Pengaruh Teknik Seeding terhadap Yield Kristal pada Kristalisasi Patchouli Alcohol dari Minyak Nilam

Ukuran: px
Mulai penontonan dengan halaman:

Download "Pengaruh Teknik Seeding terhadap Yield Kristal pada Kristalisasi Patchouli Alcohol dari Minyak Nilam"

Transkripsi

1 Pengaruh Teknik Seeding terhadap Yield Kristal pada Kristalisasi Patchouli Alcohol dari Minyak Nilam Bangkit Gotama 1, Mahfud 1* 1 Jurusan Teknik Kimia, Fak. Teknologi Industri (FTI), Institut Teknologi Sepuluh Nopember (ITS) Surabaya *) mahfud@chem-eng.its.ac.id ABSTRAK Minyak nilam merupakan salah satu komoditas minyak atsiri yang sangat penting di Indonesia. Namun ada beberapa kendala dalam industri ini sehingga menyebabkan harga produk minyak nilam yang fluktuatif dan menurunkan daya saing industri minyak nilam nasional. Salah satu inovasi yang dapat dilakukan untuk meningkatkan daya saing adalah dengan membuat produk isolat dari minyak nilam yang memiliki nilai jual tinggi, yaitu patchouli alcohol (PA). Isolasi PA dari minyak nilam dapat dilakukan dengan kombinasi distilasi fraksinasi dan kristalisasi dengan pendinginan (cooling crystallization). Pada proses kristalisasi PA, perlu dilakukan optimalisasi agar diperoleh PA dengan propertis kristal berkualitas serta kemurnian yang tinggi. Salah satunya adalah dengan mengaplikasikan teknik seeding dalam proses kristalisasi PA. Penelitian ini bertujuan untuk mengetahui pengaruh teknik seeding yang meliputi ratio massa seed (1% dan 2% dari massa minyak nilam), ukuran seed (80 dan 70 mesh) dan suhu seeding (10 dan 20 o C) terhadap yield kristal PA yang dihasilkan. Penelitian ini diawali dengan proses distilasi fraksinasi vakum minyak nilam untuk meningkatkan kadar PA dalam distilat. Kemudian dilanjutkan dengan kristalisasi terhadap distilat tersebut. Dari hasil penelitian menunjukkan bahwa dengan bertambahnya ratio massa seed, berkurangnya ukuran seed (luas permukaan seed semakin meningkat) dan meningkatnya suhu seeding akan mengakibatkan peningkatan yield kristal yang diperoleh. Yield kristal terbesar yaitu 26,43% diperoleh pada ratio massa seed 2%, ukuran seed 70 mesh dan suhu seeding 20 o C. Kata kunci: minyak nilam, patchouli alcohol, kristalisasi, teknik seeding, yield kristal. ABSTRACT Patchouli oil is one of the essential oil commodities are very important in Indonesia. But there are some constraints in this industry causing patchouli oil prices are fluctuated and reduce the competitiveness of Indonesian patchouli oil s industry. One innovation that can be done to improve competitiveness is to create a product isolates of patchouli oil that has a high value, namely patchouli alcohol (PA). Isolation PA from patchouli oil can be done with a combination of fractional distillation and cooling crystallization. In the process of crystallization PA, optimization needs to be done in order to obtain PA with high quality crystal properties and high purity. One of them is to apply the seeding technique in crystallization PA. This study aims to determine the effect of seeding techniques which include seed mass ratio (1% and 2% of the mass of patchouli oil), seed size (80 and 70 mesh) and the seeding temperature (10 and 20 C) to yield crystals PA. This study begins with the process of

2 patchouli oil vacuum distillation fractionation to increase levels of PA in the distillate. Then proceed with the crystallization of the distillate. The results showed that with increasing seed mass ratio, reduced the size of the seed (increased surface area of seed) and the increase in temperature will result in an increased yield seeding crystals obtained. Yield largest crystal is 26.43% was obtained at a mass ratio of 2% seed, seed size 70 mesh and a temperature of 20 oc seeding. Keywords: patchouli oil, patchouli alcohol, crystallization, seeding technique, crystal yield. Pendahuluan Minyak nilam merupakan salah satu komoditas ekspor minyak atsiri yang sangat penting di Indonesia. Hal tersebut dikarenakan, minyak nilam banyak digunakan dalam berbagai jenis industri, seperti industri parfum, kosmetik, sabun, deodoran, farmasi dan sebagainya. Dalam industri parfum, minyak nilam memiliki peranan penting dalam produk parfum yang dihasilkan. Hal tersebut dikarenakan minyak nilam berfungsi sebagai bahan fiksatif (zat pengikat) terhadap bahan pewangi. Fungsi fiksatif mampu menahan laju penguapan zat pewangi agar wanginya lebih tahan lama. Pada industri parfum, fungsi minyak nilam tidak dapat digantikan oleh senyawa sintetik karena sangat berperan dalam menentukan kekuatan, sifat dan ketahanan wangi parfum tersebut [2]. Parameter mutu dari minyak nilam adalah kadar patchouli alcohol (PA), dimana senyawa oxygenated sesquiterpene tersebut harus memiliki kadar minimum PA sebesar 30% dalam perdagangan internasional. Minyak nilam memiliki prospek yang cerah, tetapi juga memiliki banyak kendala dalam industri ini. Antara lain adalah kuantitas perolehan minyak (rendemen) yang rendah, kualitas minyak yang tidak konsisten, produksi yang tidak kontinyu sehingga mengakibatkan harga yang fluktuatif dan menurunkan daya saing industri minyak nilam nasional. Langkah konkret yang diperlukan untuk mengatasi permasalahan tersebut adalah memperbaiki kualitas produk serta melakukan inovasi dalam peningkatan nilai tambah dari produk minyak nilam. Salah satu inovasi yang dapat dilakukan adalah dengan membuat produk isolat, komponen turunan atau derivat dari minyak nilam yang memiliki nilai jual tinggi. Metode yang umum digunakan adalah ekstraksi dan fraksinasi. Beberapa peneliti sebelumnya telah mengembangkan metode kristalisasi sebagai metode isolasi senyawa PA dari minyak nilam. PA sendiri merupakan senyawa yang memiliki nilai komersil tinggi karena memiliki potensi untuk dikembangkan sebagai sumber obat obatan baru seperti anti inflammatory [11] dan anti influenza [5]. Beberapa metode purifikasi PA yaitu metode distilasi molekuler [6] dan distilasi fraksinasi [4]. Selain itu, kombinasi metode distilasi fraksinasi dengan kristalisasi mampu menghasilkan kristal PA dengan kemurnian tinggi [8]. Pada proses kristalisasi, supersaturasi atau kondisi lewat jenuh sangat besar perannya, karena menginisiasi terbentuknya inti kristal (nukleasi) dan mempengaruhi perubahan inti kristal menjadi kristal (pertumbuhan kristal). Pada umumnya proses kristalisasi senyawa organik seperti halnya PA, supersaturasi dapat diciptakan dengan metode pendinginan [9]. Pada proses pendinginan level supersaturasi menjadi sangat tinggi yang diakibatkan oleh penurunan suhu larutan yang terlalu cepat pada awal kristalisasi. Akibatnya, supersaturasi selain mempengaruhi pertumbuhan kristal juga menciptakan nukleasi sekunder yang mendominasi proses kristalisasi. Hal tersebut menimbulkan terbentuknya kristal kristal berukuran lebih kecil, sehingga dapat menurunkan ukuran rata rata kristal dan distribusi ukuran kristal menjadi tidak merata [3]. Teknik seeding (seeding technique) merupakan salah satu upaya optimalisasi proses kristalisasi untuk mendapatkan kristal dengan propertis yang berkualitas (distribusi ukuran, ukuran rata rata, bentuk) serta kemurnian kristal yang tinggi. Dengan meningkatkan massa seed yang ditambahkan pada kristalisasi, dapat menurunkan level

3 supersaturasi pada proses pendinginan. Kenaikan massa seed sangat berpengaruh signifikan terhadap ukuran kristal rata rata. Seed yang ditambahkan untuk menekan nukleasi sekunder tergantung dari ukuran, ratio massa dan kualitas seed [3]. Selain itu, suhu pada saat penambahan seed juga turut mempengaruhi proses kristalisasi [7]. Dari pemaparan diatas, dapat dimungkinkan bahwa metode isolasi dan purifikasi PA dengan kristalisasi mampu menghasilkan produk dengan yield optimum. Metode Penelitian Di dalam penelitian ini terdapat dua tahap eksperimen, yaitu distilasi fraksinasi vakum dan kristalisasi. Pada tahap distilasi fraksinasi vakum, kondisi operasi yang digunakan adalah tekanan vakum -70 cmhg (gauge) dan volume minyak nilam bahan baku yang digunakan ml. Pada tahap kristalisasi, digunakan rancangan eksperimen factorial design 2 3 dengan variabel ratio massa seed (1% dan 2% dari massa minyak nilam), ukuran seed (80 dan 70 mesh) dan suhu seeding (10 dan 20 o C). Variabel tetap dalam tahap ini adalah massa dsitilat minyak nilam adalah 40 gr, suhu kristalisasi antara 60 0 o C, kecepatan pengadukan 40 rpm dan waktu kristalisasi selama 2 hari. Bahan dan Alat Bahan yang digunakan dalam penelitian ini adalah minyak nilam dengan kadar PA 33,53% (Malya Optima), seed kristal PA dengan kemurnian 92,09% (Malya Optima) dan media penukar panas larutan ethylen glicol (Brataco). Peralatan yang digunakan dalam penelitian ini adalah alat distilasi fraksinasi vakum, kristalizer dan gas chromatography (GC). Distilasi Fraksinasi Vakum Pada tahap ini minyak nilam sebanyak ml (dilakukan 8 batch dengan masing masing ml) dimasukkan ke dalam labu distilasi. Kemudian menghidupkan pompa vakum. Lalu menghidupkan heating mantle untuk memanaskan labu distilasi. Setelah distilat menetes, dilakukan pengambilan distilat sesuai fraksi suhu yang diinginkan, yaitu fraksi I ( o C), fraksi II ( oc), fraksi III ( o C) dan fraksi IV ( o C). Kemudian menganalisa densitas dan kadar PA distilat distilat tersebut menggunakan gas chromatography (GC). Kristalisasi Distilat minyak nilam fraksi IV dari tahap fraksinasi sebanyak 40 gram, dimasukkan ke dalam kristalizer. Sebelum dilakukan pendinginan, distilat dipanaskan hingga mencapai suhu 60 o C selama 10 menit menggunakan waterbath. Kemudian distilat didinginkan dengan menggunakan sistem pendinginan chiller. Proses pendinginan dilakukan hingga mencapai suhu 0 o C selama 2 hari dan dengan kecepatan pengadukan 40 rpm. Pada saat suhu distilat minyak nilam mencapai suhu seeding (10 dan 20 o C), ke dalam kristalizer dimasukkan sejumlah seed dengan ratio massa (1 dan 2 %). Ukuran seed yang digunakan adalah 70 dan 80 mesh. Setelah 2 hari pendinginan, kristal dan mother liquor-nya dikeluarkan dari kristalizer. Kemudian kristal dan mother liquor ddipisahkan dengan sistem penyaringan menggunakan pompa vakum. Kristal yang telah diperoleh dicuci dengan air bidest dan dikeringkan pada suhu ruang selama 1 hari. Selanjutnya melakukan perhitungan yield kristal.

