Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu

Ukuran: px
Mulai penontonan dengan halaman:

Download "Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu"

Transkripsi

1

2 Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SD/MI Kes VI Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat seras sareng Undang-undang Diskimer: Buku puniki diwungaken kanggé murid ingkang sampun seras sareng Kurikulum Buku puniki sampun kasusun kwan diocéki dumateng Tim kwan dikoordinasi dumateng Bai Pengembangan Bahasa Daérah dan Kesenian (BPBDK) Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat minangka buku kurikulum daérah. Buku badé dienggé téng taun 2014/2015. Sipat buku puniki ugi minangka dokumen urip, ingkang saged diserasaken sareng ngembangé kabutuhan jaman. PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd. -Masduryat, S.Pd.SD. -Wardina, M.Pd. -Karsim, S.Pd., M.Si. -Roji Hidayat S.Pd. -Ruhaendi, S.Pd. -Drs. Bani, M.Pd. -Komariah, M.Pd. -Dra. Hj. Siti Ratnawati, M.M. -Drs. Saptaguna, -Wignya Winata, M.A., M.Pd. NARASUMBER: Supali Kasim, M.Pd., Drs. Saptaguna, Durokhim, S.Pd., Roji Hidayat, S.Pd., Sulistijo, Saupah, S.Pd., Maya Dewi, S.Pd., Tasman, S.Pd., Masruri, S.Pd., M.Av., Siarudin, M.Pd., H. Uti Sudianto, S.Pd. TIM PENELAAH: H. Made Casta, S.Pd., M.Pd. H. Khusnan Adisantika, S.Ag., M.M.Pd. Sri Murtiani, M.Pd. Abur Mustikawanto Sulistijo Desain Isi: Yoshi Sukadar Desain Cover: Yoshi Sukadar Ilustrasi: Toto Rianto Isi nggunakaken Adobe InDesign CS3 kaliyan Adobe Photoshop CS3 Aksara ngagunakaken Arial - ITC Offi cina Sans 12 pt - 18 pt. Dimedalken dening: DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT ISBN: (Jilid Lengkap) (Jilid 6) Perpustakaan Nasional : Katalog Dam Terbitan (KDT)

3 Ater-ater KEPALA DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT Assamu aikumwr. Wb. Ku miwiti muji syukur dumateng arsanipun Gusti Alh ingkang sampun nyukani pinten-pinten rahmat n hidayahipun kanggé ku sedaya. Shawat n sam mugia ing atasé Kanjeng Nabi Muhammad SAW kaliyan kuwarganipun, para sedérékipun, ugi ku n panjenengan sami ingkang banter kekarepé supados angsal safaat saking panjenenganipun. Kalian ngetrapipun Kurikulum 2013 n adedasar temen-tinemené kepéngénan kanggé musara n angremeni Basa n Sastra Cerbon- Dermayu, prami mekaten Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat cangcut taliwanda anggoné nyusun Buku Murid n Buku Guru mata pejaran muatan lokal (mulok) Basa n Sastra Daérah. Ku sedaya ngraos bungah amarwatasuta keranten maksad ingkang kados mekaten ugi dientosi sanget dumateng para guru basa n sastra. Pancen kawontenané buku Bjar Basa n Sastra Cerbon-Dermayuiku dibutuhaken sanget kanggé uger-uger piwungan. Sanesé kanggé nyumponi kabutuhanpiwungan, saleresé kaliyan kasusuné buku Bjar Basa n Sastra Cerbon-Dermayu banget wigatiné kanggé nyumponi kabutuhan ndidik budi n pakarti uga netepaken raos sutrisnanipun ré dumateng kabudayan daérah. Prami mekaten buku puniki boten mawon nyumpuni kabutuhan kawruh iii

4 basa n sastra, nanging ugi nekenaken pendekatan sosiokultural. Temtos mawon ingkang mekaten supados piwungan Basa n Sastra Cerbon-Dermayu saged dipun cecep madu kawruhé n ugi nii-nii budayanipun. Sejengé tamtu sesampuné wonten buku puniki, tanggel jawab akademis n moral, ugi budaya, wonten dateng para guru Basa n Sastra Daérah. Ku suwun n gadahi kekarep supados piwungan mata pejaran Basa n Sastra Cerbon-Dermayu kaksanan kaliyan temen-tinemen. Kranten jaran mekaten, buku puniki bakal nggadahi tikel-tikel mangpaat. Mugia buku ingkang sampun kasusun puniki dados pepadangé para guru n siswa anggoné ginau basa, sastra, n budaya. Perkawis kakirangan atanapi pinten-pinten ingkang kliru secara konsép basa, sastra, n budaya saged dipun dangdani téng mangsa ingkang badé dugi. Mugia buku puniki ageng mangpaatipun. Wassamu aikum Wr. Wb. Bandung, April 2015 Kepa Dinas Pendidikan Prov. Jawa Barat Dr. H. Asep Hilman, M.Pd. Pembina Tingkat I NIP iv

