниеде ақыреті үшін өз азығын жиған адам шын ақылды. Алла тағаланың қасында мұндай адамның дəрежесі үлкен, жəннаттағы несібесі де мол деп түсіндіріледі. Егер баланың өсіп-жетілуі жақсы болса, онда бұл сөз ол балиғат жасына келгенде пайдалы, əсерлі болары анық. Берілген тəлім оның жүрегінде тасқа түскен ою нақышы сияқты терең ізін қалдырады. Егер баланың ер жетуі керісінше қиын болса, онда ол ойын-сауыққа беріледі, бұзық істерге бейімделеді, тамаққа ашкөздік танытып, киім киісте оның зейнеттену мен мақтаншақтық сияқты қасиеттерге құмарлығы оянады. Сөйте келе, жүрек ақиқатты қабылдамайтын болып қалады. Бала тəрбиесінде, көңіл мейлінше кемімеуі тиіс, əсіресе, бастапқы кезде. Өйткені, бала табиғатынан жақсыны да, жаманды да сіңіріп алуға икемді тұрады. Ата-анасы оған осы екі тараптың біріне, яғни, жақсы немесе жаман тараптардың біріне шығуына себеп. Пайғамбар (с.ғ.с.) былай деген: «Əрбір бала ислам табиғатында туылады. Атаанасы оның яһуди немесе насрани (христиан) яки болмаса мəжуси (отқа табынушы) қылады»... Араб тілінен аударған Гүлнар ЖАЛАДИНҚЫЗЫ

4 4 СҰХБАТ 11 ҚЫРКҮЙЕК 2015 ЖЫЛ СЕБЕПСIЗ ТАЛАҚ - ЖАУАПКЕРШIЛIКТЕН ЖАЛТАРУ ҚҰРАЛЫ Мемлекет үлкен отбасы болса, əр отбасы шағын мемлекет. Соңғы кездері отбасы құндылықтарына қатысты мəселелер көбейіп кетті. Мəселен, статистикалық деректерге сүйенсек, 2010 жылы 41 мың, 2011 жылы - 44 мың, 2012 жылы отбасының шаңырағы шайқалған. Бұл дерек күн санап көбеюде. Ал, 2013 жылдың қаңтар-наурыз айларындағы дерек рекордтық көрсеткішке жеткен. АХАТ органдарында аталмыш үш айдың ішінде ажырасу тіркелген екен. Өйткені, дəл мұндай жағдай бұрын-соңды болмаған. Жалпы, отбасының асыл құндылықтары, ажырасу, талақ, неке, отбасы бірлігі туралы теология ғылымдарының докторы, «Нұр-Мүбəрак» университетінің профессоры Мұхитдин ПƏТТЕЕВПЕН əңгімелескен едік. Мұхитдин Исаұлы, алдымен бүгінгі отбасының қоғамдағы орны туралы айтып берсеңіз... Айта кетейін, адам ағзасы жасушалардан құралатын болса, ел əр отбасыдан құралмақ. Адамның бір жасушасына қауіпті микроб кіріп, сол жер іріңдейтін болса, ол бүкіл денеге əсерін тигізеді. Пайғамбарымыз да мұсылмандардың бірлігін осыған ұқсатады. Сол ауырған жерді емдеп жазғанға дейін, бүкіл он екі мүше мазасызданады. Ал, тіпті оған да көндігіп жүре беретін болса, сол бір жасушаға түскен микроб бүкіл жасушаларға тарауы мүмкін. Ендеше, қазіргі кезде біздің халіміз де осыған ұқсайды. Елдің көптеген жасушаларына микроб түскен. Мысалы, ел арасында ажырсудың көбеюі, үш талақты бірден айтып кете беретіндердің кездесуі соның дəлелі. Кейбір бейресми мəліметтерге сенсек, «елімізде əрбір үшінші неке ажырасуда екен. Міне, бұл не деген сұмдық! Елдегі экономикалық дағдарыс қандай болса, мұны одан да жаман дағдарыс деп айтуға болады. Маған ел ішінен сұралатын ең көп сауалдардың бірі - талақ мəселесі. Екі күннің бірінде телефон шалып, не болмаса интернет арқылы сауал қойып, осы ажырасуды сұрап жатады. Сарапқа салып қарасам, көбіне əйелдер жағы күйеулерінен қысым көріп жатады. Мысалы, бір сəлəфи-тəкпір төрт баласымен əйелін талақ қылып, далаға тастаған. Не болмаса бұл тек жамағаттар арасында емес, бейнамаздар арасында да көп кездеседі. Бес баласын анасымен далаға тастап, өзі бай бір əйелмен отбасын құрып кетті, енді мен не істеймін не болмаса «мен жарымжан болып қалған соң, күйеуім шиттей бала-шағасын тастап хабарсыз кетті, сот арқылы алимент те ала алмай жүрмін» дегендер қаншама?! Осылардың бəрі санаға шөңге, жүрекке найза болып қадала береді. ЌАЗАЌЌА ОЙЛАНАТЫН КЕЗ КЕЛДІ Исламда неке қаншалықты маңызды жəне біз осы тұрғыдан келгенде нені ұмыттық деп ойлайсыз? Исламда отбасы иманнан кейінгі негізгі құндылыққа жатады. Нені ұмыттық дейтін болсақ, əуелі отбасы мен құндылығын, оның қасиетін ұмыттық. Отбасындағы ерлі-зайыптылар бір-бірінің қадір қасиетін ұмытты. Бала тууды ұмыттық, бала тусақ көбейтуді ұмыттық. Көбейтсек, бала тəрбиесін ұмыттық. Бала тəрбиесін ұмытпадық, бірақ тəрбиені ұмытпай нақ баланың өзін ұмыттық. Тəрбие бала үшін емес, бала тəрбие үшін болды. Шаңырақ құруды ұмыттық, шаңырақ құрсақ үй болуды ұмыттық. Зəулім- зəулім тойханалар салуды, онда той жасауды ұмытпадық. Сол тойханаларда сөз беруді де ұмытпадық. Бірақ, шыға бере екі жастың бақытын ұмыттық. Біріміз ене, біріміз шеше болып жастарды ажырастырмауды