4 Distilasi Fraksinasi Vakum Minyak Nilam Hasil dan Pembahasan Proses distilasi fraksinasi vakum minyak nilam digunakan untuk memisahkan senyawa PA dari minyak nilam. Di dalam minyak nilam terdapat banyak senyawa senyawa organik terpen hidrokarbon maupun hidrokarbon beroksigen yang memiliki titik didih berdekatan seperti pada tabel 2.2. Distilasi fraksinasi dilakukan pada tekanan vakum karena untuk menghindari kerusakan minyak nilam, apabila proses distilasi fraksinasi pada tekanan atmosferik maka dibutuhan suhu yang sangat tinggi sesuai dengan karakteristik senyawa dalam minyak nilam [4], [10]. Bahan baku minyak nilam memiliki kadar PA sebesar 33,53%. Berikut adalah hubungan antara suhu fraksi distilat terhadap densitas dan kadar PA distilat minyak nilam hasil proses distilasi fraksinasi vakum : Gambar 1. Hubungan antara fraksi suhu dengan densitas dan kadar PA distilat minyak nilam. Pada gambar 1 menunjukkan perubahan densitas dan kadar PA distilat minyak nilam dari tiap tiap fraksi distilat. Dengan kenaikan suhu fraksi maka densitas dan kadar PA distilat akan mengalami peningkatan. Hal tersebut dikarenakan adanya pengaruh dari titik didih dengan berat molekul senyawa senyawa terpen dalam minyak nilam. Semakin meningkatnya suhu fraksi maka semakin banyak senyawa dengan titik didih tinggi yang terpisahkan dimana senyawa tersebut memiliki berat molekul yang tinggi termasuk senyawa utamanya yaitu patchouli alcohol (PA). Sehingga fraksi distilat akan memiliki densitas serta kadar PA yang semakin meningkat setiap kenaikan suhu fraksi. Beberapa senyawa terpen dengan titik didih tinggi dan berat molekul besar, antara lain : guaiene, norpatchoulenol, β-caryophyllene oxide, patchouli alcohol, dan pogostol. Dari hasil distilasi fraksinasi vakum, diperoleh bahwa distilat fraksi IV memiliki kadar PA tertinggi, yaitu 52,05 %. Dari hasil penelitian terdahulu yang telah dilakukan oleh Widiyanto dan Nugroho [10], distilat minyak nilam yang digunakan sebagai bahan baku proses kristalisasi PA adalah distilat berkadar PA lebih dari 50 %. Oleh karena itu, pada proses

5 kristalisasi ini menggunakan bahan baku dari distilat fraksi IV karena memiliki kadar PA lebih dari 50 %. Kristalisasi Kristalisasi PA dari distilat minyak nilam adalah proses pemurnian atau isolasi PA dari minyak nilam dengan proses pendinginan. Dengan proses kristalisasi akan diperoleh kristal PA dengan kemurnian yang lebih tinggi dan juga mampu meningkatkan nilam tambah produk industri minyak nilam. Di dalam tahap ini, seed PA yang ditambahkan akan mengalami pertumbuhan seiring dengan lamanya waktu operasi dan penurunan suhu minyak nilam dalam kristalizer. Dengan bertumbuhnya seed menjadi kristal PA, maka juga akan meningkatkan berat seed tersebut menjadi kristal yang utuh. Dalam proses ini, mekanisme pertumbuhan kristal (crystal growth) lebih berperan dibandingkan dengan nukleasi dikarenakan driving force supersaturasi hanya dikonsumsi oleh seed untuk bertumbuh menjadi kristal PA. Berikut adalah hasil eksperimen kristalisasi PA : Tabel 1. Hasil eksperimen kristalisasi PA Run Massa Minyak (gr) Ratio Massa Seed Ukuran Seed (mesh) Suhu Seeding ( o C) Massa Kristal (gr) % Yield Kristal % % % % % % % % % % % % % % % % Massa seed memiliki pengaruh terhadap produk kristal PA yang dihasilkan. Seed yang ditambahkan akan berfungsi sebagai induk kristal dimana molekul molekul solut (PA) akan menempel dan membesar menjadi kristal. Pada gambar 2 dan 3 menjelaskan bahwa dengan kenaikan massa seed mengakibatkan kenaikan yield kristal yang dihasilkan baik pada variabel ukuran seed 80 dan 70 mesh. Hal tersebut dapat disebabkan karena semakin meningkat massa seed yang diberikan, dengan laju pertumbuhan kristal (crystal growth) yang konstan dan dominan maka yield kristal akan semakin meningkat.

6 Gambar 2. Pengaruh ratio massa seed terhadap % yield kristal pada suhu seeding 10 o C. Gambar 3. Pengaruh ratio massa seed terhadap % yield kristal pada suhu seeding 20 o C. Ukuran seed memiliki pengaruh terhadap produk kristal PA yang dihasilkan. Semakin besar ukuran seed yang ditambahkan, maka luas permukaan seed akan semakin besar, sehingga meningkatkan potensi transfer massa solut dari larutan ke permukaan seed dan dimungkinkan laju pertumbuhan kristal akan semakin besar. Hal tersebut yang mengakibatkan massa atau yield kristal akan semakin meningkat. Gambar 4 dan 5 menjelaskan bahwa dengan peningkatan ukuran seed mengakibatkan penurunan yield kristal yang dihasilkan pada variabel massa seed 80 dan 70 mesh. Hal tersebut dapat disebabkan seed yang berukuran lebih kecil memiliki kecenderungan untuk mengalami proses pelarutan kembali (dissolusi) akibat adanya pengadukan. Selain itu, kristal kristal baru dari proses nukleasi maupun kristal yang baru saja akan terhambat pertumbuhan kristalnya sehingga massa kristal maupun yield kristal akan mengalami penurunan.

7 Gambar 4. Pengaruh ukuran seed terhadap % yield kristal pada ratio massa seed 1%. Gambar 5. Pengaruh ukuran seed terhadap % yield kristal pada ratio massa seed 2%. Suhu seeding juga memiliki pengaruh terhadap produk kristal PA yang dihasilkan. Semakin dingin suhu seeding, maka kemungkinan adanya peningkatan yield kristal semakin besar. Hal tersebut dikarenakan bahwa tingkat supersaturasi yang lebih besar sehingga menghasilkan sejumlah kristal berukuran kecil. Karena ada penambahan kristal kecil tersebut, maka yield kristal pun akan semakin meningkat. Pada gambar 6 dan 7 menjelaskan bahwa dengan kenaikan suhu seeding mengakibatkan kenaikan yield kristal yang dihasilkan baik pada variabel ratio massa seed 1 dan 2 % walaupun kenaikan tersebut tidak signifikan terutama pada massa seed 1 %. Hal ini dikarenakan efek supersaturasi kurang berpengaruh secara signifikan terhadap pertumbuhan kristal ataupun nukleasi [1], walaupun pada suhu 10 o C memilki supersaturasi lebih besar dibandingkan dengan suhu seeding 20 o C.

8 Gambar 6. Pengaruh suhu seeding terhadap % yield kristal pada ukuran seed 80 mesh. Gambar 7. Pengaruh suhu seeding terhadap % yield kristal pada ukuran seed 70 mesh. Kesimpulan Kesimpulan yang diperoleh dari hasil penelitian ini adalah pemisahan atau peningkatkan kadar PA dalam minyak nilam dapat menggunakan metode distilasi fraksinasi vakum. Dari distilasi fraksinasi vakum, diperoleh 4 fraksi distilat dimana fraksi IV memiliki kadar PA tertinggi, yaitu 52,05 %. Pada proses kristalisasi, kenaikan massa seed berkontribusi pada kenaikan yield kristal sekitar 0,2 1,6%; sedangkan kenaikan ukuran seed berkontribusi pada penurunan yield kristal sekitar 1,6 5,2% dan kenaikan suhu seeding berkontribusi pada kenaikan yield kristal sekitar 2,0 5,2%. Yield kristal terbesar yaitu 26,43% diperoleh pada ratio massa seed 2%, ukuran seed 70 mesh dan suhu seeding 20 o C.