5 Ater-ater KEPALA BALAI PENGEMBANGAN BAHASA Daérah DAN KESENIAN DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT Assamu aikum Wr. Wb. Kurikulum 2013, secara nasional mui saniki sampun dianggé, keranten puniku piwung Basa n Sastra Daérah ingkang sampun didadosaken muatan local téng Jawa Barat kedah pas sareng Kurikulum 2013, khususé ingkang wonten kaitané sareng kasusastran. Bagian-bagian perubihan ingkang dados karakteristik utawi téng selebeté Kurikulum 2013, antawisipun: Standar Kompetensi Lulusan, Standar Isi, Standar Prosés, n Standar Peniian. Pokok-pokok punika kedah saged dikuasai n diksanakaken sedaya dumateng guru-guru Bahasa n Sastra Daérah téng SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA/ SMK/MAK. Buku-buku ingkang badé didadosaken bahan ajar inggih punika buku Bjar Basa n Sastra Cerbon-Dermayu. Sedantené wonten 24 jilid, inggih punika Buku Murid 12 jilid, n Buku Guru 12 jilid, ingkang ngrupiaken Buku Induk sekoh-sekoh téng wiyah Cerbon n Indramayu. Buku Murid disediakaken kanggé sedanten murid ingkang didasari tingkatan kes. Isi buku wau perkawis bahan ajar sareng pitakénan-pitakénan, tihan tugas ingkang caket kaitané sareng Kompetensi Dasar (KD). Isi Buku Guru perkawis: Sibus, Metodelogi Pengajaran, sareng Evaluasi ingkang ngrupiaken pelengkap buku murid. v

6 Komponen-komponen ingkang dikembangaken dumateng Buku Murid kewan Buku Guru, didasaraken téng 4 (sekawan) keterampin basa, ingkang nglingkupi: mirengaken (menyimak), wiraos (berbicara), maos (membaca), kewan nyerat (menulis), n diwungaken nganggé Pendekatan Saintifi k n Peniian Autentik ingkang didasaraken dumateng Karakteristik Kurikulum 2013 téng selebeté proses pengajaran. Disusuné buku punika, ngrupiaken tindak njut saking; Surat Edaran Kepa Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat, Nomor: 423/2372/ SETDISDUK, Tanggal 26 Maret 2013, perkawis: Pembejaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daérah pada jenjang SD/MI SMP/MTs SMA/MA/SMK/MAK, sareng Peraturan Gubernur Jawa Barat, No. 69/ Tahun 2013, perkawis: Piwung Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daérah, pada Jenjang Pendidikan Dasar dan Menengah. Mugia buku punika saged mbakta mupangat dumateng sedérék sedaya n saged didadosaken margi kanggé nempataken penataan Bahasa n Sastra Daérah (Cirebon) lintang Pendidikan Formal téng Jawa Barat umumé n téng Cirebon khususé. Buku punika masih katah kekirangan n déréng sampurna, n badé teras didangdosi malih supados saged pas sinareng ngembangé jaman. Bandung, April 2015 Kepa Bai Pengembangan Bahasa Daérah dan Kesenian Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd. Pembina Tingkat I NIP vi

7 Purwaka Puji kwan syukur dumateng Gusti Alh ingkang Maha Suci n Maha Agung, ingkang nyukani sedaya rahmat n barokahipun kanggé ku sedaya, Tim Panyerat Buku Bjar Basa n Sastra Cerbon- Dermayu. Kwan rahmat n barokahipun, Tim Panyerat Buku saged ngrampungaken buku puniki, buku kanggé murid-murid SD/MI, SMP/ MTs, n SMA/MA/SMK. Tim Panyerat maturaken kesuwun sanget dumateng para pengagéng, budayawan, n tokoh masyarakat ingkang nyukani dorongan sumanget supados buku puniki saged rampung n saged diwungaken téng sekoh/madrasah. Tim Panyerat mung saged maturaken kesuwun sanget dumateng: 1) Mama H. Asep Hilman minangka Kepa Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat; 2) Mama H. Husen R. Hasan minangka Kepa Bai Pengembangan Bahasa Daérah dan Kesenian (BPBDK) Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat; 3) Mama Nurdin M. Noer minangka Ketua Lembaga Basa n Sastra Cerbon (LBSC); 4) Mama Kusnadi Muamarto minangka tokoh masyarakat pendidikan; 5) Mama Khusnan Adisantika minangka Pengawas Sekoh; 6) Mimi Sri Murtiani minangka Pengawas Sekoh; ugi para tokoh sanésé ingkang boten saged kasebut setunggil-setunggil ingkang sampun nyukani kawruhan basa n sastra Cerbon-Dermayu. vii

8 Buku puniki kasusun dening Tim Panyerat ingkang ngraos perlu wontené buku basa daérah ingkang seras sareng Kurikulum Téng salebeté wungan diwontenaken pinten-pinten piwungan, ingkang utaminé wonten kawruh basa, paramasastra, kasusastran, bausastra, n bagian-bagian kabudayan sanésé. Téng salebeté piwungan ugi dianjuraken supados saged ngetrapaken sekawan trampilipun bebasan, inggih punika wiraos, mirengaken, maos, n nyerat. Sanésé, ugi supados diserasken sareng konsép piwungan saintifi k. Tim Panyerat ngakui, buku puniki maksih tebih saking kasampurnan. Prami mekaten, saran n pandengan para guru, budayawan, tokoh masyarakat, n masyarakat sanésé saged nyempurnakaken buku puniki.sedaya kakirangan téng isi buku puniki ngrupiaken perkawis ingkang kedah dilurusaken n dileresaken téng mangsa ingkang badé dugi. Mugia wontené buku puniki saged nambih kawruh basa n kabudayan ingkang nggadahi tujuan saged ningkataken budi pakarti, kawruh basa n budaya, n trampil ngetrapaken basa n sastra Cerbon-Dermayu. Wassamu aikum Wr. Wb. Tim Panyerat Buku

9 Daftar Isi Ater-ater iii 1. Kepa Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat iii 2. Kepa Bai Pengembangan Bahasa Daérah dan Kesenian Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat v Purwaka vii Wungan 1: emetaken Ciptaané Gusti Alh A. Wacana 2 B. Kaweruh Basa 5 C. Paramasastra 7 D. Genau Wicara 7 E. Genau erat 9 F. Kasusastran 10 G. Bjar ning Umah 12 H. Pinter n Bener 16 Wungan 2: Senajan Béda tapi Pada A. Niténi Tembang 20 B. Maca Anténg 24 C. Kaweruh Basa 24 D. Paramasastra 26 E. Genau Wicara 27 F. Genau erat 28 G. Bjar ning Umah 29 H. Pinter n Bener (Ngerjakaken Soal) 30 ix