ұмыттық. Той құдалар үшін жасалатын болды, болашақ балалар үшін емес. Құдалар ұмытылмады, жас отбасы ұмытылды. Бəрі де атақ, даңқ үшінге айналды. Құдалық көбейіп сөзіміз жасанды болды, сыйластық көпірік болды. Бұрын екі жас отбасы ұрысса, екі жағы қарсы жақты жақтайтын. Ал, бұл күнде əркім өз баласын жақтайтын болды. Енесі қызын көшіріп алып кетпесе, ұят болатын болды. Қысқасы, су суға толды, құм құмға толды. Кешегі атам қазақтың жолы басқа, біздің жол басқа болды. Екі көз жасқа, көкірек шерге толды. Қасірет басқа қонды. Елге де міне, күз келді, ойланатын қазаққа кез келді. Осы талақ, ажырасу індеті бізге қалай келді? Сұрап отырған себебім, біз бұрын мұндайды естімеген едік... Бұл шет елден келген індет. Жаһандану да соның бірі. Əсіресе, қоғамда жастар сол жаққа көп еліктейді. Олардың ғылымына еліктесе бір сəрі. Бірақ, олай болмай тұр. Сол жастар туралы қоғамда сауал тастай қалсаң ата-аналар мұғалімді, ал мұғалімдер ата-аналарды кінəлай жөнеледі. Соның салдарынан қазіргі таңда мектеп жастары арасында суицид, өз-өзіне қол жұмсау белең алып тұр. Тіпті, ТМД бойынша көш бастап тұр. Ал, мұндай індет батыстың індеті. Ислам əлемінде мұндай өте сирек кездеседі. Алайда, біз қазақтар кешегі əл-фарабидің, бергісі əулие Бекет ата, батыр, өжет Махамбеттердің ұрпағы едік қой. Олар қазір ғайыптан қайта тірілсе, мына біздерді ұрпағымыз дер ме еді?! Əрі елімізде біздің рухымызға жат діни секталар да сол індеттердің бірі. Екінші, бір індет шығыстан келіп, күннен күнге белең алуда. Ол, əрине, халықты Ислам дінінен бездірмек болған радикалдық діни ағымдар. Олардың басым көпшілігі жастар. Олардың басқасын былай қойғанда «уақытша неке» дегендерінің өзі үлкен жарылыс қой. Бүгінде солардан əкесіз сəбилер дүниеге келуде. Ертең сол сəбилер ересек болғанда, сауалдарына кім жауап береді? Олар сол надандардың сауатсыздықтарынан туындаған жарылыстардың құрбандары. Жалпы, исламда талақ қай уақытта беріледі? Шарасыз қалған жағдайда, отбасын құруға тіптен мүмкіншілігі болмаған жағдайда беріледі. Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) хадистерінде: «Алла тағалаға адалдың ең сүйкімсізі талақ», «Лəззат алу мақсатымен ғана жиі-жиі əйел ауыстырған еркектерге, жиі-жиі күйеу ауыстырған əйелдерге Алла лағынет етсін», «Маңызды бір себепсіз ерінен ажыраспақ болған əйелге жаннат иісі харам», «Кімде-кім бір əйелді күйеуіне айдап салған бізден емес» деп айтылады. Яғни, уақытша некелері қандай харам болса, лəззат үшін əйелдерін талақ ету де сондай харам. ЖАЛЄАН ТАЛАЌ ПЕН НЕКЕНІЅ СОЅЫ ІНДЕТ Бізде талақты жиі қолданатындар кімдер? Олардың діни сауаты бар ма? Əрине, ең басында сəлəфи-тəкпір, тəблиғ жамағаттарында жиі кездеседі. Одан бөлек «азаматтық неке» деген ойнастық та бар. Бұл да бейнамаз жастар арасында, əсіресе, студенттер арасында көп кездеседі. Олар «азаматтық неке» деп некенің атын жамылып бірнеше ай ата-аналарына айтпай бірге тұрады да, кейіннен ажырасқан болып екіге жарылып кете барады. Бұдан, əрине, көбіне өмірге мұта некесі секілді шата сəбилер дүниеге келіп жатады. Сəлəфи-тəкпір болсын, мейлі, азаматтық некеде болсын, осыдан туған əкесіз сəбилер өскенде психологиясы бұзылады. Өсе келе қоғамға ыза-кекпен қарамасына кім кепіл?! Ал, мұндай жандарды қара ниетті ұйымдар да өз мақсаттарына жақсы пайдалана алады. Иə, мұндай талақ пен некенің арты осындай індетке жетелейді. Менен ел ішінен сұралатын ең көп сауалдардың бірі талақ мəселесі. Екі күннің бірінде телефон шалып, не болмаса интернет арқылы сауал қойып, осы ажырасуды сұрап жатады. Сарапқа салып қарасам, көбіне əйелдер жағы күйеулерінен қысым көріп жатады. Мысалы, бір сəлəфи-тəкпір төрт баласымен əйелін талақ қылып, далаға тастаған. Не болмаса бұл тек жамағаттар арасында емес, бейнамаздар арасында да көп кездеседі. Бес баласын анасымен далаға тастап, өзі бай бір əйелмен отбасын құрып кетті, енді мен не істеймін не болмаса «мен жарымжан болып қалған соң, күйеуім шиттей бала-шағасын тастап хабарсыз кетті, сот арқылы алимент те ала алмай жүрмін» дегендер қаншама?! Осылардың бəрі санаға шөңге, жүрекке найза болып қадала береді. Естіген сайын қартайып кетесің. Түсінбеген еркектерге «сен əйел болып шиттей төрт қызыңмен біреудің «квартирасында» ақысын төлей алмай, жарымжан болып бір ай өмір сүріп көрші қиялыңда» деймін. Ал, исламда