9 Daftar Pustaka 1. Al-Zoubi, N., dan Malamataris, S., Effects of Initial Concentration and Seeding Procedure on Crystallisation of Orthorhombic Paracetamol from Ethanolic Solution, International Journal of Pharmaceutics, 260(1), 2003, pp Busthan, M., Peningkatan Mutu Minyak Nilam Hasil Distilasi Vakum dengan Pengkelatan, Jurnal Hasil Penelitian Industri, 24(2), 2011, pp Hojjati, H., dan Rohani, S., Cooling and Seeding Effect on Supersaturation and Final Crystal Size Distribution of Ammonium Sulphate in A Batch Crystallizer, Chemical Engineering and Processing, 44(4), 2005, pp Isfaroiny, R., dan Mitarlis., Peningkatan Kadar Patchouli Alcohol pada Minyak Nilam (Pogostemon Cablin Benth) dengan Metode Distilasi Fraksinasi Vakum, Berkala Penelitian Hayati, 10, 2005, pp Kiyohara, H., Ichino, C., Kawamura, Y., Nagai, T., Sato, N., dan Yamada, H., Patchouli Alcohol : In Vitro Direct Anti-Influenza Virus Sesquiterpene in Pogostemon Cablin Benth, Journal of Natural Medicines, 66(1), 2012, pp Laksmono, J.A., Agustian, E., dan Adilina, I.B., Patchouli Alcohol Enrichment From Patchouli Oil Using Molecular Distillation Unit, Jurnal Teknologi Industri Pertanian, 17(3), 2005, pp O Sullivan, B., Smith, B., dan Baramidze, G., Recent Advances for Seeding a Crystallization Process : A Review of Modern Techniques, Mettler Toledo- AutoChem, Columbia, USA, Su, Z.Q., Wu, X.L., Bao, M.J., Li, C.W., Kong, S.Z., Su, Z.R., Lai, X.P., Li, Y.C. dan Chen, J.N., Isolation of (-)-Patchouli Alcohol from Patchouli Oil by Fractional Distillation and Crystallization, Tropical Journal of Pharmaceutical Research, 13(3), 2014, pp Tung, H., Paul, E.L., Middler, M., dan McCauley, J.A., Crystallization of Organic Compounds : An Industrial Perspective, John Wiley & Sons, Inc., New Jersey, Widiyanto, D. dan Nugroho, S., Pengaruh Kecepatan Pengadukan dan Volume Pelarut pada Kristalisasi Patchouli Alcohol dengan Metode Distilasi Vakum, Skripsi, Institut Teknologi Sepuluh Nopember Surabaya, Xian, X.F., Li, Y.C., Ip, S.P., Lin, Z.X., Lai, X.P., dan Su, Z.R., Anti-Inflammatory Effect of Patchouli Alcohol Isolated from Pogostemonis Herba in LPS-Stimulated RAW Macrophages, Experimental and Therapeutic Medicine, 2(3), 2011, pp

STUDI PENINGKATAN NILAI TAMBAH PRODUK MINYAK NILAM

STUDI PENINGKATAN NILAI TAMBAH PRODUK MINYAK NILAM STUDI PENINGKATAN NILAI TAMBAH PRODUK MINYAK NILAM Bangkit Gotama 1* dan Mahfud 1 1 Jurusan Teknik Kimia, Institut Teknologi Sepuluh Nopember (ITS), Surabaya, Indonesia * Korespondensi : Telp +62 81333253494;

Lebih terperinci

STUDI PENINGKATAN NILAI TAMBAH PRODUK MINYAK NILAM

STUDI PENINGKATAN NILAI TAMBAH PRODUK MINYAK NILAM SEMINAR NASIONAL KIMIA DAN PENDIDIKAN KIMIA VI Pemantapan Riset Kimia dan Asesmen Dalam Pembelajaran Berbasis Pendekatan Saintifik Program Studi Pendidikan Kimia Jurusan PMIPA FKIP UNS Surakarta, 21 Juni

Lebih terperinci

Key words : Crystallization, Patchouli Alcohol, Distillation

Key words : Crystallization, Patchouli Alcohol, Distillation CRISTALLIZATION OF PATCHOULI OIL TROUGH IMPROVEMENT OF PATCHOULI ALCOHOL COMPOSITION USING VACUUM DISTILLATION, STEAM DISTILLATION AND DISTILLATION WITH AERATION METHOD Name / NRP : 1. Adi Yudistira (

Lebih terperinci

Kata Kunci : Kristalisasi, Patchouli Alcohol, Distilasi

Kata Kunci : Kristalisasi, Patchouli Alcohol, Distilasi KRISTALISASI MINYAK NILAM MELALUI PENINGKATAN KADAR PATCHOULI ALCOHOL DENGAN METODE DISTILASI VAKUM, DISTILASI UAP DAN DISTILASI DENGAN METODE AERASI Adi Yudistira, Nur sufianti, Prof.Dr.Ir. Mahfud, DEA,

Lebih terperinci

JURNAL TEKNIK POMITS Vol. 2, No. 2, (2013) ISSN: ( Print) F-234

JURNAL TEKNIK POMITS Vol. 2, No. 2, (2013) ISSN: ( Print) F-234 JURNAL TEKNIK POMITS Vol. 2, No. 2, (2013) ISSN: 2337-3539 (2301-9271 Print) F-234 Perbandingan Metode Steam Distillation dan Steam-Hydro Distillation dengan Microwave Terhadap Jumlah Rendemen serta Mutu

Lebih terperinci

PENGARUH WAKTU UNTUK MENINGKATKAN KADAR PATCHOULI ALCOHOL DALAM PEMURNIAN MINYAK NILAM DENGAN MENGGUNAKAN DISTILASI VAKUM GELOMBANG MIKRO

PENGARUH WAKTU UNTUK MENINGKATKAN KADAR PATCHOULI ALCOHOL DALAM PEMURNIAN MINYAK NILAM DENGAN MENGGUNAKAN DISTILASI VAKUM GELOMBANG MIKRO LAPORAN TUGAS AKHIR PENGARUH WAKTU UNTUK MENINGKATKAN KADAR PATCHOULI ALCOHOL DALAM PEMURNIAN MINYAK NILAM DENGAN MENGGUNAKAN DISTILASI VAKUM GELOMBANG MIKRO (The Period s effect to increase Patchouli

Lebih terperinci

II. METODOLOGI PENELITIAN

II. METODOLOGI PENELITIAN 1 Perbandingan Antara Metode Hydro-Distillation dan Steam-Hydro Distillation dengan pemanfaatan Microwave Terhadap Jumlah Rendemenserta Mutu Minyak Daun Cengkeh Fatina Anesya Listyoarti, Lidya Linda Nilatari,

Lebih terperinci

FABRIKASI ALAT DISTILASI VAKUM GELOMBANG MIKRO UNTUK MENINGKATKAN KADAR PATCHOULI ALCOHOL PADA MINYAK NILAM

FABRIKASI ALAT DISTILASI VAKUM GELOMBANG MIKRO UNTUK MENINGKATKAN KADAR PATCHOULI ALCOHOL PADA MINYAK NILAM TUGAS AKHIR FABRIKASI ALAT DISTILASI VAKUM GELOMBANG MIKRO UNTUK MENINGKATKAN KADAR PATCHOULI ALCOHOL PADA MINYAK NILAM (Fabrication tools of distillation vacuum microwave to increase the levels of patchouli

Lebih terperinci

JURNAL TEKNIK POMITS Vol. 2, No. 1, (2013) ISSN: ( Print) F-93

JURNAL TEKNIK POMITS Vol. 2, No. 1, (2013) ISSN: ( Print) F-93 JURNAL TEKNIK POMITS Vol. 2, No. 1, (2013) ISSN: 2337-3539 (2301-9271 Print) F-93 Pengambilan Minyak Atsiri dari Daun dan Batang Serai Wangi (Cymbopogon winterianus) Menggunakan Metode Distilasi Uap dan

Lebih terperinci

JURNAL TEKNIK POMITS Vol. 2, No. 1, (2013) ISSN: ( Print) F-39

JURNAL TEKNIK POMITS Vol. 2, No. 1, (2013) ISSN: ( Print) F-39 JURNAL TEKNIK POMITS Vol. 2, No. 1, (2013) ISSN: 2337-3539 (2301-9271 Print) F-39 Perbandingan Antara Metode - dan Steam- dengan pemanfaatan Microwave terhadap Jumlah Rendemenserta Mutu Minyak Daun Cengkeh

Lebih terperinci

PENINGKATAN KADAR PATCHOULI ALCOHOL DALAM PEMURNIAN MINYAK NILAM DENGAN MENGGUNAKAN TEKNOLOGI DISTILASI VACUM GELOMBANG MIKRO

PENINGKATAN KADAR PATCHOULI ALCOHOL DALAM PEMURNIAN MINYAK NILAM DENGAN MENGGUNAKAN TEKNOLOGI DISTILASI VACUM GELOMBANG MIKRO LAPORAN TUGAS AKHIR PENINGKATAN KADAR PATCHOULI ALCOHOL DALAM PEMURNIAN MINYAK NILAM DENGAN MENGGUNAKAN TEKNOLOGI DISTILASI VACUM GELOMBANG MIKRO (Enhancement of Patchouli Alcohol Degree in Purification

Lebih terperinci

ISOLASI PATCHOULI ALKOHOL DARI MINYAK NILAM UNTUK BAHAN REFERENSI PENGUJIAN DALAM ANALISIS MUTU

ISOLASI PATCHOULI ALKOHOL DARI MINYAK NILAM UNTUK BAHAN REFERENSI PENGUJIAN DALAM ANALISIS MUTU ISOLASI PATCHOULI ALKOHOL DARI MINYAK NILAM UNTUK BAHAN REFERENSI PENGUJIAN DALAM ANALISIS MUTU Ma mun¹ dan Adhi Maryadhi² 1) Balai Penelitian Tanaman Obat dan Aromatik 2) Pusat Penelitian Sistem Mutu

Lebih terperinci

Seminar Nasional Inovasi Dan Aplikasi Teknologi Di Industri 2017 ISSN ITN Malang, 4 Pebruari 2017

Seminar Nasional Inovasi Dan Aplikasi Teknologi Di Industri 2017 ISSN ITN Malang, 4 Pebruari 2017 PENGARUH PERBANDINGAN PELARUT DAN BAHAN BAKU TERHADAP PENINGKATAN RENDEMEN MINYAK NILAM (POGOSTEMON CABLIN BENTH) DENGAN DESTILASI AIR MENGGUNAKAN GELOMBANG MIKRO Kusyanto 1), Ibnu Eka Rahayu 2 1),2) Jurusan

Lebih terperinci

Diagram Fasa Zat Murni. Pertemuan ke-1

Diagram Fasa Zat Murni. Pertemuan ke-1 Diagram Fasa Zat Murni Pertemuan ke-1 Perubahan Fasa di Industri Evaporasi Kristalisasi Diagram Fasa Diagram yang bisa menunjukkan, pada kondisi tertentu (tekanan, suhu, kadar, dll) zat tersebut berfasa