10 Wungan 3: Tokoh sing Diajéni A. Maca Sejeroning Ati 34 B. Kaweruh Basa 35 C. Paramasastra 36 D. Genau Wicara 38 E. Genau erat 39 F. Kasusastran 41 G. Bjar ning Umah 42 H. Pinter n Bener (ngerjakaken soal) 44 Wungan 4: Jagat Raya A. Wacana 48 B. Kaweruh Basa 50 C. Paramasastra 50 D. Genau Wicara 52 E. Genau erat 52 F. Kasusastran 53 G. Bjar ning Umah 54 ULANGAN AKHIR SEMESTER GASAL (UAS) 56 Wungan 5: Wekel Menggawé 61 A. Wacaan 62 B. Kaweruh Basa 65 C. Paramasastra 67 D. Kasusastran 68 E. Genau erat 69 F. Genau Crita 71 G. Bjar Nembang 72 H. Bjar ning Umah 73 I. Pinter n Bener (ungan harian) 73 Wungan 6: Jagjag Waringkas 77 A. Niténi Wacaan 78 B. Maca Bewara 80 C. Kaweruh Basa 82 D. Paramasastra 83 x

11 E. Kasusastran 84 F. Genau Crita 86 G. Bjar ning Umah 87 H. Pinter n Bener (Ungan) 89 Wungan 7: Candra Désa (Crita Lempahé Gegedén) A. Wacana 92 B. Gawé Pitakonan 93 C. Niténi Tembung 94 D. Kaweruh Basa 95 E. Paramasastra 96 F. Kasusastran 97 G. ritakaken Gambar 98 H. Bjar Carakan 99 I. Bjar Nembang 100 ULANGAN TENGAH SEMESTER I (UTS GASAL) 101 ULANGAN AKHIR SEMESTER GASAL (UAS) 104 ULANGAN TENGAH SEMESTER II (UTS) GENAP 107 LATIHAN UJIAN SEKOLAH 111 Daftar Pustaka 120 xi

12

13 Wungan 1: metaken Ciptaané Gusti Alh 1 Bjar Basa n Sastra n Sastra Der er er er erma ma ma mayu yu yu y K s as 6 Bjar Basa n Cerbon-D Wungan 1 emetaken Ciptaané Gusti Alh Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu Wu ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ngan an an an an an 1: me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me me meta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta ta take ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ke ken Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Ci Cipt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt pt p aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aa aané né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né né Gus us us us us us us us us us us us us us us us us us us us us us us usti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti All ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll lh ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah a 1

14 A. Wacana Titénana wacaan ning sor iki! Gogo Iwak Wis rong jam Kasan n Bakrun gogo iwak durung olih-olih. Biasaé sih akéh lélé, krotong, betik, n iwak lundu olih setengah kembu. Wingi luru iwak nganggo setrum n nganggo racun, tapi diumbangi Pa Kuwu. Bakrun kapok bli bakal ngracun iwak maning. Bocah loro mau gagé mentas, ndodok ning pinggir jurang. Hawaé adem, ning iring kiwé tengen akéh wiwitan gedé-gedé. Ana wit baujan, jowar, rengas, wit pacé, weru, widara, n séjén-séjénné. Bakrun njebur maning, ngoyor ning kalén sing banyué seduwur pupu. Bli suwé, Kasan sing gi ngantuk ning sor wiwitan ketapang kaget bli kejagan. Tulung tuluuung ikih jentik isun ana sing nyapit! Kasan njerit bari ngacungaken jentik katon capite yuyu nggatol kari. Jentiké Kasan getiyen. Gagé digeget capit yuyu sing masih nggatol, krekekk, capit ucul. Gagé nguti wit gedang cilik, dipancs toli dikucuraken getahé ambir getié bli ngocor. Baka ngka ya kuwén baé, karo blekécot. Digecek ncip-ncipé, terus banyué kucuraken. Wis, énté sih ning duwur baé ngumpuken yuyu, lumayan kanggo wuh mengko soré. Jaré Kasan. 2 Wungan 1: metaken Ciptaané Gusti Alh

15 Jagat rada mendung, bocah loro iku gagé balik nggawa sekrésék yuyu masih urip kabéh. Bruk, yuyu diwadahi wajan, dibumbui, diuwuri parudan kepa. Bli krasa, saking pegelé, bocah loro pada keturon. Yuyu sing wis dibumbui pada mrambat, pada minggat. Yonganan komporé durung disuled. Yuyu sekuwali waja bubar, pating grayah mana-mana. Ana sing ning pinggir dan, ana sing mrambat ning wong gi turu, ana uga sing bli bisa mrambat sebab capité wis tugel. Iih..ih-ih, binatang apa yah warnanya bagus, terus berambut putih gi..! jaré Mas Jono, kaget ndeleng yuyu mrambat ning pinggir dipan. Dikiraé satoan antik, yuyu gagé dijukut terus diwadahi pergelét. Kasan n Bakrun sing gi turu li njimprak tangi. Ngrungu jeritané Yayu Darti bari ngirab-ngirab dasteré. Yuyu wis nepluk tiba, tapi Yayu Darti masih njerit-njerit. Rupané capité masih nyangkut kari. Tangga batur pada metu kabéh. Yayu Darti pingsan, wong-wong tambah penasaran, ana apa sebeneré. Waduh, kayaé Yayu Darti dicapit yuyué isun! Kasan metu, nubruk Yayu Darti. Ngguti ning endi capité yuyu sing kari. Kasan ngrasa sah, masak yuyu bli ditunggoni. Kasan n Bakrun kéder, gara-gara déwéké gawé gégér wong se-rt. 1. Pitakon Wacana Jawaben pitakonan ning sor iki dedasar saking isi wacaan Gogo Iwak 1. Sebutaken para peku sejeroné crita cindek ning duwur! 2. Sebutaken macem-maceme iwak sing biasa ana ning kalén! 3. Kenang apa bli kena gegut iwak nganggo setrum utawa racun? 4. Sebutaken aran wiwitan sejeroné wacaan ning duwur! 5. Primén caraé ambir sato kewan n wiwitan bli punah! 6. Apa sebabe ndodok ning sor wiwitan krasané seger? 7. Apa aran satoan iki? Wungan 1: metaken Ciptaané Gusti Alh 3