талақ ең соңында ғана, оның үстіне бүкіл бала-шаға ердің мойнында болады. Ешқашан садақадай алимент төлеп қашып кете алмайды. Сол себепті шиттей балашағаны тастап, анасын талақ етіп кету оларды тірідей жерге көмгенмен тең. Иə, қарғыс атқан біреуді көргіңіз келсе, əйелін орынсыз талақ етіп, тірі жетімінен қашқан ер атын жамылған ездер. Қай кезде де отбасының басты қазығы бала. Ұрпақтың тəрбиелі болып өсуі отбасыға тікелей байланысты. Ендеше, бүгінгі ата-ана мен бала арасындағы байланыс берекелі, шаңырағы шайқалмаған отбасын құруға мүмкіндік бере ала ма? Бүгінде кеңестік кезеңді көрген азаматтар «Ездер де жүр бұл өмірде ол заманда бала тəрбиесіне көп мəн берілетін еді ғой» деп көксегендей болады. Иə, солай болып көрінсе де ол заманда еркіндік пен дін жоқ еді. Барлық нəрсе жоғарыдан бекітіліп қойған. Дінге рұқсат болмаған жерде, еркіндік те жоқ деген сөз. Ендеше, ата-ана күні ертең баласы жақсы болып өссін десе, тəрбиеге мəн беруі қажет. Ал, тəрбиенің қайнары дінімізде жатыр. Пайғамбарымыз: «Мені Раббым тəрбиеледі. Əрі аса көркем түрде тəрбиелеп, əдептілікті үйретті» дейді. Ал, бұл күнде көптеген ата-ана жұмыс бастылығымен көбінесе баласының тəрбиесіне мəн бермейді. Діни тұрғыдан бір жағынан немқұрайлылық, екінші жағынан радикалдық ағымдардардың салдарынан баласына діни тəрбие бергісі келмейді. Сондықтан, бүгінгі ата-ана мен бала арасындағы байланыс сол ата-ананың ниеті мен жоспарына қатысты болмақ. Пайғамбарымыздан Жебірейіл періште ақыр заманның белгілерін сұрағанда ол: «Күң өзінің қожайынын туғанда» дейді. Яғни, сол заманда аналар «балам үлкен адам болсын» деген мақсат қойып зыр жүгіргені сонша, ақыр соңында баласы анасын өзіне күң ретінде қарайтын болады. Яғни, анасы баласына рухани тəрбие емес, дүниелік тəрбие ғана береді. Ендеше, отбасының берекесі имандылықтан басталады емес пе? Иə, солай. Өйткені, имандылық деген имани құндылықтар. Ақиқат пен шындық жəне əділдік те сонда. Иман деген мына шексіз ғаламды жаратқан Алла тағаланы мойындап, оған иман етуі. Ал, оған сенбеген жанның өмірге деген сенімі де болмайды. Əңгімеңізге рахмет! Əңгімелескен Гүлмира ШАРХАНҚЫЗЫ

5 11 ҚЫРКҮЙЕК 2015 ЖЫЛ ҚОҒАМ 5 Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы некені ойыншыққа айнал дырған жастарды сынға алған еді. Айтуынша, бұдан былай еліміздегі барлық мешіттерге АХАЖ бөлімінің анықтамасы болмаса, ешбір жұпқа неке қимау жөнінде тапсырма берілген. Шынында, діни білімі таяз кейбір азаматтар «талақ» айтып, бойжеткендеріміздің өмірін тасталқан етуде. Тіпті, бір жылда бірнеше талақ естіген қазақ қыздарының барын естігенде, жағамызды ұстадық. Некенің шарттарын жөнді білмейтін жастар үшін, бұл құптарлық бастама ма? Отандық теологтардың пікірі қандай? ҚАЗАҚ ҚЫЗДАРЫНЫҢ ҚҰҚЫН ҚОРҒАУЫМЫЗ КЕРЕК Жалғас САНДЫБАЕВ, «Е-Ислам» порталының бас редакторы: ҚМДБ бас мүфтиі Ержан қажы Мал - ғажыұлы ның бұл мəлімдемесі тай үс тіне таңба ба сыл ғандай болды дер едім. Енді қоғам ішінде «пəленше түген айтты», «тү генше пəлен деді» деген алып қашпа сөздерге жол жоқ. Дініміздегі «Жəннат ананың аяғының астында» деген əйгілі хадисті алға тартып, қыз баланы алдап, үйленіп, кейін екі күн өтпей жатып бір сөзбен талақ етіп, қашып кету біздің діннен емес. Мұндай сұрқия əрекетке баратындар жат ағымның жетегінде кеткендер. Ислам қыз баланың тəрбиесін ата-анасына жүктесе, кейін оның бойжетіп, тұрмыс құрғаннан кейінгі əлеуметтік жағдайын қамтамасыз етуді оның күйеуне міндеттейді. Себебі, əйел сол шаңырақтың бағы мен берекесі. Имам Ахмедтен жеткен хадисте Алланың елшісі (с.ғ.с.): «Сендердің бəрің де бақташысыңдар, бəрің де өз отарларыңа жауаптысыңдар. Ер адам отбасы үшін жауапты, ол ақырет күні солар үшін сұралады» деп ер адамның отбасы үшін жауапкер екенін ескерткен. Келесі хадисте: «Сендердің жақсыларың, əйелдеріңмен жақсы қатынаста болғандарың» деп айтады. Басқа бір риуаятта: «Əйелдердің құқықтарын аяқасты етпеңдер, Алладан қорқыңдар. Өйткені, сендер оларды Алланың аманаты ретінде алдыңдар» деп əйелді Алланың ерлерге тапсырған аманаты ретінде қарауға шақырады. Ал, енді ресми түрде АХАЖ-ға тіркелу бір жағынан, қыз баланың құқығын қорғау болса, екінші жағынан, келешек ананың мемлекет қарастырған түрлі əлеуметтік жеңілдіктерін (жөргекпұл, жəрдемақы, бала-бақшаға беру т.