Lebih terperinci

Analisis Kadar Patchouli Alcohol menggunakan Gas Chromatography pada Pemurnian Minyak Nilam menggunakan Adsorben Zeolit

Analisis Kadar Patchouli Alcohol menggunakan Gas Chromatography pada Pemurnian Minyak Nilam menggunakan Adsorben Zeolit Analisis Kadar Patchouli Alcohol menggunakan Gas Chromatography pada Pemurnian Minyak Nilam menggunakan Adsorben Zeolit Ika Sri Hardyanti 1, Dyan Septyaningsih 2, Isni Nurani 3 Emas Agus Prastyo Wibowo

Lebih terperinci

Kristalisasi. Shinta Rosalia Dewi (SRD)

Kristalisasi. Shinta Rosalia Dewi (SRD) Kristalisasi Shinta Rosalia Dewi (SRD) Pendahuluan Kristalisasi adalah proses pembentukan kristal padat dari suatu larutan induk yang homogen. Proses ini adalah salah satu teknik pemisahan padat-cair yang

Lebih terperinci

PEMURNIAN MINYAK NILAM DENGAN MENGGUNAKAN TEKNOLOGI DISTILASI VAKUM GELOMBANG MIKRO UNTUK MENINGKATKAN KADAR PATCHOULI ALCOHOL

PEMURNIAN MINYAK NILAM DENGAN MENGGUNAKAN TEKNOLOGI DISTILASI VAKUM GELOMBANG MIKRO UNTUK MENINGKATKAN KADAR PATCHOULI ALCOHOL LAPORAN TUGAS AKHIR PEMURNIAN MINYAK NILAM DENGAN MENGGUNAKAN TEKNOLOGI DISTILASI VAKUM GELOMBANG MIKRO UNTUK MENINGKATKAN KADAR PATCHOULI ALCOHOL (Purification Patchouli oil By Use Of Microwave Distillation

Lebih terperinci

PENENTUAN METODE REKRISTALISASI YANG TEPAT UNTUK MENINGKATKAN KEMURNIAN KRISTAL AMONIUM PERKLORAT (AP)

PENENTUAN METODE REKRISTALISASI YANG TEPAT UNTUK MENINGKATKAN KEMURNIAN KRISTAL AMONIUM PERKLORAT (AP) Majalah Sains dan Teknologi Dirgantara Vol. 6 No. 2 Juni 2011 :64-70 PENENTUAN METODE REKRISTALISASI YANG TEPAT UNTUK MENINGKATKAN KEMURNIAN KRISTAL AMONIUM PERKLORAT (AP) Anita Pinalia Peneliti Bidang

Lebih terperinci

TUGAS AKHIR REKAYASA ALAT DISTILASI GELOMBANG MIKRO UNTUK MENINGKATKAN KADAR PATCHOULI ALKOHOL PADA MINYAK NILAM

TUGAS AKHIR REKAYASA ALAT DISTILASI GELOMBANG MIKRO UNTUK MENINGKATKAN KADAR PATCHOULI ALKOHOL PADA MINYAK NILAM TUGAS AKHIR REKAYASA ALAT DISTILASI GELOMBANG MIKRO UNTUK MENINGKATKAN KADAR PATCHOULI ALKOHOL PADA MINYAK NILAM (Distilation Microwave Tools to Increase Patchouli Alcohol Content in Patchouli Oil) Diajukan

Lebih terperinci

ISOLASI EUGENOL DALAM MINYAK CENGKEH DENGAN PROSES DISTILASI FRAKSIONASI TEKANAN RENDAH

ISOLASI EUGENOL DALAM MINYAK CENGKEH DENGAN PROSES DISTILASI FRAKSIONASI TEKANAN RENDAH PKMI--7- ISOLASI EUGENOL DALAM MINYAK CENGKEH DENGAN PROSES DISTILASI FRAKSIONASI TEKANAN RENDAH Ria Amiriani, Ria Yunisa Primasari Jurusan Teknik Kimia, Fakultas Teknik, Universitas Diponegoro, Semarang

Lebih terperinci

ANALISIS TEKNIS DAN BIAYA OPERASIONAL ALAT PENYULING NILAM DENGAN SUMBER BAHAN BAKAR KAYU DI ACEH BARAT DAYA

ANALISIS TEKNIS DAN BIAYA OPERASIONAL ALAT PENYULING NILAM DENGAN SUMBER BAHAN BAKAR KAYU DI ACEH BARAT DAYA ANALISIS TEKNIS DAN BIAYA OPERASIONAL ALAT PENYULING NILAM DENGAN SUMBER BAHAN BAKAR KAYU DI ACEH BARAT DAYA Mustaqimah 1*, Rahmat Fadhil 2, Rini Ariani Basyamfar 3 1 Jurusan Teknik Pertanian, Fakultas

Lebih terperinci

UJI KINERJA DISTILASI VAKUM GELOMBANG MIKROUNTUK MENINGKATKAN KADAR PATCHOULI ALKOHOL PADA PEMURNIAN MINYAK NILAM

UJI KINERJA DISTILASI VAKUM GELOMBANG MIKROUNTUK MENINGKATKAN KADAR PATCHOULI ALKOHOL PADA PEMURNIAN MINYAK NILAM TUGAS AKHIR UJI KINERJA DISTILASI VAKUM GELOMBANG MIKROUNTUK MENINGKATKAN KADAR PATCHOULI ALKOHOL PADA PEMURNIAN MINYAK NILAM (Performance Test of Microwaves Vacuum Distillation to Increase Purity Patchouli

Lebih terperinci

BAB I PENDAHULUAN. produksi garam dapur, gula, sodium sulphat, urea, dan lain-lain. pada batas kristalisasi dan batas kelarutan teoritis.

BAB I PENDAHULUAN. produksi garam dapur, gula, sodium sulphat, urea, dan lain-lain. pada batas kristalisasi dan batas kelarutan teoritis. BAB I PENDAHULUAN A. Latar belakang Dalam teknik kimia kristalisasi dilakukan dalam alat pengkristal. Kristalisasi adalah suatu unit operasi teknik kimia dimana senyawa kimia dilarutkan dalam suatu pelarut

Lebih terperinci

PENINGKATAN KADAR PATCHOULI ALCOHOL PADA MINYAK NILAM (Pogostemon cablin Benth) DENGAN METODE DISTILASI FRAKSINASI VAKUM

PENINGKATAN KADAR PATCHOULI ALCOHOL PADA MINYAK NILAM (Pogostemon cablin Benth) DENGAN METODE DISTILASI FRAKSINASI VAKUM Berk. Penel. Hayati: 10 (123 127), 2005 PENINGKATAN KADAR PATCHOULI ALCOHOL PADA MINYAK NILAM (Pogostemon cablin Benth) DENGAN METODE DISTILASI FRAKSINASI VAKUM Rahma Isfaroiny dan Mitarlis Jurusan Kimia

Lebih terperinci

TUGAS AKHIR METODE DISTILASI VAKUM UNTUK PEMBUATAN MINYAK JERUK PURUT DENGAN MENGGUNAKAN AIR SEBAGAI PELARUT. Solvent)

TUGAS AKHIR METODE DISTILASI VAKUM UNTUK PEMBUATAN MINYAK JERUK PURUT DENGAN MENGGUNAKAN AIR SEBAGAI PELARUT. Solvent) TUGAS AKHIR METODE DISTILASI VAKUM UNTUK PEMBUATAN MINYAK JERUK PURUT DENGAN MENGGUNAKAN AIR SEBAGAI PELARUT (Vacuum Distillation Methode in Producing Lime Oil Using Water as the Solvent) Diajukan sebagai

Lebih terperinci

Efisiensi Pemurnian Minyak Nilam Menggunakan Distilasi Vacum Gelombang Mikro

Efisiensi Pemurnian Minyak Nilam Menggunakan Distilasi Vacum Gelombang Mikro LAPORAN TUGAS AKHIR Efisiensi Pemurnian Minyak Nilam Menggunakan Distilasi Vacum Gelombang Mikro (Efficiency Purification Patchouli Oil Using Microwave Vacum Distilation ) Diajukan sebagai salah satu syarat

Lebih terperinci

Isolasi dan Identifikasi Komponen Kimia Minyak Atsiri dari Daun, Batang dan Bunga Tumbuhan Salembangu (Melissa sp.)

Isolasi dan Identifikasi Komponen Kimia Minyak Atsiri dari Daun, Batang dan Bunga Tumbuhan Salembangu (Melissa sp.) Isolasi dan Identifikasi Komponen Kimia Minyak Atsiri dari Daun, Batang dan Bunga (Isolation and identification of chemical components of essential oils from leaves, stems, and flowers of Salembangu plants

Lebih terperinci

PENANGANAN BAHAN PADAT S1 TEKNIK KIMIA Sperisa Distantina KRISTALISASI

PENANGANAN BAHAN PADAT S1 TEKNIK KIMIA Sperisa Distantina KRISTALISASI Pustaka: PENANGANAN BAHAN PADAT S1 TEKNIK KIMIA Sperisa Distantina KRISTALISASI 1. Geankoplis, 3th. ed., chap.12 2. Hougen and Watson, 1954, Chemical Process Principles, part I, chap.6. 3. Chopey and Hicks,

Lebih terperinci

BAB I PENDAHULUAN. Nilam (Pogostemon cablin Benth) yang termasuk dalam keluarga Labiatea

BAB I PENDAHULUAN. Nilam (Pogostemon cablin Benth) yang termasuk dalam keluarga Labiatea BAB I PENDAHULUAN 1.1. Latar Belakang Nilam (Pogostemon cablin Benth) yang termasuk dalam keluarga Labiatea merupakan salah satu tanaman penghasil minyak atsiri yang penting bagi Indonesia, karena minyak

Lebih terperinci

Pemanfaatan Biji Mangga Madu sebagai Minyak dengan Metode Ekstraksi

Pemanfaatan Biji Mangga Madu sebagai Minyak dengan Metode Ekstraksi Jurnal Teknologi Kimia Unimal 4 : 2 (November 2015) 20-26 Jurnal Teknologi Kimia Unimal http://ft.unimal.ac.id/teknik_kimia/jurnal Jurnal Teknologi Kimia Unimal Pemanfaatan Biji Mangga Madu sebagai Minyak

Lebih terperinci

Jurnal Bahan Alam Terbarukan

Jurnal Bahan Alam Terbarukan Jurnal Bahan Alam Terbarukan ISSN 2303-0623 PENINGKATAN KADAR GERANIOL DALAM MINYAK SEREH WANGI DAN APLIKASINYA SEBAGAI BIO ADDITIVE GASOLINE Widi Astuti 1,*) dan Nur Nalindra Putra 2 1,2 Prodi Teknik

Lebih terperinci

Jurnal Bahan Alam Terbarukan

Jurnal Bahan Alam Terbarukan Jurnal Bahan Alam Terbarukan ISSN 2303-0623 PENGAMBILAN MINYAK ATSIRI BUNGA CENGKEH (Clove Oil) MENGGUNAKAN PELARUT n-heksana DAN BENZENA Saiful Hadi Program Studi Teknik Kimia, Fakultas Teknik, Universitas

Lebih terperinci

Etanol akan membentuk campuran azeotrop dengan air sehingga sulit

Etanol akan membentuk campuran azeotrop dengan air sehingga sulit PENGARUH PENAMBAHAN NaCl dan CaCl 2 TERHADAP KADAR ETANOL IMPACT OF MIXING NaCl and CaCl 2 TO ETHANOL PURIFICATION Emi Erawati Jurusan Teknik Kimia, Fakultas Teknik Universitas Muhammadiyah Surakarta Jl.