16 8. Jesaken cara nambani tatu nganggo satowan sing kaya gambar nomer pitu? 9. Apa aran kembang gedang? 10. Wis rong jam gogo iwak durung olih. Rong jam iku pada karo pirang menit? 2. Niténi Arti Tembung Diskusiaken karo klompok bjaré arti tembung ning sor iki! No. Tembung Arti 1. gogo Ngikepi iwak sonder nganggo at 2. kalén kembu pancs minggat pergelét jurang jagat ngoyor suled Tembung Bebasan Apaken tembung bebasan ning sor iki, terus kerja bareng seklompoké, ngisi kotak sing masi kosong Tembung Padinan Tembung Bebesan Bahasa Indonesia akéh katah banyak dina dinten hari ketemu kepanggih bertemu bari, karo sareng dengan wiwitan wiwitan tumbuhan, tanaman 4 Wungan 1: metaken Ciptaané Gusti Alh

17 durung déréng belum maning malih gi urip gesang hidup pitakonan pitakenan pertanyaan olih angsal dapat utawa utawi atau banyu toya air sekiyen saniki sekarang masih maksih masih ngrungu mireng dengar B. Kaweruh Basa Ning sejeroné wacaan Gogo Iwak ana disebutaken aran wiwitan n satowan sing minangka ciptaane Gusti Alh. Kuwén kabéh kudu dipiara n dilestariaken ambir ana gunané kanggo menusa. Ning sor iki akéh aran sing ana kaitané karo wiwitan n satowan. Titénana. 1. Arané Anak Aatowan Satowan iwak iwak bandeng iwak lélé iwak tongkol iwak wader iwak sembing iwak bnak iwak betik iwak lundu yuyu urang Arané bayong nénér jabrisan cengkrik sruwet lenger senda ménté lentis béyés/yingking grago Wungan 1: metaken Ciptaané Gusti Alh 5

18 cacing bulus buwaya welut lintah kodok kiyong lur ketul kreté/buyur udet pacét cendol/precil krikik 2. Aran wiwitan jagung Wiwitan boros Arané pari kapuk kpa gedang jambé mlinjo pring sing enom pring sing tuwa dami/damén rangdu glugu debog/kedebogan pucang so/bego bung benggol Tugas : Coba gutana aran-aran anak satowan n aran wiwitan séjénné Dedasar saking tujuan umumé, wacana utawa karangan ana pirang-pirang macemé. Sah sijié yaiku Prosa Narasi. Prosa Narasi, yaiku wacan sing dikarang kewan diréka-réka ambir pantes miturut pikiran (anggitané) wong sing ngarangé. Baka ning basa Cerbon, nulis karangan (anggitan) sekarepé kayadéné prosa narasi disebut nulis gancaran. 6 Wungan 1: metaken Ciptaané Gusti Alh

19 C. Paramasastra Maceme tembung Sejeroné basa Cerbon-Dermayu, Akéh maceme tembung yaiku: 1. Tembung Lingga (kata dasar) Tembung Lingga yaiku tembung sing déréng angsal tambahan utawa tembung sing masih wutuh. Kayadéné: a. Tembung Lingga sewanda (satu suku kata) Contoé : ping, sang, lor, cung, kang, nok, n séjén-séjéné b. Tembung Lingga rong wanda (dua suku kata) Contoé : gawé, teka, balik, dahar, wangsul, n séjéné. c. Tembung Lingga telung wanda (tiga suku kata) Contoé : kadiran, kapiran, mimisen, pernesan, n séjéné. d. Tembung Lingga patang wanda (empat suku kata) Contoé : kemkaren, kapiasem, indramayu, n séjéné 2. Tembung Andahan (kata jadian) Yaiku tembung lingga sing wis diupai imbuhan (ater-ater, sesesaln, utawa panambang) Contoé: pacul dadi macul, guyu dadi gemuyu, don dadi donan Tugas : Tulisen sepuluh tembung linggga n sepuluh tembung andahan D. Genau Wicara 1. Nerusaken Crita Coba terusaken tugen crita ning sor iki nganggo ukaraé déwékdéwék. a. Dina Minggu wingi murid kes enem plesir ning Jakarta. Sah siji tujuwané yaiku kebon binatang Ragunan. Ning kana akéh... b. Isun seneng ngingu ayam. Baka dina minggu atawa liburan sekoh mberséni kandang. Sebab baka bli diberséni... Wungan 1: metaken Ciptaané Gusti Alh 7

20 2. ritakaken Gambar Critakaken sing anténg miturut gambar ning sor iki! Contoh ukarae: Bjar Basa n Sastra Toni gi nyiram kembang. Kembang utawa petetan sing bli lok disiram, alum n cepet mati garing. Baka kembang seger, bagus-bagus. Enak disawange n uga wangi ambune Wungan 1: metaken Ciptaané Gusti Alh