б.) пайдалануына мүмкіндік береді. Шариғаттағы ақ некеге қатысты бұл шешім қазақ даласынының мұсылманшылығын нығайтары сөзсіз. Отандас дін ғұламаларының фиқһ саласындағы неке бабына қарасты ханафи мəзһабының үкімдерін кеңінен зерттеп, қазақ тілінде қоғамға пайдалы еңбектері жарық көргені мəлім. Дегенмен, ел аузындағы некеге қатысты ақпараттарды естігенде алаңдамау мүмкін емес. Бұрыс бағыттағы жамағаттардың некеге қатысты үкімдері ханафилік емес, шет елде отырған шейхсымақтың пəтуасына сүйенген олар некені де қия салып, талағын да бере салады. Бұл дегеніңіз асыл дінімізді ойыншыққа айналдыру, мұндай тірлікке Əбу Ханфианың өзі де, Ханафи ғұламалары да, тіпті, ата-бабаларымыздың өзі жасамаған жағдаяттардан десе де болады. Ендеше, еліміздің АХАЖ орындарынан өтпеген, яғни, заңды түрде некесі қиылмағандарды мешітте де шариғи Қазіргі қоғамда кейбір топтар үшін дін параллелді заңға айнала бастаған тұста бұл тұжырым өте орынды деп ойлаймын. Өйткені, кейбір жастар діннің «неке» заңдарын өз жалған сенімдері мен нəпсілеріне бейімдеп, жеңілдетіп алған. Оның салдары да орасан. Санаусыз жетімдер мен қамқорсыз жесірлерді негізінен шынайы дінді түсінген адам көбейтпес еді. Бірақ, бұл шындыққа айналды. Ең сорақысы, құрсағындағы шарананың қай күйеуінен екендігін білмейтіндер шыға бастады. Осы тұста некені ойыншыққа айналдыра бастағандардың алдын алу үшін бұл қағиданы толық енгізу орынды. Алайда, «осы адам тағдыры мен нəпсісі үшін ойнап жүргендер қаншалықты некелерін мешіттерде қидырады?» деген сауал туындайды. Сондықтан, жалпы, заңсыз некеге тұрғандарға қатысты арнайы жауапкершілік тетіктерін ойластыру керек Серік ТƏЖІБАЕВ, исламтанушы: Кеңшілік ТЫШХАН, дінтанушы ғалым: шарттармен неке қиылмайтындығы дұрыс болды. Бұл ерлі-зайыптылардың ақ некесіне деген жауапкершіліктің бір көрінісі. Осылайша, кейбір ағымдардың нəпсілерін тиып, негізсіз істеріне шектеу қойылатын болды. Некенің «АХАЖ»-бен бекітілуі туралы сөз қозғай отырып, дəстүрлі бағыттағы исі мұсылман жұртшылығы жөнінде айта кеткеніміз жөн. Ханафи мəзхабындағы бірде-бір мұсылман некені көшеде қиып, ертеңіне талақ айтқан емес. Неке қиюға бел буған күннің өзінде қазақтың салт-дəстүріне сай қыздың құлағына сырға салу сынды рəсімдерді орындап, той барысында «АХАЖ»-ға барып, заңды куəлігін алып, кейін мешіт имамдарына ақ некелерін «Неке» шарттарына сай қиятын болған. Нəтижесінде, Алланың алдында да, заңның алдында да, таза, ақ некелері қиылған халде ұзақ ғұмыр кешеді. болар. Өмір сүріп жатқан мемлекеттің заңы барлық тұрғындар үшін жарамды болуы керек. Кейбір мəселелерді тек шариғат шеңберінен іздеу де орынсыз. Өйткені, көлік апаты бола қалса, ешкім шариғаттан жауап іздемей МАИ қызметкерін шақырады, науқас бола қалса, жедел-жəрдемге жүгінеді, сол сияқты, неке де заң шеңберінде болуы тиіс. Оның үстіне қаншама зардап шеккендер ешбір шара қолдана алмай далада қалып жатыр. АХАЖ-сыз некеге тұрғандар осы жауапкершіліктен қашқандықтан, кезкелген уақытта сұраусыз тастап кете алатындықтарынан осындай көлеңкелі некеге барады. Ол үшін Бас мүфтидің талабымен қоса қыздарымыздың сақтығы да керек. Түріне, «аузындағы дініне» алданып өз өмірін жауапсыз адамдарға тапсыру, кейіннен өкіну еліміз бен болашақ ұрпағымыздың тазалығы жəне тəрбиесіне үлкен нұқсан. Дайындаған Гүлмира ШАРХАНҚЫЗЫ

6 6 ЖАҺАН ЖАҢАЛЫҚТАРЫ 11 ҚЫРКҮЙЕК 2015 ЖЫЛ СТИВ ДЖОБС СИРИЯЛЫҚ БОСҚЫННЫҢ ҰЛЫ Швецариялық кə сіпкер Дэвид Галбрайт өзінің «Twitter» парақ шасына «Apple» корпора циясының негізін қалаушы Стив Джобстың тегі туралы мəлімет жариялады. Сонымен, Дэвидтің айтуынша, С.Джобстың ата-анасы Сириядан келген студенттер болған. Абдулфатта (Джон) Джандали пен Джоан Шибле əу баста католик отбасынан шыққан неміс босқындары екен. Джонның туыстары оның Шиблемен қарымқатынасына қарсы болғандықтан Д.