Lebih terperinci

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

BAB II TINJAUAN PUSTAKA BAB II TINJAUAN PUSTAKA 2.1 Tanaman Nilam Gambar 1. Daun Nilam (Irawan, 2010) Tanaman nilam (Pogostemon patchouli atau Pogostemon cablin Benth) merupakan tanaman perdu wangi berdaun halus dan berbatang

Lebih terperinci

UJICOBA PERALATAN PENYULINGAN MINYAK SEREH WANGI SISTEM UAP PADA IKM I N T I S A R I

UJICOBA PERALATAN PENYULINGAN MINYAK SEREH WANGI SISTEM UAP PADA IKM I N T I S A R I UJICOBA PERALATAN PENYULINGAN MINYAK SEREH WANGI SISTEM UAP PADA IKM I N T I S A R I Ujicoba peralatan penyulingan minyak sereh wangi sistem uap pada IKM bertujuan untuk memanfaatkan potensi sereh wangi;menyebarluaskan

Lebih terperinci

Kuantifikasi Penyulingan Minyak Nilam Industri Rakyat

Kuantifikasi Penyulingan Minyak Nilam Industri Rakyat Kuantifikasi Penyulingan Minyak Nilam Industri Rakyat Ellyta Sari Jurusan Teknik Kimia Fakultas Teknologi Industri Universitas Bung Hatta Padang Kampus III-UBH Jl. Gajah Mada Gunung Pangilun, Padang 2143

Lebih terperinci

BAB I PENDAHULUAN. 1.1 Latar Belakang

BAB I PENDAHULUAN. 1.1 Latar Belakang BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang Telah kita ketahui bahwa materi terdiri dari unsur, senyawa, dan campuran. Campuran dapat dipisahkan melalui beberapa proses pemisahan campuran secara fisika dimana

Lebih terperinci

RETNO SRI ENDAH LESTARI.

RETNO SRI ENDAH LESTARI. ABSTRACT RETNO SRI ENDAH LESTARI. Design of Citronella Oil Fractionation and Citronellal Isolation Processes and Financial Analysis for Industrial Implementation. Supervised by DJUMALI MANGUNWIDJAJA, ANI

Lebih terperinci

BAB III METODOLOGI PENELITIAN

BAB III METODOLOGI PENELITIAN BAB III METODOLOGI PENELITIAN 3.1. Bahan dan Peralatan 3.1.1 Bahan yang digunakan Pada proses distilasi fraksionasi kali ini bahan utama yang digunakan adalah Minyak Nilam yang berasal dari hasil penyulingan

Lebih terperinci

BAB III METODOLOGI PENELITIAN

BAB III METODOLOGI PENELITIAN BAB III METODOLOGI PENELITIAN 3.1 Waktu dan Lokasi Penelitian Penelitian dilaksanakan dari bulan Nopember 2012 sampai Januari 2013. Lokasi penelitian di Laboratorium Riset dan Laboratorium Kimia Analitik

Lebih terperinci

PEMISAHAN SENYAWA PATCHOULI ALCOHOL DARI MINYAK NILAM DENGAN CARA DISTILASI FRAKSINASI

PEMISAHAN SENYAWA PATCHOULI ALCOHOL DARI MINYAK NILAM DENGAN CARA DISTILASI FRAKSINASI PEMISAHAN SENYAWA PATCHOULI ALCOHOL DARI MINYAK NILAM DENGAN CARA DISTILASI FRAKSINASI SEPARATION OF PATCHOULI ALCOHOL FROM PATCOULI OIL BY FRACTIONAL DISTILLATION METHOD Siti Aisyah 1)* dan Masril Chan

Lebih terperinci

ERIK SETIAWAN PENGARUH FERMENTASI TERHADAP RENDEMEN DAN KUALITAS MINYAK ATSIRI DARI DAUN NILAM (Pogostemon cablin Benth.

ERIK SETIAWAN PENGARUH FERMENTASI TERHADAP RENDEMEN DAN KUALITAS MINYAK ATSIRI DARI DAUN NILAM (Pogostemon cablin Benth. ERIK SETIAWAN 10703091 PENGARUH FERMENTASI TERHADAP RENDEMEN DAN KUALITAS MINYAK ATSIRI DARI DAUN NILAM (Pogostemon cablin Benth.) PROGRAM STUDI SAINS DAN TEKNOLOGI FARMASI SEKOLAH FARMASI INSTITUT TEKNOLOGI

Lebih terperinci

1.5. Hipotesis 3. Pemberian pupuk hayati berperan terhadap peningkatan pertumbuhan tanaman nilam. 4. Pemberian zeolit dengan dosis tertentu dapat

1.5. Hipotesis 3. Pemberian pupuk hayati berperan terhadap peningkatan pertumbuhan tanaman nilam. 4. Pemberian zeolit dengan dosis tertentu dapat I. PENDAHULUAN 1.1. Latar Belakang Nilam (Pogostemon sp.) merupakan salah satu tanaman yang dapat menghasilkan minyak atsiri (essential oil). Di dalam dunia perdagangan Intemasional minyak nilam sering

Lebih terperinci

ISOLASI RHODINOL DARI MINYAK SEREH WANGI DENGAN CARA DISTILASI FRAKSINASI VAKUM I N T I S A R I

ISOLASI RHODINOL DARI MINYAK SEREH WANGI DENGAN CARA DISTILASI FRAKSINASI VAKUM I N T I S A R I ISOLASI RHODINOL DARI MINYAK SEREH WANGI DENGAN CARA DISTILASI FRAKSINASI VAKUM I N T I S A R I Penelitian ini secara khusus bertujuan untuk memisahkan komponen utama minyak sereh wangi yaitu rodinol (

Lebih terperinci

PEMISAHAN EUGENOL DARI MINYAK CENGKEH DENGAN CARA DISTILASI FRAKSINASI. Separation of eugenol from clove oil with fractionation distillation

PEMISAHAN EUGENOL DARI MINYAK CENGKEH DENGAN CARA DISTILASI FRAKSINASI. Separation of eugenol from clove oil with fractionation distillation 1 PEMISAHAN EUGENOL DARI MINYAK CENGKEH DENGAN CARA DISTILASI FRAKSINASI Separation of eugenol from clove oil with fractionation distillation Siti Nurhasanah, STP., M.Si 1, Efri Mardawati, STP., M.T 1

Lebih terperinci

BAB I PENDAHULUAN Latar Belakang. bahwa hutan merupakan suatu kesatuan ekosistem berupa hamparan lahan berisi

BAB I PENDAHULUAN Latar Belakang. bahwa hutan merupakan suatu kesatuan ekosistem berupa hamparan lahan berisi 1 BAB I PENDAHULUAN 1.1. Latar Belakang Hutan memegang peranan penting dalam setiap lini kehidupan manusia. Seiring dengan meningkatnya jumlah penduduk maka akan meningkat pula kebutuhan hidup manusia,

Lebih terperinci

OPTIMASI PROSES DESTILASI UAP ESSENTIAL OIL

OPTIMASI PROSES DESTILASI UAP ESSENTIAL OIL Jurnal Reka Buana Volume 1 No 2, Maret-Agustus 2015 41 OPTIMASI PROSES DESTILASI UAP ESSENTIAL OIL Zuhdi Ma sum dan Wahyu Diah Proborini PS. Teknik Kimia, Fak. Teknik. Universitas Tribhuwana Tunggadewi

Lebih terperinci

LAPORAN PRAKTIKUM KIMIA ORGANIK PERCOBAAN IX PEMISAHAN DAN PEMURNIAN ZAT PADAT (REKRISTALISASI, SUBLIMASI, DAN TITIK LELEH)

LAPORAN PRAKTIKUM KIMIA ORGANIK PERCOBAAN IX PEMISAHAN DAN PEMURNIAN ZAT PADAT (REKRISTALISASI, SUBLIMASI, DAN TITIK LELEH) LAPORAN PRAKTIKUM KIMIA ORGANIK PERCOBAAN IX PEMISAHAN DAN PEMURNIAN ZAT PADAT (REKRISTALISASI, SUBLIMASI, DAN TITIK LELEH) OLEH: NAMA : RAMLAH NIM : F1F1 12 071 KELOMPOK KELAS ASISTEN : III : B : FAISAL

Lebih terperinci

KINERJA DESTILASI RIMPANG JAHE SECARA KOHOBASI DAN DESTILASI UAP-AIR

KINERJA DESTILASI RIMPANG JAHE SECARA KOHOBASI DAN DESTILASI UAP-AIR TUGAS AKHIR KINERJA DESTILASI RIMPANG JAHE SECARA KOHOBASI DAN DESTILASI UAP-AIR (Performance of Distillation of Ginger on Chohobation Process and Water-steam Distillation) Diajukansebagaisalahsatusyaratuntukmenyelesaikanstudi