21 E. Genau erat 1. Milih sah siji gambar ning sor iki, terus ditulis critané. Critakaken ning adepané batur-batur sekes (a) (b) (c) (d) 2. Apa untungé ngingu satowan kaya gambar ning sor iki 3. Jesaken akibat kebiasaan kaya gambar ning sor iki! Wungan 1: metaken Ciptaané Gusti Alh 9

22 4. Jesaken untungé kegiatan kaya gambar ning sor iki! F. Kasusastran 1. Parikan Istih Parikan asalé saking tembung parik + an, artosé pantha (bagian utawa pantun). Ana uga sing nyebutaken yén parikan iku asal tembung pari. Bebasané pari yaiku pantun. Dadi parikan iku pada baé karo pantun. Yén arepan gawé parikan, aja klén patokan-patokané, yaiku ; 1. Unggal ukara ana rong bagian yaiku; a. Ukara ning rik/baris pertama n rik kepindo diarani jejer (sampiran) minangka pembuka parikan. b. Ukara ning baris ketelu n kepapat diarani isi (maksud). Lamon parikan mung rong rik, rik pertama minangka jejer, n rik keloroe minangka isi. 2. Parikan sing biasa dienggo ning wong Cerbon Dermayu ana piranpira werna. Ana parikan sing nganggo po patang kecap patang rik, ana sing nganggo po patang kecap ditambah wolung kecap, n seterusé. Coba titénana conto-conto parikan ning sor iki. Terus rembugaken karo kelompok bjaré, pribén po parikan-parikan ning isor iki. Contoh : pitik cilik notol sega aja sirik gawé dosa 10 Wungan 1: metaken Ciptaané Gusti Alh

23 a. apa kawat apa tali mon kawat nganggo sampiran Sampiran/jejer apa niyat apa beli mon niyat aja kapiran kapiran Isi/maksud b. wajik manis gu jawa wédang jeruk sonder gu... aja nangis gawé susah doyan ngamuk gelis tua... Tentuaken jejer n isie : 1. Abang-abang dudu jamu (...) Aja bingbang luru elmu (...) 2. Manuk kcer mencrok ning pager (...) Aja pinter-pinter sing keblinger (...) 3. Karangsinom Akéh areng Diukur pada dawané... Lagi nom bjaré kiyeng Wis tuwa kari senengé Coba, gawéa parikan sing patang rik! 2. Bjar Nembang Ayuh bareng-bareng bjar n tian tembangan ning sor iki, baka wis bisa, coba maju siji-siji. Angon Bébék Dening : Mama H. Abdul Adjib (tembang tarling, kewan owahan seperlué) Iki critaé wong angon bébék Sebab kué ngami déwék Cotom amba kmbi sowék Nggiring bébék wék wék wék wék wék wék Wungan 1: metaken Ciptaané Gusti Alh 11

24 Pancene bébék si raja ngendog Uga bature kang aran entog Cantok rawok cucuk nyrotog Majikané kang mupuli endog Bjar Basa n Sastra Yén ana bébék sing ngendog bli kiyeng Cucuke cangclebaken galeng Kongkon madal kédereng-déréng Yén wis puyeng endog kedeleng Bébék pangonan rukun uripé Lanangé loro wadoné akéh Kang wadone ngendog kabéh Sanajan loro bébék nangé G. Bjar ning Umah Ning sor iki minangka tugas kanggo dikerjakaken ning umah. Titénana wacaan ning sor iki awang Bulus Bewa Dina Akad wingi, kluwarga Udin plesiran ning sah siji tempat wisata sing ana ning Kabupatén Cirebon yaiku Taman Kura-kura Béwa. Tempaté ning Désa Bewa. Lamun sing jalur Pantura kirakira 12 kilometer sing kota Cerbon mengetan arah Sindangut. 12 Wungan 1: metaken Ciptaané Gusti Alh

25 Teka ning kana, Udin n Siti adié, nyawang pirangpirang bulus pating kluyur ning balongan. Udin penasaran kepengen weruh riwayat bulus sing jare wong kanda umuré puluan taun. Takon ning petugas sing jaga balong bulus Béwa, Udin olih bedaran kaya ning sor iki. Bulus atawa kura-kura iku sing ana ning Bewa yaiku satwa ngka sing kudu dilestariaken. Bulus Béwa iku rupane kaya kulit batok ireng polos, cekung, ana sing abote 80 kilo, ambané ana sing semeter, umuré ana sing 50 taun. Uripé ning banyu sing akéh endute, kadang-kadang mentas ning darat. Pakané ayam, boled bodin, n iwak gésék Bulus Bewa aran asingé yaiku Aquatic Tortose Ortilia Norneensis. Bulus ning Bewa ngemu riwayat n crita turun-temurun, ringkesan critaé mengkénén; Jaman bengen ana sewiji bocah nom arané Jaka Saliwah, raié werna loro, separo ireng separo putih. Sing dadi wongtuwané ngrasa ngenes, namung bli bosen dedonga ning Gusti Alh Sing Maha Kuwasa, mugamuga diparingi sabar saking wewirang, Jaka dadi bocah sing pinter n soleh, dadi bocah sing akéh gunané kanggo agama, wongtuwa, rayat, uga bangsaé. Jaka Saliwah pancen bocah pinter, awit cilik bjar ilmu agama, sopan n disenengi batur-baturé. Tapi nambah gedé, Jaka Saliwah nduwéni rasa minder, sebab séjén karo batur-baturé. Apa maning baka ana batur sing moyoki, Jaka sering ngmun n déwékan baé ning jero kamer. Jaka bli gelem don karo batur-batur, Jaka ngrasa isin. Mama n mimié kéder, nanging angger dedonga n usaha primén caraé ambir Jaka waras n uga pada karo batur-batur sejéné. Akhiré téka ning sah siji ajengan Ism sing anae ning Désa Cikuya yaiku Syeh Datuk Putih. Wungan 1: metaken Ciptaané Gusti Alh 13