Шибле ұлдарын асырап алуға беріп жіберген көрінеді. Твит авторы Дэвид Галбрайт соңғы уақытта орын алған уақиғалар мен Жерорта теңізінде сириялық балалардың қаза болуына байланысты ғасырымызда əлемге аты танылған сириялық тұлға жайында жазып, босқындар мəселесіне осы тұрғыдан назар аудартуға тырысты. Кəсіпкер Дэвид Галбрайт өз парақшасында Стив Джобстың суретін орналастырып, «Сириялық босқынның ұлы» деген жазу қалдырды. ҚАЖЫЛАРҒА АРНАЛҒАН ҚОСЫМША ШЫҚТЫ Сауд Арабиясында əлемнің түрлі ұлттарынан құралған барша мұсыл мандардың қажылық парыздарын өтеуіне жеңілдік беретін көптеген тілде қызмет көрсететін екі мобильді қосымша жасап шығарылды. Бірінші қосымша «Хаж Мабрур» қажылық жəне ұмра туралы үш кітаптан тұрады. Таныстырылым, уағыздар жəне мақалалар. Қосымша урду, ағылшын, хинди тілдерінде. Бұл жобаны Наджиб Касми мен Мұхаммед Мұстафа Азим ойлап тапты. Екінші қосымша «Ислам діні» деп аталады. Онда қажылық жəне ұмра туралы ақпараттар, мақалалар мен кітаптар үш тілде орналастырылған. Авторлардың айтуынша, аталмыш қосымшаларды қолдану үшін интернет желісінің қажеттілігі жоқ көрінеді. ЗЕРТТЕУ: МҰСЫЛМАНДАР Ѳ ЗГЕ ЕЛДЕ Ѳ ЗДЕРIН ҚОЛАЙЛЫ СЕЗIНЕДI Таяуда «Мұсылман емес елде мұсылман болу» зерттеуі қызықты нəтижелерге қол жеткізді. Жүргізілген зерттеу жұмысы мұсылман емес елдерде өмір сүруші көптеген мұсылмандар өздерін қолайлы сезінетінін, өз өмірлеріне риза екендіктерін айғақтаған. Сауалнамаға қатысушылардың 34%- ы осы елдерде өмір сүруді «жақсы» деп бағалаған. 29% - «өте жақсы», 9% - «орташа», 13% - «тамаша», тек 5% ғана риза еместіктерін айтқан. Зерттеуге қатысқан мұсылмандар мұсылман емес елдерде өмір сүрудің басты тиімділіктері қатарында өз діндерін зерттеп-зерделеуге əрі қолдануға қолайлы екенін, сондайақ дінді өзгелерге таратуға мүмкіндіктер молдығын атап өткен. АҚЫЛДЫ ЖАЙНАМАЗ ОЙЛАП ТАПТЫ Махачқалалық Эльдар Клычев намаз рəкағаттарын есептеп тұратын сенсорлы жайнамаз ойлап тапты. Автордың айтуынша, бұл бастамасына түрткі болған да өзі екен. Себебі, намаз рəкағаты санынан өзі жиі қателесетін болған. Енді жаңа жайнамаз намазда жіберілген қателіктерін реттеп отырады. Сенсорлы жайнамаз адамның намаздағы жағдайын арнайы орнатылған датчик арқылы анықтап, оның шатасып кетпеуіне көмегін тигізеді. Егер, намаздағы адам қателесіп, бір амалды ерте немесе кешіктіріп жіберер болса, сенсор вибрациялық дыбыс береді. Қазіргі уақытта осы жайнамазды ойлап тапқан Эльдар Клычев бастаған өнертабысшылар Ресей аумағында өз жобаларын іске асыруға мүмкіндік алып, халықаралық патент бюросына тіркеуге құжат тапсырды. Кəсіпкерлер енді осы жобаға 500 мың рубль көлемінде инвестиция іздестіруде. СОДЫРЛАР ҚАЛАЙ КѲ БЕЮДЕ? «Sunday Express» британ газеті ИШИМ лаңкестік ұйымы дереккөздеріне сүйене отырып, тосын хабар таратты. САЯХАТШЫҒА АРНАЛҒАН КѲ РМЕ Санкт-Петербург Эрмитажында əлемге белгілі ортағасырлық мұсылман саяхатшысы Ибн Баттутқа арналған көрме ашылды. Басылымның мəліметінше, ИШИМ Еуропа елдеріне жасырын түрде өз адамдарын өткізу операциясын іске асыра бастаған. Лаңкестер Таяу Шығыс елдерінен Еуропаға босқындар қатарында өтіп кетуде. Жергілікті контрабандалық топтардың көмегі арқылы лаңкестер енді босқындар көшіне де ықпал ете бастады. Дереккөз дəйектеріне сенсек, қазіргі күннің өзінде осындай жолмен 4 мыңнан аса террорист Еуропа елдеріне өтіп кеткен көрінеді. Ал мақсат біреу əлем елдеріне тарап, өздері қалаған «халифатты» орнату. «Көрерменге сыйлық» аталатын көрмеде белгілі марокколық саяхатшы өмірінен хабар беретін экспонаттар қойылған. Отыз жылдық саяхатында Ибн Батуттың Египет, Сирия, Иран, Йемен, Африка құрлығының шығыс жəне батыс жағалаулары, Кіші Азия елдері, Қырым, Алтын Орда топырағы, Константинополь, Орта Азия, Үндістан, Қытай, Испания жəне Мальдиви аралдарына табаны тиген. Ибн Батут өзінің шытырман уақиғаға толы жолсапарында болған елдері туралы кеңінен жазып кетті. Аталмыш көрмеде 300-ге тарта ескерткіштер көрсетіледі. Олардың көп шілігі Ибн Баттут саяхатынан сыр шертеді.

7 11 ҚЫРКҮЙЕК 2015 ЖЫЛ САРАПШЫЛАР БАҒАНЫ 7 СҰРАҚ СІЗДЕН -- ЖАУАП БІЗДЕН Иіс шығару исламға жат па? Айнұр ƏБДІРАСЫЛҚЫЗЫ, дінтанушы Иіс шы ғару түркі халықтарының біразына тəн дəстүр. Атамыз қазақта өлілерге арнап ас беру, жиын-той жасап, көпшіліктің басын қосып отыру сонау көне замандардан келе жатқан дəстүр. Исламды қабылдағаннан кейін бейсенбі, жұма күндерін ұлықтап əрі ата дəстүрін исламмен астастыра отырып, иіс шығарып, жеті нан тарату немесе молда шақырып, пісірген нанға Құран оқыту дəстүрге айналды. Ал көршілес өзбек халқында ас (палау) пісіріп, өз отбасында ішіп-жеп, Құран оқуды «иіс шығару» деп атайды, олар да бұл дəстүрді исламмен берік байланыстырған. Əрбір амал ниетіне қарай бағаланады, бұл дəстүрдің негізгі мақсаты Құран оқытып, сауабын өлілерге бағыштау екені анық. Ислам шариғатында садақаға баса мəн