Lebih terperinci

Nahar, Metode Pengolahan dan Peningkatan Mutu Minyak Nilam METODE PENGOLAHAN DAN PENINGKATAN MUTU MINYAK NILAM. Nahar* Abstrak

Nahar, Metode Pengolahan dan Peningkatan Mutu Minyak Nilam METODE PENGOLAHAN DAN PENINGKATAN MUTU MINYAK NILAM. Nahar* Abstrak Nahar, Metode Pengolahan dan Peningkatan METODE PENGOLAHAN DAN PENINGKATAN MUTU MINYAK NILAM Nahar* Abstrak Tumbuhan nilam, Pogostemon cablin Benth, adalah salah satu jenis minyak atsiri terpenting bagi

Lebih terperinci

Studi Input Energi pada Proses Penyulingan Minyak Atsiri Nilam dengan Sistem Boiler (Studi Kasus Unit Pengolahan minyak Nilam Kesamben-Blitar)

Studi Input Energi pada Proses Penyulingan Minyak Atsiri Nilam dengan Sistem Boiler (Studi Kasus Unit Pengolahan minyak Nilam Kesamben-Blitar) Studi Input Energi pada Proses Penyulingan Minyak Atsiri Nilam dengan Sistem Boiler (Studi Kasus Unit Pengolahan minyak Nilam Kesamben-Blitar) Rohmad Abdul Aziz Al Fathoni*, Bambang Susilo, Musthofa Lutfi

Lebih terperinci

PEMANFAATAN BIJI MANGGA MADU SEBAGAI MINYAK DENGAN METODE EKSTRAKSI

PEMANFAATAN BIJI MANGGA MADU SEBAGAI MINYAK DENGAN METODE EKSTRAKSI PEMANFAATAN BIJI MANGGA MADU SEBAGAI MINYAK DENGAN METODE EKSTRAKSI Reza Fauzan 1, Helmi 1 1 Jurusan Teknik Kimia Politeknik Negeri Lhokseumawe Email: reza.fauzan@gmail.com ABSTRAK Sumber perolehan minyak

Lebih terperinci

PENGARUH LAMA PENYULINGAN DAN KOMPOSISI BAHAN BAKU TERHADAP RENDEMEN DAN MUTU MINYAK ATSIRI DARI DAUN DAN BATANG NILAM (Pogostemon cablin Benth)

PENGARUH LAMA PENYULINGAN DAN KOMPOSISI BAHAN BAKU TERHADAP RENDEMEN DAN MUTU MINYAK ATSIRI DARI DAUN DAN BATANG NILAM (Pogostemon cablin Benth) Pengaruh Lama dan Komposisi Bahan baku terhadap Rendemen...A.Sulaiman, Dwi Harsono. PENGARUH LAMA PENYULINGAN DAN KOMPOSISI BAHAN BAKU TERHADAP RENDEMEN DAN MUTU MINYAK ATSIRI DARI DAUN DAN BATANG NILAM

Lebih terperinci

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

BAB II TINJAUAN PUSTAKA BAB II TINJAUAN PUSTAKA 2.1 Kegunaan Produk Kuprisulfatpentahidrat Kegunaan kupri sulfat pentahidrat sangat bervariasi untuk industri. Adapun kegunaannya antara lain : - Sebagai bahan pembantu fungisida

Lebih terperinci

SEMINAR SKRIPSI PENGAMBILAN MINYAK ATSIRI DARI KULIT JERUK DENGAN PEMANFAATAN GELOMBANG MIKRO (MICROWAVE)

SEMINAR SKRIPSI PENGAMBILAN MINYAK ATSIRI DARI KULIT JERUK DENGAN PEMANFAATAN GELOMBANG MIKRO (MICROWAVE) SEMINAR SKRIPSI PENGAMBILAN MINYAK ATSIRI DARI KULIT JERUK DENGAN PEMANFAATAN GELOMBANG MIKRO (MICROWAVE) Disusun Oleh : Ocky Putra Anugrahadi 2307 100 006 Anugerah Sabarina 2307 100 066 Dosen Pembimbing

Lebih terperinci

Proses Pengambilan Minyak Atsiri Dari Daun Nilam Dengan Pemanfaatan Gelombang Mikro (Microwave)

Proses Pengambilan Minyak Atsiri Dari Daun Nilam Dengan Pemanfaatan Gelombang Mikro (Microwave) JURNAL TEKNIK POMITS Vol. 1, No. 1, (2012) 15 1 Proses Pengambilan Minyak Atsiri Dari Daun Nilam Dengan Pemanfaatan Gelombang Mikro (Microwave) Novita Setya H, Aprilia Budiarti, dan Mahfud Jurusan Teknik

Lebih terperinci

PEMISAHAN FRAKSI KAYA SITRONELAL, SITRONELOL, DAN GERANIOL MINYAK SEREH WANGI MENGGUNAKAN DISTILASI FRAKSINASI VAKUM IMASTIA RAHMA SIWI

PEMISAHAN FRAKSI KAYA SITRONELAL, SITRONELOL, DAN GERANIOL MINYAK SEREH WANGI MENGGUNAKAN DISTILASI FRAKSINASI VAKUM IMASTIA RAHMA SIWI PEMISAHAN FRAKSI KAYA SITRONELAL, SITRONELOL, DAN GERANIOL MINYAK SEREH WANGI MENGGUNAKAN DISTILASI FRAKSINASI VAKUM IMASTIA RAHMA SIWI DEPARTEMEN TEKNOLOGI INDUSTRI PERTANIAN FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN

Lebih terperinci

BAB III RANCANGAN PENELITIAN

BAB III RANCANGAN PENELITIAN BAB III RANCANGAN PENELITIAN 3.1 Metodologi Penelitian ini bertujuan untuk mengetahui pengaruh metode stabilisasi dedak padi terhadap kualitas minyak dedak padi sebagai minyak pangan. Dengan demikian dapat

Lebih terperinci

METODOLOGI PENELITIAN

METODOLOGI PENELITIAN III. METODOLOGI PENELITIAN A. Tempat dan Waktu Penelitian Penelitian ini dilakukan di Laboratorium Pengawasan Mutu, dan Bioindustri, Departemen Teknologi Industri Pertanian, Fakultas Teknologi Pertanian,

Lebih terperinci

PROPOSAL PENELITIAN PENYULINGAN MINYAK ATSIRI DARI NILAM PENELITIAN. Oleh : YULINDA DWI NARULITA

PROPOSAL PENELITIAN PENYULINGAN MINYAK ATSIRI DARI NILAM PENELITIAN. Oleh : YULINDA DWI NARULITA PROPOSAL PENELITIAN PENYULINGAN MINYAK ATSIRI DARI NILAM PENELITIAN \ Oleh : YULINDA DWI NARULITA 0731010044 JURUSAN TEKNIK KIMIA FAKULTAS TEKNOLOGI INDUSTRI UNIVERSITAS PEMBANGUNAN NASIONAL VETERAN JAWA

Lebih terperinci

EKSTRAKSI MINYAK SEREH DAPUR SEBAGAI BAHAN FLAVOR PANGAN I N T I S A R I

EKSTRAKSI MINYAK SEREH DAPUR SEBAGAI BAHAN FLAVOR PANGAN I N T I S A R I EKSTRAKSI MINYAK SEREH DAPUR SEBAGAI BAHAN FLAVOR PANGAN I N T I S A R I Penelitian ini bertujuan untuk mengembangkan suatu teknologi proses ekstraksi minyak sereh dapur yang berkualitas dan bernilai ekonomis

Lebih terperinci

PEMISAHAN HIDROSOL HASIL PENYULINGAN MINYAK ATSIRI DENGAN METODE ELEKTROLISIS UNTUK MENINGKATKAN RENDEMEN MINYAK

PEMISAHAN HIDROSOL HASIL PENYULINGAN MINYAK ATSIRI DENGAN METODE ELEKTROLISIS UNTUK MENINGKATKAN RENDEMEN MINYAK PEMISAHAN HIDROSOL HASIL PENYULINGAN MINYAK ATSIRI DENGAN METODE ELEKTROLISIS UNTUK MENINGKATKAN RENDEMEN MINYAK Ahmad Said, Retno Harti, Arief Dharmawan, Tasyrifatur Rahmah Jurusan Kimia, Fakultas Matematika

Lebih terperinci

Gambar 7 Desain peralatan penelitian

Gambar 7 Desain peralatan penelitian 21 III. METODE PENELITIAN 3.1. Bahan dan Alat Bahan utama yang digunakan dalam penelitian ini adalah tanah pemucat bekas yang diperoleh dari Asian Agri Group Jakarta. Bahan bahan kimia yang digunakan adalah

Lebih terperinci

PENDAHULUAN PENGOLAHAN NILAM 1

PENDAHULUAN PENGOLAHAN NILAM 1 PENDAHULUAN Minyak nilam berasal dari tanaman nilam (Pogostemon cablin Benth) merupakan salah satu komoditi non migas yang belum dikenal secara meluas di Indonesia, tapi cukup popular di pasaran Internasional.