26 Jaka Saliwah dikongkon ndodok ning duwur watu gedé ning pinggir wit kiyu. Ngkoni luwih kusu sembayang, ngaji maca Qur an, wirid n dikir, pasrah ning Gusti Alh. Wewunan Jaka n wongtuwane njanaken apa kang dipituduh Syek Datuk Putih. Tapi rupane Sing Kuwasa durung ngijabah donga n iktiaré. Jaka nangis, sewot ning awaké déwék. Bli eling, Jaka Saliwah nyowék-nyowék Qur an, terus ditawuraken ning balong. Jaka Saliwah nangis melung, ngrasa getun n ngrasa dosa. Jaka nutupi rai kewan tangan loro, karo nangis dedonga, "Ya Gusti.., paringi ku muzizat duh Gusti Kang Maha Wes Asih, ku katah dosaé, ku nyuwun ampun n pitulung." Jaka arep balik ning désaé, Bewa. Ananging Jaka ngrasa ajaib, sebab kertas Qur an sing dibuang n ngambang ning balong mau ngka, ing. Anaé mung iwak cilik-cicik pating klibir. Jaka ngomong, iwak cilik-cilik iku sun arani kura-kura. Jaka gagé ngadeg, nyawang atusan iwak cilik mondar-mandir ning banyu balong. Jaka kaget, kesawang ning bayangané banyu balong, raié Jaka ngka ireng n putihé. Jaka waras kaya batur-batur sejéné. Tangané jaka ngusap pipi, kuping, mbé, cungur, n uga ngusap sing batuk mengisor ning janggut. Alhamdulilh., Gusti Alh Kang Maha Marasaken sekabéh lera, isun muji n ngucap sukur, nyuwun ampura n dedonga. Jaka Sujud. Bli krasa, wis wayah jam ros. Udin, Mama, Mimi, n Siti ngrasa seneng. Udin n Siti ngempani bulus sing ana ning balong. Satowan ngka pancén kudu dilestariaken. Jawaben miturut prentahé 1. Gawéa limang iji pitakonan dedasar saking wacaan ning duwur! 2. Tulisaken ringkesan wacaan mau nganggo ukaraé déwék-déwék! 3. Tulisaken limang macem wiwitan n aran uwohé! 4. Tulisen uga limang macem satowan n aran sebutan anaké! 5. Gawéa crita cindek sing isié nglestariaken ciptaané Gusti Alh! 14 Wungan 1: metaken Ciptaané Gusti Alh

27 Coba, sebutaken aran-aran bagian wiwitan n satowan 1. Wiwitan Satoan Wungan 1: metaken Ciptaané Gusti Alh 15

28 H. Pinter n Bener Soal-soal ungan Wungan 1. I. Pilih jawaban sing bener! 1. Kulite satoan sing kena kanggo gawé tas n sepatu yaiku... a. tekek b. klinci c. menjangan d. luwak 2. Kayu sing bagus n kuwat kanggo gawé meja kursi yaiku... a. jati b. rangdu c. jambng d. dadap 3. Godonge kena kanggo tamba ra nguyuh yaiku... a. peci beling b. blingbing c. kumis kucing d. pring gading 4. Satoan sing bli usah dipiara kayadéné... a. wedus b. wirog c. ayam d. entog 5. Mbok tuwa gi ndongeng Si Kancil n sang Kiyong Dongéng iku disebuté... a. legénda b. riwayat c. fabél d. sejarah II. Isenana kewan bener! 1. Kasan gi ndodok ning sor... kersem. 2. Wijilé nangka disebut Satoan sing nyebaraken penyakit demam berdarah yaiku Anaké jaran arané Mimi n mama késah... Bandung. 6. Tono n batur sekesé ngunjungi... ndeleng gajah. 7. Jempolé getihen... yuyu. 8. Akéh wiwitan ning pinggir umah, bisa gawé hawa Kembu biasaé tempat kanggo wadah Luruh iwak ning jero banyu sonder nggawa at disebut Wungan 1: metaken Ciptaané Gusti Alh

29 III. Gawéaken ukaran nganggo tembung ning sor iki! 1. ku 2. sampun 3. dahar 4. katah 5. um IV. Gawéaken karangan saking gambar ning sor iki! V. Becik Ketitik, A Ketara, Bener Ketenger Ning sejeroné kotak ning sor iki, jawaben sing sebeneré. Aja bobad, kudu jujur, aja niru n nuruti batur uga aja ngupai ketrangan sing palsu. Cukup nyonténg ( ) nggih utawa boten Paripoh unggal dina Nggih Boten Isun sering nandur petétan ning sekubengé umah Isun seneng baka nyirami tanduran Manuk sing gi ngoceh ning pekarangan tek urakurak Wungan 1: metaken Ciptaané Gusti Alh 17

30 Isun seneng mbedili manuk ning as Kembang ning pot urip déwék, bli usah diopéni Isun seneng baka wiwitan ning as ditebangi sampé gundul Ambir olih iwak akéh, caraé nganggo setrum listrik Isun seneng ngingu ayam, tapi bli usah ana kandangé Banyu akuarium bli usah diganti, ambir iwaké lemulemu Banyu solokan bli usah mili, ambir akéh iwaké Bjar Basa n Sastra 18 Wungan 1: metaken Ciptaané Gusti Alh