берілетіні белгілі. Садақа тек кембағалға берілетін көмек қана емес. Исі мұсылман баласына, қала берді барша жаратылысқа қатысты əрбір ізгі іс, жақсы сөз, тіпті біреуді жамандықтан қайтарып, жақсылыққа үндеу де садақаға жатады. Ал қазақта садақаның ең көп таралған түрі дастархан жайып, ас беру немесе жеті нан тарату. Астың алдында да, соңында да Құран оқылады, сол секілді жеті нанды берген адам да, алған адам да марқұмдарға бағыштап, Құран оқитыны белгілі. Сондықтан бұл дəстүр исламмен біте қайнасып кеткен дəстүр. Сонымен қатар қазақ үшін дастархан мен ас қастерлі ұғымдар. Ол бас қосуға, араласуға, бірлік пен берекеге себеп болады. Бұл тұрғыдан да шариғаттан шалыс кетпейтін мұндай ізгі дəстүрді мұсылман баласын бірлік пен сауапты істерге шақыратын ислам дінінің тек қана құптайтыны айқын. «Мұсылмандардың жақсы деп тапқан нəрсесі Алла құзырында да жақсы» деген Пайғамбарымыздың хадисі бар. Ал ислам ғұламалары ұлттық дəстүрлер жайында: «Əдет-ғұрыптың шариғатта өз орны бар», «əдет-ғұрыппен белгілі болған нəрсе шарт сияқты (міндетті) болады», «əдет-ғұрыппен бекітілген нəрсе насспен (аят-хадиспен) бекітілген нəрсе сияқты» деген тұжырымдар жасаған. Түрмедегі адаммен неке қидыруға бола ма? Ершат ОҢҒАРОВ, теология ғылымының докторы Иə, шынымен де бүгінгі таңда неке мəселесі өте нəзік, əрі маңызды болып отыр. Оның ішінде түзеу мекемелеріндегі жазасын өтеп жатқан бас бостандығы жоқ азаматтардың сырттағы айелдермен некеге отырулары күрделі мəселеге айналды. Əсіресе, жат діни ағымдардың жетегінде жүргендер əлеуметтік желілер арқылы қыз балаларды алдап-арбап абақтыда отырып неке қидыруы үлкен проблема тудыруда. Құран аяты мен Мұхаммед пайғамбардың сөзі бірдей ме? Балғабек МЫРЗАЕВ, теология ғылымының докторы Алла тағала Құранды ақырғы елшісі Мұхаммед (с.а.с.) арқылы қияметке дейінгі жалпы адамзаттың мəселелерін шешіп, екі дүниеде де бақытты ету мақсатымен түсірген. Ал, Мұхаммед пайғамбар (с.а.с.) Құранды адамзатқа жеткізуші əрі түсіндіруші. Құранда бұл жайлы: «Ей, Пайғамбар! Раббыңнан саған түсірілгеннің барлығын жеткіз. Егер мұны жасамасаң, пайғамбарлық міндетіңді толық орындамаған боласың. Алла сені адамдардың қастан ды ғынан сақтайды» деп бұйырылған («Маида» сүресі, 5\67.) Тағы бір аятта: «(ол пайғамбарларды) дəлелдермен жəне қасиетті кітаптармен жібердік. Саған да адамдар үшін аян етілген шариғатты ашық баян етсін деп, Құранды түсірдік. Əрине, олар түсінер» деп бұйырылады («Нахыл» сүресі, 16\44.) Мұхаммед пайғамбар (с.а.с.) тақуа ғұмыр кешіп, аса кішіпейіл, ұяң, биязы мінезінен айнымаған, бір сəт те болсын өзінің бас пайдасын ойламаған, Құран аяттарын Алла тағаланың құдыреттілігін, үстемдігін сездіре отырып түсіндірген ардақты тұлға жəне мұғжизалардың иесі. Қазіргі қоғамда шариғи неке қию жолдары толық бір жүйеге түспеген. Олай дейтін себебім, АХАЖ бөліміне тіркелген жұптардың ғана некелері қиылуы керек. Оны тек мешіт имамдары ғана қиғаны дұрыс болады. Ал түрмелерде некені имамдар емес, кездейсоқ адамдар қиып жатыр. Осыған орай, мен Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының Шариғат жəне пəтуа бөліміне түзеу мекемесінде қиылатын неке мəселесінің мəн-жайын анықтап, шешім қабылдап, пəтуа шығаруға ұсыныс жасадым. Түрмеде қиылатын некенің күрделілігі мынада: ер мен əйелдің бір-бірімен некелесуге риза болуы, келісуі тұрғысынан қарағанда неке Алау ƏДІЛБАЕВ, теология ғы лы мы ның докторы Намаз оқитын кезде əурет жерлерді толық жабу керек. Бұл намаздың шарты, яғни сыртқы парызы болып саналады. Ханафи мəзһабы бойынша ер кісінің əуретіне кіндік пен тізе аралығы жатады. Кіндік əурет емес. Ал тізе əурет. Əли, Алла тағала оған разы болсын, Алланың елшісінің (саллаллаһу алайһи уа саллам): «Тізе əуретке жатады», дегенін айтады. (Дарақутни жеткізген) Ал, əйел кісінің беті мен қолдарынан басқа денесі толығымен əурет. Қолдары дегеніміз саусақ бастары мен білезік аралығы. Алла тағала Құран Кəрімде былай дейді:«(əй, пайғамбар!) Иман келтірген əйелдерге айт, көздерін төмен қаратсын жəне жыныс мүшелерін сақтасын! Сондай-ақ көрінетін мүшелерінен басқа зейнеттерін сырт көзге ашпасын. Əрі көйлек омырауындағы ойықтарына орамалдарын жапсын!..» («Нұр» сүресі, 31-аят). Ибн Омар мен Ибн Аббас, Алла тағала оларға разы болсын, «көрінетін мүшелерінен» сөзін «бет жəне екі қолдың бастары» деп