Lebih terperinci

PEMANFAATAN MINYAK JELANTAH UNTUK PEMISAHAN PATCHOULI ALKOHOL MINYAK NILAM DENGAN DESTILASI EKSTRAKTIF

PEMANFAATAN MINYAK JELANTAH UNTUK PEMISAHAN PATCHOULI ALKOHOL MINYAK NILAM DENGAN DESTILASI EKSTRAKTIF METANA, Vol. 11 No. 02, DESEMBER 2015, Hal. 21-26 PEMANFAATAN MINYAK JELANTAH UNTUK PEMISAHAN PATCHOULI ALKOHOL MINYAK NILAM DENGAN DESTILASI EKSTRAKTIF Deden Hidayatna, Hermawan Dwi Ariyanto, Isti Pudjihastuti

Lebih terperinci

MAKALAH KIMIA PEMISAHAN

MAKALAH KIMIA PEMISAHAN MAKALAH KIMIA PEMISAHAN Destilasi Bertingkat DISUSUN OLEH : Nama :1. Shinta Lestari ( A1F014011) 2. Liis Panggabean ( A1F014018) 3. Dapot Parulian M ( A1F014021) 4. Wemiy Putri Yuli ( A1F014022) 5. Epo

Lebih terperinci

PENYULINGAN MINYAK NILAM MENGGUNAKAN UAP PANAS LANJUT

PENYULINGAN MINYAK NILAM MENGGUNAKAN UAP PANAS LANJUT PENYULINGAN MINYAK NILAM MENGGUNAKAN UAP PANAS LANJUT Syukran 1, Saifuddin 2, Elfiana 3 1,2 Staf Pengajar Jurusan Teknik Mesin, Politeknik Negeri Lhokseumawe 3 Staf Pengajar Jurusan Teknik Kimia, Politeknik

Lebih terperinci

PENGARUH SUBSTITUSI PARSIAL TELUR DENGAN ISOLAT PROTEIN KEDELAI DAN KONSENTRASI EMULSIFIER TERHADAP KARAKTERISTIK CAKE BERAS SKRIPSI

PENGARUH SUBSTITUSI PARSIAL TELUR DENGAN ISOLAT PROTEIN KEDELAI DAN KONSENTRASI EMULSIFIER TERHADAP KARAKTERISTIK CAKE BERAS SKRIPSI PENGARUH SUBSTITUSI PARSIAL TELUR DENGAN ISOLAT PROTEIN KEDELAI DAN KONSENTRASI EMULSIFIER TERHADAP KARAKTERISTIK CAKE BERAS SKRIPSI OLEH: ERLINDA ANDRIANI L. 6103006067 PROGRAM STUDI TEKNOLOGI PANGAN

Lebih terperinci

II. TINJAUAN PUSTAKA A. MINYAK NILAM

II. TINJAUAN PUSTAKA A. MINYAK NILAM II. TINJAUAN PUSTAKA A. MINYAK NILAM Minyak nilam adalah minyak atsiri yang diperoleh dari tanaman nilam (Pogestemon cablin Benth) dengan cara penyulingan. Pada tanaman nilam, minyak atsiri terdapat dalam

Lebih terperinci

DESTILASI UAP-AIR DARI AMPAS JAHE PADA TEKANAN VAKUM UNTUK PRODUKSI MINYAK JAHE

DESTILASI UAP-AIR DARI AMPAS JAHE PADA TEKANAN VAKUM UNTUK PRODUKSI MINYAK JAHE LAPORAN TUGAS AKHIR DESTILASI UAP-AIR DARI AMPAS JAHE PADA TEKANAN VAKUM UNTUK PRODUKSI MINYAK JAHE (Steam Distillation of Ginger Pulp on Vacuum Pressure to Ginger Oil Production ) Diajukan sebagai salah

Lebih terperinci

KAJIAN PENGARUH RASIO REFLUKS TERHADAP KARAKTERISTIK MINYAK NILAM HASIL DISTILASI FRAKSINASI

KAJIAN PENGARUH RASIO REFLUKS TERHADAP KARAKTERISTIK MINYAK NILAM HASIL DISTILASI FRAKSINASI KAJIAN PENGARUH RASIO REFLUKS TERHADAP KARAKTERISTIK MINYAK NILAM HASIL DISTILASI FRAKSINASI Study on Effect of Reflux Ratios on Patchouli Oil Properties Produced by Fractional Distillation Rifki Amrullah

Lebih terperinci

Jurnal Ilmiah Ilmu Terapan Universitas Jambi p-issn: Volume 1 Nomor 2 Tahun 2017 e-issn:

Jurnal Ilmiah Ilmu Terapan Universitas Jambi p-issn: Volume 1 Nomor 2 Tahun 2017 e-issn: APLIKASI TEKNIK DEMULSIFIKASI PEMBENTUKAN KRIM DALAM PEMURNIAN MDAG YANG DIPRODUKSI SECARA GLISEROLISIS Mursalin 1), Lavlinesia 1) dan Yernisa 1) 1) Fakultas Teknologi Pertanian Universitas Jambi, Jalan

Lebih terperinci

BAB III METODA PENELITIAN. yang umum digunakan di laboratorium kimia, set alat refluks (labu leher tiga,

BAB III METODA PENELITIAN. yang umum digunakan di laboratorium kimia, set alat refluks (labu leher tiga, 24 BAB III METODA PENELITIAN A. Alat dan Bahan 1. Alat Alat yang akan digunakan dalam penelitian ini adalah semua alat gelas yang umum digunakan di laboratorium kimia, set alat refluks (labu leher tiga,

Lebih terperinci

PENYULINGAN MINYAK ATSIRI DARI NILAM SKRIPSI

PENYULINGAN MINYAK ATSIRI DARI NILAM SKRIPSI PENYULINGAN MINYAK ATSIRI DARI NILAM SKRIPSI PROGRAM STUDI TEKNIK KIMIA FAKULTAS TEKNOLOGI INDUSTRI UNIVERSITAS PEMBANGUNAN NASIONAL VETERAN JAWA TIMUR 2012 PENYULINGAN MINYAK ATSIRI DARI NILAM SKRIPSI

Lebih terperinci

PEMISAHAN SITRONELAL DARI MINYAK SEREH WANGI MENGGUNAKAN UNIT FRAKSIONASI SKALA BENCH ABSTRACT

PEMISAHAN SITRONELAL DARI MINYAK SEREH WANGI MENGGUNAKAN UNIT FRAKSIONASI SKALA BENCH ABSTRACT PEMISAHAN SITRONELAL DARI MINYAK SEREH WANGI MENGGUNAKAN UNIT FRAKSIONASI SKALA BENCH Egi Agustian, Anny Sulaswatty, Tasrif, Joddy Arya Laksmono dan Indri Badria Adilina Grup Riset Teknologi Proses dan

Lebih terperinci

LAPORAN PRAKTIKUM KIMIA ORGANIK 2

LAPORAN PRAKTIKUM KIMIA ORGANIK 2 LAPORAN PRAKTIKUM KIMIA ORGANIK 2 DESTILASI UAP Jum at, 25 April 2014 Disusun Oleh: MA WAH SHOFWAH 1112016200040 KELOMPOK 1 Fahmi Herdiansyah Siti Ipah Masripah Yasa Esa Yasinta PROGRAM STUDI PENDIDIKAN

Lebih terperinci

Simposium Nasional RAPI VIII 2009 ISSN :

Simposium Nasional RAPI VIII 2009 ISSN : PENGARUH RASIO UMPAN TERHADAP PELARUT DAN TEMPERATUR DALAM EKSTRAKSI MINYAK DARI BIJI KEMIRI SECARA BATCH TERHADAP PEROLEHAN MINYAK DARI BIJI KEMIRI (Aleurites moluccana) Ariestya Arlene 1, Ign. Suharto

Lebih terperinci

Kumpulan Laporan Praktikum Kimia Fisika PERCOBAAN VI

Kumpulan Laporan Praktikum Kimia Fisika PERCOBAAN VI PERCOBAAN VI Judul Percobaan : DESTILASI Tujuan : Memisahkan dua komponen cairan yang memiliki titik didih berbeda. Hari / tanggal : Senin / 24 November 2008. Tempat : Laboratorium Kimia PMIPA FKIP Unlam

Lebih terperinci

OPTIMALISASI PRODUKSI SEMI-REFINED CARRAGEENAN DARI RUMPUT LAUT EUCHEUMA COTTONII DENGAN VARIASI TEKNIK PENGERINGAN DAN KADAR AIR BAHAN BAKU

OPTIMALISASI PRODUKSI SEMI-REFINED CARRAGEENAN DARI RUMPUT LAUT EUCHEUMA COTTONII DENGAN VARIASI TEKNIK PENGERINGAN DAN KADAR AIR BAHAN BAKU OPTIMALISASI PRODUKSI SEMI-REFINED CARRAGEENAN DARI RUMPUT LAUT EUCHEUMA COTTONII DENGAN VARIASI TEKNIK PENGERINGAN DAN KADAR AIR BAHAN BAKU Made Vivi Oviantari dan I Putu Parwata Jurusan Analisis Kimia

Lebih terperinci

Pembuatan Kristal Tembaga Sulfat Pentahidrat (CuSO 4.5H 2 O) dari Tembaga Bekas Kumparan

Pembuatan Kristal Tembaga Sulfat Pentahidrat (CuSO 4.5H 2 O) dari Tembaga Bekas Kumparan JURNAL TEKNIK POMITS Vol. 2, No. 1, (2013) ISSN: 2337-3539 (2301-9271 Print) F-121 Pembuatan Kristal Tembaga Sulfat Pentahidrat (CuSO 4.5H 2 O) dari Tembaga Bekas Kumparan Fitrony, Rizqy Fauzi, Lailatul

Lebih terperinci

PEMISAHAN FRAKSI SITRONELLOL DAN GERANIOL MINYAK SEREH WANGI MENGGUNAKAN DISTILASI MOLEKULER ATHIN NURYANTI

PEMISAHAN FRAKSI SITRONELLOL DAN GERANIOL MINYAK SEREH WANGI MENGGUNAKAN DISTILASI MOLEKULER ATHIN NURYANTI PEMISAHAN FRAKSI SITRONELLOL DAN GERANIOL MINYAK SEREH WANGI MENGGUNAKAN DISTILASI MOLEKULER ATHIN NURYANTI DEPARTEMEN TEKNOLOGI INDUSTRI PERTANIAN FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN INSTITUT PERTANIAN BOGOR

Lebih terperinci

PENGARUH TEMPERATUR DAN F/S TERHADAP EKSTRAKSI MINYAK DARI BIJI KEMIRI SISA PENEKANAN MEKANIK

PENGARUH TEMPERATUR DAN F/S TERHADAP EKSTRAKSI MINYAK DARI BIJI KEMIRI SISA PENEKANAN MEKANIK PENGARUH TEMPERATUR DAN F/S TERHADAP EKSTRAKSI MINYAK DARI BIJI KEMIRI SISA PENEKANAN MEKANIK Ariestya Arlene*, Steviana Kristanto, Ign Suharto Jurusan Teknik Kimia, Fakultas Teknologi Industri, Universitas

Lebih terperinci

BAB I PENDAHULUAN. atsiri yang dikenal dengan nama Patchouli oil. Minyak ini banyak dimanfaatkan