31 Wungan 2 Senajan Béda tapi Pada Sumber:

32 A. Niténi Tembang Ayuh, bareng-bareng bjar nembang macapat (pupuh) ning sor iki! Macapat Kinanti Kami dangdung awak isun Ngalih gubug ning mejasi Susukan ning Ujunggebang Anom-anom ning Pingsari Guwa bunder ning Patipura Belendung kang mirangrongi ai gading tapié wulung Sumlenggreng sléndangé mori Kmbiné tutul-tutun Wulu némpél dén usapi Si petung kang ampél surat i gendani kang ngapus-apusi Astana Bojong Dermayu Terusan si Wanasari Gondol temen bocah kedaman Cecunduk kembang kenanga wangi Bocah kumpul sesambungan Pagadén kaliné mati 20 Wungan 1: Sanajan Beda tapi Pada

33 Angin barat wijilipun Yuyu rumpung ning jadri Ndédé piyaté nurmi Dadia timbangan mami Kantil wungu tanpa ganda Wong ayu kadang ngdéni Ning duwur mau wis bjar nembang pupuh kinanti, ambir bisa luwih ngarti pupuh kinanti, titénana pangawéruh ning sor iki! Patokan Tembang Macapat Kinanti (Pupuh Kinanti) Tembang Macapat Guru gatra Kinanti 6 Larik Guru Wingan Guru Dangding 1 8 u 2 8 i 3 8 a 4 8 i 5 8 a 6 8 i guru gatra : ukara (kalimat) rik : baris pada : bait guru wingan : jumh akéhé wanda (suku kata/engang) guru dangding : gu (rima) cengkok : cara ngguaken Unggal tembang macapat nduwéni watek déwék-déwék. Tembang Kinanti nduwéni watek seneng n trésna. Biasané ditembangaken kanggo mbedaraken ati sing gi suka trima. Tembang Macapat (pupuh) Kinanti sejénné : Kembang sana mambak mawur (8 u) Kaserang kumbangé dadi (8 i) Jojowan mangsa wowohan (8 a) Deruk puter pada muni (8 i) Perkutut ngungklung ning ping (8 a) Sumedot rasa ning ati (8 i) Wungan 2: Sanajan Beda tapi Pada 21

34 Tugas : Dumasar saking patokan ning duwur, coba gawéa atawa gutana tembang macapat (pupuh) kinanti 1. Njawab Pitakonan Desasar saking pupuh kinanti ning duwur mau, jawaben pitakonan ning sor iki! 1. Sinten sing siweg ngraos kamidangdung? 2. Punapa sing mirangrongi? 3. Sebataken nami-nami désa selebete pupuh niku! 4. Si petung niku tegese nami punapa? 5. Kembang punapa sing ambete wangi? 2. Tembung Bebasan Baka wis diwaca n dititéni, uga dibedar isi kewan njawab pitakonan saking Wacaan ning duwur mau, sekiyen kari niténi tembungtembung n ukara-ukara sing ana. Ayuh, sekiyen pada genau bebasan kanggo tetep njaga sopan santun karo sapa baé, ning endi baé, n kapan baé. Kotak ning sor iki sing minangka kanggo nginget-inget, coba kumplitana: Tembung Padinan Tembung Bebesan Bahasa Indonesia awak badan tubuh, badan isun, ingsun ku saya, aku ning téng di (kata depan) anom, enom enem muda kang, sing kang yang bocah ré, pecil anak kumpul kempal kumpul kali lépén sungai, kali mati pejah, padhem mati wong tiyang orang kmbi rasukan baju 22 Wungan 1: Sanajan Beda tapi Pada

35 kumpul kempal kumpul dadi dados jadi terus teras terus,lu 3. Niténi Arti Tembung Diskusiaken arti tembung-tembung ning sor iki! No. Tembung Arti 1. tapih 2. wulung 3. piyat 4. sléndang 5. gubug 6. trésna 7. wungu 8. petung 9. ampél 10. gading 4. Ukara Bebasan Nah, sekiyen baka wis paham arti uga bebasané, ayuh pada genau gawé ukara. Contoé : Isun duwé sedulur loro Ku gadah sedérék kalih a. Isun masih duwé wong tua. b. Nok Dea wis mangkat sekoh. c. Sedulur isun ana papat. d. Ramn asalé sing Dermayu. e. Nok Hena gi tuku kmbi. Wungan 2: Sanajan Beda tapi Pada 23

36 B. Maca Anténg Wacaen sing anténg wacaan ning sor iki! Ning Indonesia pancén ana pirang-pirang macem golongan n suku bangsa. Ana Jawa, Sunda, Batak, Minang, Badui, Dayak, Ambon, Asmat, n séjén-séjéné. Golongan n suku bangsa iku pada nduwéni adat n budaya déwék-déwék. Terus ana lima agama yaiku agama Ism, Kristen, Katolik, Hindu, n Budha. Kabéh wong bagusé pada sadar njaga tentremé urip ning am dunya. Kudu aku, guyub, n urip seuyunan. Karo tangga, karo batur, karo sapa baé iku minangka sedulur. Baka urip akur, silihasah, silihasih, uga siliasuh, jagat krasa tentrem. Tapi mun wong-wong pada tukaran, pada urusan, jagat krasa bli nyenengaken. Toli, sapa maning sing njaga urip rukun, mun dudu kita sekabéhané. Apa maning diiket dasar negara Pancasi. Uga dipayungi semboyan negara yaiku Bhinneka Tunggal Ika. Senajan béda tapi pada. *** Tugas: Dedasar saking wacaan ning duwur iku; 1. Tulisaken judul sing cocog! 2. Tulisaken 5 (lima) ukara pitakonan 3. Jesaken arti tembung silihasah, silihasih, n silihasuh C. Kaweruh Basa Aja klén yén wong urip iku kudu bebrayan n seduluran. Sekabéh menusa iku anak putue kanjeng Nabi Adam n Ibu Hawa. Muné pada akur n guyub rukun. Aja pandeng nang-wadon, gedé-cilik, tuwaenom, sugih-mrat, uga aja pandeng asal usul n turunan kluwarga. 24 Wungan 1: Sanajan Beda tapi Pada