түсіндірді. Екі қолдың білезіктен саусақ бастарына дейінгі аралығы əурет емес. Екі аяқтың табаны мен үсті намазда əурет емес. «Әлди-әлди» сөзі «Алла, Алла!» деген сөзден шыққаны рас па? Мұхан ИСАХАН, исламтанушы Қазақ сөздерінің этимологиясында оған мысал-дəйектер жетерлік. Мысалы, біз қуанғанда «Алақай» дейміз. Мұның мағынасы не? «Хай» «Тірі» деген Алланың сипаты. Дін адамды қуанышта да, қайғыда да Алланы еске алып, шүкіршілік етуге тəрбиелейді. Қазақтар қатты қуанғанда, бөркін аспанға атып, «Алла хай, Алла тірі!» деп қуанышын білдіретін болған. Адам өмірден озғанда «қайтыс болды» дейміз. «Хай» - тірі деген мағынада болғанда, «тыс» сырт қалды деген сөз. «Мына дүниеден тыс қалды, бақилық болды» деген философиялық мағынаға ие. «Əлімсақтан бері мұсылманбыз» деп айтамыз. «Алмисақ» дұрыс көрінгенімен, басқа шарттары толық орындалмағандықтан, оны дұрыс деп санауға болмайды. Атап айтқанда: - қыз бала ата-анасының разылығын алмауы; - некеге тұрып жатқан əйелге мəһір беру, оны баспанамен, азықпен, киім-кешекпен қамтамасыз ету, өмірге келген баланы асырау күйеуіне жүктеледі. Абақтыда жатқан бейшара бұлардың бəрін қалай орындамақ? - жыныстық қатынастың ұзақ мерзімге үзілуі. Бұл жағдайда əйел адамның құқы тапталады; - жəне ең бастысы, бостандығының болмауы. Бостандық ер мен əйелдің арасындағы тепетеңдіктің бір өлшемі. Күйеудің түрмеде жатуы бұл шартты бұзады. Орамалым түріліп, мойным көрініп қалса, намазым бұзыла ма? сөзі рухтар əлеміндегі Алла мен адамның өзара келісімін баяндайтын Құран аятынан алынған. «Лайым» деген жақсы сөзді де жиі қолданамыз. «Илла» Алланың аты, яғни «Алла бұйыртса» деген мағынаны береді. Əдеби тілде «ілдебайлап» деп қалыптасқан сөзді оңтүстік жақта «Иллалап көрсейші» деп қолданады. «Аллаға сыйынып кіріссеңші» деген кеңесті білдіреді. Өзіңіз айтқан «Əлди, əлди» деген де «Алла» деген сөзден шығады. Ескі тіл заңдылығында бір дауыссыз қатаң əріп қатар келсе, екіншісі өзгеріске ұшырайтын болған. Мысалы, Аллажарды кейде «Алдияр», «Алла разы болсынды» «Алда разы болсын» деп айтып жатамыз. Яғни, «Əлди, əлди» де «Алла, Алла» деген сөз. Əжелеріміздің «Хулала, хулала» деп бала жұбататынын естіп өстік. Арабшада «Ху» сөзі «Ол», «Тек» деген мағынада. «Қубас» Сондықтан намазға тұрғанда əйел жалаң аяқ болса, онда киімінің етегі тобықтан төмен түсуі қажет. Намаз кезінде əурет болып саналатын дененің кез келген мүшесінің төрттен бірі ашылса жəне бір рүкүн уақытындай ашық қалса, намаз дұрыс болмайды. Бір рүкүн уақыты дегеніміз үш мəрте «субханалла» деп айтатындай уақыт. Ал ашылған жер сол аралықта тез қайтадан жабылса, намазы бұзылмайды. Сондай-ақ əурет болып саналытын дене мүшелерінің төрттен бірінен азы ашылып қалса, намаз бұзылмайды. Ал енді сіздің сұрағыңызға келетін болсақ, əйелдің мойны жеке əурет мүшесі болып саналады. Намазда адам əурет мүшесін əдейі өзі ашатын болса, намазы бұзылады. Ал жел секілді нəрселермен немесе байқаусызда орамалы шешіліп кетіп ашылып қалатын болса, дереу қайта жабылса бұзылмайды. Ал үш рет «субханалла» деп айтатындай уақыт ашылып қалса жəне ашық қалған жер сол мүшенің төрттен біріндей болса, онда намазы бұзылады. Əйелдің басынан төмен қарай түскен бұрымы көпшіліктің көзқарасы бойынша əурет болып саналады. Сондықтан намазда бұрым да толығымен жабылуы қажет. деп қазақта жалғыз қалған адамды айтады Яғни, «Ху» да Алланың сипаты. Сонда, əжелеріміз «Ху Алла, Ху Алла» деп зікір салатын болған. «Үдесінен шығу» деген сөз бар. Шариғаттағы «иддад» деп талақ етілген əйелді бірден үйден шығарып жібермей, оны белгілі бір мерзім ішінде асырап-бағады. Осы мерзімді «идданы күту мерзімі» деп атайды. Яғни, «үдесінен шығу» да осымен сəйкеседі. Тіпті, «мүдде» сөзі де діни ұғым саналады. Шариғатта өзінің ақысы үшін қазыға даушағым түсірушіні «мудайи» деп атайды. Яғни, біздің «мүдде» дегеніміз осы ұғымнан бүр жарған. Қазір біздің қолданысымыздағы «құқық» термині шариғаттағы «хақ» сөзінен шыққандығы белгілі. Бірақ, қазіргі «құқық» пен «хақ» ұғымының айырмашылығы үлкен. «Құқық» тек индивидтің заң шеңберіндегі талап-тілегі саналса, ал, «қақ» дүниелік һəм ақыреттік талап-тілекті білдіретін рухани салмағы зор түсінік. Жалпы, қазақ тілінде ислами түсініктен бастау алатын сөздер өте көп. Мен тіл маманы болмасам да, осындай 200-дей сөзді анықтадым.