BAB I PENDAHULUAN. atsiri yang dikenal dengan nama Patchouli oil. Minyak ini banyak dimanfaatkan 1 BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang Masalah Nilam (Pogostemon cablin Benth) merupakan tanaman penghasil minyak atsiri yang dikenal dengan nama Patchouli oil. Minyak ini banyak dimanfaatkan sebagai bahan

Lebih terperinci

KARAKTERISASI LIMBAH RADIOAKTIF CAIR UMPAN PROSES EVAPORASI

KARAKTERISASI LIMBAH RADIOAKTIF CAIR UMPAN PROSES EVAPORASI KARAKTERISASI LIMBAH RADIOAKTIF CAIR UMPAN PROSES EVAPORASI Endro Kismolo, Nurimaniwathy, Tri Suyatno BATAN, Babarsari Yogyakarta 55281 E-mail :ptapb@batan.go.id ABSTRAK KARAKTERISASI LIMBAH RADIOAKTIF

Lebih terperinci

Optimalisasi Proses Isolasi Etil Parametoksisinamat (EPMS) Dari Rimpang Kencur dengan Variasi Proses dan Konsentrasi Pelarut

Optimalisasi Proses Isolasi Etil Parametoksisinamat (EPMS) Dari Rimpang Kencur dengan Variasi Proses dan Konsentrasi Pelarut Optimalisasi Proses Isolasi Etil Parametoksisinamat (EPMS) Dari Rimpang Kencur dengan Variasi Proses dan Konsentrasi Pelarut Mohammad Istnaeny Hudha, Elvianto Dwi Daryono, Muyassaroh Jurusan Teknik Kimia,

Lebih terperinci

KRISTALISASI. Amelia Virgiyani Sofyan Azelia Wulan C.D Dwi Derti. S Fakih Aulia Rahman

KRISTALISASI. Amelia Virgiyani Sofyan Azelia Wulan C.D Dwi Derti. S Fakih Aulia Rahman KRISTALISASI Penyusun : Amelia Virgiyani Sofyan 1215041006 Azelia Wulan C.D 1215041007 Dwi Derti. S 1215041012 Fakih Aulia Rahman 1215041019 Ulfah Nur Khikmah 1215041052 Yuliana 1215041056 Mata Kuliah

Lebih terperinci

BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang 1.2 Perumusan Masalah

BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang 1.2 Perumusan Masalah BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang Lemak dan minyak adalah trigliserida yang berarti triester (dari) gliserol. Perbedaan antara suatu lemak adalah pada temperatur kamar, lemak akan berbentuk padat dan

Lebih terperinci

PENGARUH LAMA PENYIMPANAN TERHADAP RENDEMEN DAN KUALITAS MINYAK ATSIRI DAUN LEDA (Eucalyptus deglupta)

PENGARUH LAMA PENYIMPANAN TERHADAP RENDEMEN DAN KUALITAS MINYAK ATSIRI DAUN LEDA (Eucalyptus deglupta) PENGARUH LAMA PENYIMPANAN TERHADAP RENDEMEN DAN KUALITAS MINYAK ATSIRI DAUN LEDA (Eucalyptus deglupta) Ganis Lukmandaru, Denny Irawati dan Sri Nugroho Marsoem Fakultas Kehutanan Universitas Gadjah Mada,

Lebih terperinci

PEROLEHAN KEMBALI ASAM ASETAT DARI LIMBAH CAIR PARASETAMOL DENGAN CARA EKSTRAKSI ILASI CAIR-CAIR DAN DIST. Oleh, ERNIK YULIANA

PEROLEHAN KEMBALI ASAM ASETAT DARI LIMBAH CAIR PARASETAMOL DENGAN CARA EKSTRAKSI ILASI CAIR-CAIR DAN DIST. Oleh, ERNIK YULIANA Nomor urut : 118/S2 - TL/TPL/1999 PEROLEHAN KEMBALI ASAM ASETAT DARI LIMBAH CAIR PARASETAMOL DENGAN CARA EKSTRAKSI ILASI CAIR-CAIR DAN DIST TESIS MAGISTER Oleh, ERNIK YULIANA 25396034 BIDANG KHUSUS TEKNOLOGI

Lebih terperinci

OPTIMASI SEPARASI PADA PEMISAHAN GLISEROL HASIL PROSES HIDROLISA MINYAK KELAPA SAWIT (Elaeis guineensis)

OPTIMASI SEPARASI PADA PEMISAHAN GLISEROL HASIL PROSES HIDROLISA MINYAK KELAPA SAWIT (Elaeis guineensis) TUGAS AKHIR OPTIMASI SEPARASI PADA PEMISAHAN GLISEROL HASIL PROSES HIDROLISA MINYAK KELAPA SAWIT (Elaeis guineensis) (Optimization of Glycerol Separation in the Hydrolysis of Palm Oil Process Results)

Lebih terperinci

PREPARASI LIMBAH RADIOAKTIF CAIR EFLUEN PROSES PENGOLAHAN KIMIA UNTUK UMPAN PROSES EVAPORASI

PREPARASI LIMBAH RADIOAKTIF CAIR EFLUEN PROSES PENGOLAHAN KIMIA UNTUK UMPAN PROSES EVAPORASI PREPARASI LIMBAH RADIOAKTIF CAIR EFLUEN PROSES PENGOLAHAN KIMIA UNTUK UMPAN PROSES EVAPORASI Endro Kismolo, Tri Suyatno, Nurimaniwathy -BATAN, Yogyakarta Email : ptapb@batan.go.id ABSTRAK PREPARASI LIMBAH

Lebih terperinci

1/14/2014 NERACA MASSA DALAM PENGOLAHAN PANGAN

1/14/2014 NERACA MASSA DALAM PENGOLAHAN PANGAN NERACA MASSA DALAM PENGOLAHAN PANGAN Tujuan Instruksional Khusus : Mahasiswa dapat menjelaskan prinsip dasar hukum kekekalan massa Mahasiswa dapat melakukan analisa aliran bahan yang masuk dan keluar selama

Lebih terperinci

BAB V EKSTRAKSI CAIR-CAIR

BAB V EKSTRAKSI CAIR-CAIR BAB V EKSTRAKSI CAIR-CAIR I. TUJUAN 1. Mengenal dan memahami prinsip operasi ekstraksi cair cair. 2. Mengetahui nilai koefisien distribusi dan yield proses ekstraksi. 3. Menghitung neraca massa proses

Lebih terperinci

Pembuatan Gliserol Karbonat Dari Gliserol (Hasil Samping Industri Biodiesel) dengan Variasi Rasio Reaktan dan Waktu Reaksi

Pembuatan Gliserol Karbonat Dari Gliserol (Hasil Samping Industri Biodiesel) dengan Variasi Rasio Reaktan dan Waktu Reaksi Pembuatan Gliserol Karbonat Dari Gliserol (Hasil Samping Industri Biodiesel) dengan Variasi Rasio Reaktan dan Waktu Reaksi Jimmy, Fadliyah Nilna, M.Istnaeny Huda,Yesualdus Marinus Jehadu Jurusan Teknik

Lebih terperinci

ISOLASI METIL SINAMAT DARI MINYAK ATSIRI LAJA GOWAH (Alpinia malaccensis (Burm.f.))

ISOLASI METIL SINAMAT DARI MINYAK ATSIRI LAJA GOWAH (Alpinia malaccensis (Burm.f.)) ISOLASI METIL SINAMAT DARI MINYAK ATSIRI LAJA GOWAH (Alpinia malaccensis (Burm.f.)) ISOLATION OF METHYL CINNAMATE FROM Alpinia malaccensis (Burm.f.) s ESSENTIAL OIL ABSTRAK Arief Riyanto, Retno Yunilawati,

Lebih terperinci

Standard of Operation Procedure (SOP) Kegiatan : Good Development Practice Sub Kegiatan : Metoda Pengujian Kualitas Minyak Nilam

Standard of Operation Procedure (SOP) Kegiatan : Good Development Practice Sub Kegiatan : Metoda Pengujian Kualitas Minyak Nilam Standard of Operation Procedure (SOP) Kegiatan : Good Development Practice Sub Kegiatan : Metoda Pengujian Kualitas Minyak Nilam 1. Penyulingan Minyak Nilam a. Daun nilam ditimbang dalam keadaan basah

Lebih terperinci

Upaya Peningkatan Nilai Ekonomi Minyak Nilam Jawa Timur Melalui Derivatisasi Komponen Utama Sebagai Bahan Baku Obat dan Kosmetik

Upaya Peningkatan Nilai Ekonomi Minyak Nilam Jawa Timur Melalui Derivatisasi Komponen Utama Sebagai Bahan Baku Obat dan Kosmetik LAPORAN AKHIR Penelitian Unggulan Perguruan Tinggi Upaya Peningkatan Nilai Ekonomi Minyak Nilam Jawa Timur Melalui Derivatisasi Komponen Utama Sebagai Bahan Baku Obat dan Kosmetik Tahun ke 1 (satu) dari

Lebih terperinci

DISTILASI BERTAHAP BATCH (DBB)

DISTILASI BERTAHAP BATCH (DBB) MODUL PRAKTIKUM LABORATORIUM INSTRUKSIONAL TEKNIK KIMIA DISTILASI BERTAHAP BATCH (DBB) Disusun oleh: Dinna Rizqi Awalia Dr. Danu Ariono Dr. Ardiyan Harimawan PROGRAM STUDI TEKNIK KIMIA FAKULTAS TEKNOLOGI

Lebih terperinci

Penetapan Kadar Sari

Penetapan Kadar Sari I. Tujuan Percobaan 1. Mengetahui cara penetapan kadar sari larut air dari simplisia. 2. Mengetahui cara penetapan kadar sari larut etanol dari simplisia. II. Prinsip Percobaan Penentuan kadar sari berdasarkan

Lebih terperinci

III. BAHAN DAN METODE

III. BAHAN DAN METODE III. BAHAN DAN METODE 3.1. BAHAN DAN ALAT 3.1.1 Bahan Baku Bahan baku yang digunakan adalah temulawak (Curcuma xanthorrhiza Roxb.) berumur sembilan bulan yang telah diiris dan dikeringkan. Temulawak tersebut

Lebih terperinci