8 8 ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ ҚЫРКҮЙЕК 2015 ЖЫЛ Ғибратты əңгімелер САДАҚА БЕРУГЕ ҚҰШТАРЛЫҚ Сахабалардан Талһаның əйелі Суғда əңгімелеуде: «Бір күні Талха (р.а.) жүз мың дирхамын садақа етіп таратты. Сол күні мен оның көйлегіне жамау салып отырған едім. Ауыстырып киетін өзге көйлегі болмағандықтан, мешітке жамағатпен оқылған намазға бара алмады». ХАТАМИ ӘС-САМНЫҢ Ѳ СИЕТI «Егер бұл оқитын жұма намаз соңғы намазың екенін білсең, оны ықыласпен, жылап тұрып оқуға тырысатын едің. Мүмкін, «Алла кешірді» деген сүйінші хабарды естімейінше, басыңды сəждеден алмас па едің. Егер əр оқыған намазыңды «бұл соңғы намазым шығар. Осы намазым арқылы Раббымды разы қыламын. Бұл намазым арқылы жамандықтардан, күнəлардан аулақ боламын. Ең үлкен азап болған тозақтан құтыламын. Бұл намазым арқылы пейішке кіремін» деп ықыласпен оқитын болсаң, ол намаз сені жалықтырмайды. Керісінше, саған лəззат, рухани азық, көңіліңе қуаныш береді. НАМАЗДЫ ҚАЛАЙ ОҚИСЫҢ? «Намазды қалай оқисың?» деп сұрағандарға Хатами əс-сам (р.а.): «Намаз уақыты таяғанда жақсылап дəретімді аламын. Намаз оқитын жерге барып, сəл кідіріп ойланамын. Сонан соң, намазға тұрамын. Қағба дəл алдымда, сират (қыл көпір) аяғымның астында, жəннат оң жағымда, ал тозақ сол жағымда, Əзірейіл төбемде қарап тұрғандай сезіммен оқимын. Үміт пен үрей арасында əлемдердің раббысы болған Алла тағаланың құзырында тұрғанымды ойлаймын. Тəкбір алып, мағыналарына зер сала отырып, Құран аяттарын оқимын. Кішіпейілділікпен рукуғ жасаймын. Өз тереңдігіне сай сəждеге барамын. Оң аяғымның ұшын тіреп, сол аяғымды төсеніп отырамын. Осылайша намазымды ықыласпен, шынайылықпен оқуға тырысамын» деп жауап берген екен. ТАПҚЫРЛЫҚ Бала кездерінде Хасан мен Хусейін (р.а.) екеуі бірге намаз үшін дəрет алмақ болды. Алайда, жанындағы қарт кісінің суды тым ысырап еткенін байқағанда, көңіліне келмейтіндей етіп, ескерту жасағанды дұрыс деп шешті. Сөйтті де Хасан қарияға естірте сөйлеп: Хусейін, қаншама уақыттан бері дəрет алып келем, бірақ қате-дұрысын əлі ешкімге тексертпеппін. Мен қазір дəрет алайын, қате жерлерін көрсең түсіндірші, дейді де дəрет ала бастайды. Хасан дəрет алғанда əдейі қастарындағы кісінің жасаған қателіктерін қайталады, Хусейін оған ескертіп отырды. Қарт кісі қате жасап отырғанның өзі екенін дереу түсінеді. Іле балаларға қарап: Айналайындар, мен өз қатемді түсіндім. Сендерге көп рахмет. Алла разы болсын, дейді риза кейіппен. ЖАҚСЫЛЫҚ ЖАМАНДЫҚТЫ ЖОЯДЫ Бір күні Əбу Осман (р.а.) мен Сəлман (р.а.) екеуі бір бұлай жасап отырғанымды сұрамайсың?» дегенде, мен ағаштың түбінде көлеңкелеп отырды. Сəлман əлдебір де «Айтыңыз, уа, расулалла?» дедім. «Бір мұсылман құрғақ бұтақты сындырып алды да, жапырақтары жақсылап дəрет алып бес уақыт намаз оқыса мына түскенше желпи бас тады. Əбу Османға қарап: «Менің түскен жапырақтар сияқты күнəларынан арылады» неге бұлай жасап отырғанымды сұрамайсың ба?» деді де, артынша: «(Мұхаммед) күндіздің екі жағында, деді. Ол: «Иə, неге?» деді. Сəлман: «Бір күні Алланың (таң мен екінті намазы) Түннің күндізге таяу кезінде, елшісімен бірге осылай бір дарақтың астында саяладық. (ақшам мен құптан) намазын толық орында. Анығында Ол дəл мен сияқты қураған бұтақ алып жапырақтары жақсылықтар жамандықтарды жоя ды. Бұл ойланғандар түскенше желпи бастады. Маған қарап: «Сəлман, неге үшін насихат» деген аятты оқыды. Əзірлеген Құдайберді БАҒАШАР Желі азаматтар мен ұйым дардан діни сала ға қатысты барлық мəселелер бойынша ақпарат қабылдауға, сондай-ақ деструктивті діни қыз меттен зардап шеккендерге кеңесшілік жəне пси хо логиялық көмек көрсетуге арналған. Хабарласыңыздар, егер: - Сізді немесе Сіздің жақындарыңызды түсініксіз діни ойларды қабылдауға мəжбүрлеген болса; - Сізге көшелерде, кіреберістерде, пəтерлерде, көліктерде күдікті діни кітаптардың, журналдардың, кітапша лар дың, парақшалардың таратылуы туралы белгілі болса; - Сізбен немесе Сіздің жақындарыңызбен діни тақырыпта күдікті үгіт жүргізгісі келсе; - Сізге немесе Сіздің жақындарыңызға діни жоралар мен ісшараларға қаты су ды ұсынған болса; - Сізді діни бағыттағы күдікті жиындар мазалаған болса; - Сіз немесе Сіздің жақындарыңыз күдікті адамдардың не діни бағыт тағы ұйымдардың ықпалына түскен болса; - Сіз немесе Сіздің жақындарыңыз діни мəселелерге байланысты қиын жағдайларға ұшыраған болса; - Сіз немесе Сіздің жақындарыңыз дін саласындағы мамандардың кеңесі мен көмегін қажет ететін болса біз Сіздердің барлық сұрақ тарыңызға жауап береміз жəне көмек көрсетеміз! Сіздер үшін заңгерлер, теологтар, дінтанушылар, психологтар жұмыс істейді. Кеңес беру тəулік бойы жəне дербес жүргізіледі. Қоңыраулар Қазақстанның кезкелген нүктесінен тегін қабыл данады. Ұялы телефон арқылы нөміріне хабарласуға болады. Меншік иесі: Республикалық руханиағартушылық газеті ҚҰРЫЛТАЙШЫ: «Дінтанушылар конгресі» ҚБ Төраға Айдар ƏБУОВ ГАЗЕТ РЕДАКЦИЯСЫ: Бас редактор Жалғас САНДЫБАЕВ Əдеби редактор Жайық НАҒЫМАШ Жауапты хатшы Гүлмира ШАРХАНҚЫЗЫ Көркемдеуші əрі техникалық редактор Заңғар ƏБДІКЕРІМ МЕКЕН ЖАЙЫМЫЗ: Астана қаласы, Тəуелсіздік, 57, «Бейбітшілік жəне келісім сарайы», 129 к. Тел: е-mail: zhabdramanov@gmail.com Газет ҚР Инвестициялар жəне даму министрлігі Байланыс, ақпараттандыру жəне ақпарат комитетіне тіркеліп, Г куəлігі берілген. Редакция қолжазба иегерлерінің пікірлері мен ойларын бөлісуі шарт емес. Газет сайты редакциясының компьютерлік орталығында теріліп, қатталды. Таралымы Газет «Ernur» Медиа холдингі» (Астана қ., Сілеті көшесі 30) ЖШС баспаханасында басылып шықты.