37 Ning sor iki ana istih-istih turunan sejerowé kluwarga atawa silsih. Kayadéné ning sor iki : - Mimi-mama/sembok-bapa yaiku wongtuwa loro - Mama n mimi duwé keturunan disebuté anak/ré/pecil - Anaké anak disebuté putu - Anaké putu diarani buyut - Anaké buyut disebuté canggah. - Anaké canggah yaiku waréng. - Waréng duwé anak, disebuté udeg-udeg. - Anaké udeg-udeg disebuté gantung siwur - Anaké gantung siwur julukané grepak sénté. Semono uga sewaliké ; - Sing ngiraken kita iku diarani wongtuwa - Wongtuwaé wongtuwa disebuté embah (mbok n bapatuwa) - Wongtuwaé embah (mbok n bapatuwa) disebuté buyut. - Wongtuwaé buyut disebuté canggah. - Wongtuwaé canggah disebuté waréng. - Wongtuwaé waréng diarani udeg-udeg. Séjéné kuwén uga ana sebutan kanggo sanak sedulur sing masih ana krebet-krebet karo wongtuwa atawa pernaé sedulur, umpamané ; - Sedulur, yaiku sing iré tunggal bapa n ibu. - Misanan, yaiku sedulur tunggal embah (mbok n bapatuwa). - Mindoan, yaiku sedulur tunggal buyut. - Keponakan, yaiku anaké sedulur tuwa utawa sedulur enom. - Paman/mamang, yaiku sebutan kanggo adi nangé wongtuwa. - Bibi kanggo sebutan adi wadoné wongtuwa. - Uwa, yaiku kakang nang/kakang wadoné wongtuwa. - Sedulur asuh, yaiku sedulur sing tunggal ibu tapi séjén bapa. - Sedulur kuwalon, yaiku sedulur séjén bapa tunggal ibu Wungan 2: Sanajan Beda tapi Pada 25

38 D. Paramasastra Tembung Pegawéan Tembung Pegawéan umumé yaiku tembung sing wis dipai imbuhan (bentukan/jadian) atawa disebuté tembung andahan/rimbag. Wernane yaiku: 1. Rimbag tanduk kriya wantah, yaiku tembung asal sing dipai aterater (awan) n- n m-. Contoe: - Tulis dadi nulis - Tutu dadi nutu - Pacul dadi macul - Pikir dadi mikir - Pancing dadi mancing 2. Tembung Rimbag Tanduk i Kriya, yaiku tembung asal sing dipai ater-ater awan) n- n m- n akiran i Contoé: - Karung dadi ngarungi - Patok dadi matoki - Pecut dadi mecuti - Bedol dadi mbedoli - Tangis dadi nangisi 3. Tembung rimbag Kriya, yaiku tembung asl sing dipai ater-ater (awan) n- n m- n akiran aken Contoe : - Tulis dadi nulisaken - Pakan dadi makanaken - Jukut dadi njukutaken - Pacul dadi macuken - Tuku dadi nukukaken 26 Wungan 1: Sanajan Beda tapi Pada

39 E. Genau Wicara 1. ritakaken gambar Ayuh pada genau gawé ukara, tekang dadi paragrap sing ajeg dédasar saking gambar sing wis disandingaken. Titénana contoé : Tono n Tini gi don-donan ning tar arepé umah. Kakang adi iku gi donan manuk bari tetambangan. Tono sing dadi kakangé eman ning adiné. Tini sing dadi adiné uga sayang ning kakangé. a b c 2. ebutaken aran anggota badan Ucapaken sing anténg aran-aran kaya gambar ning sor iki, aja klén uga nganggo bebasané. a b c d e f g Wungan 2: Sanajan Beda tapi Pada 27

40 F. Genau erat 1. Nglengkepi paragrap Waca sing teliti paragraf ning sor iki, terusaken ukara-ukaraé ambir dadi paragrap sing bener! a. Alek, Asep, Tirto, n Rudin pada mangkat tian Pramuka. Katon gagag-gagah nganggo sragam Pramuka. Nganggo kacu n nyangklek priwitan. Alek murid alihan sing Medan, Asep unggal dina basaé Sunda, wongtuwane Tirto tukang baso asal Solo, ari Rudin sih wong Cerbon. Bagén basa n asal-usulé sején-sején nanging.... b. Kaya gi wingi, Karto, Sukid, n Tarn udan-udanan, terus geburan ning prigi. Saking senengé bli sadar yén jagat tambah soré. Bocah telu mau nggebur ning kali. Kali sing mauné céték sungkrah mlulu, mah santer banyué. Nanging sayang, Tarn beli bisa énggek akiré... c. Pilih sah siji gambar ning sor iki, coba critakaken! a 2. Nulis Carakan b diwaca yaiku Wungan 1: Sanajan Beda tapi Pada

41 - Dipasang ning duwur aksarane - Bisa dipasang bari sandangan sejen. Pemasangan sandangan swara pepet ning aksara carakan. diwaca yaiku... Coba tulisen maning carakan iku! G. Bjar ning Umah Jawaben pitakonan ning sor iki! 1. Primén jawaban sira mun ana batur sing ngejak tawuran? 2. Baka duwé panganan luwih énaké diapakaken? 3. Apa baé untungé melu upacara dina Senén? 4. Apa untungé gotong royong? 5. Tulisaken 3 contoh urip rukun karo batur! 6. Apa artiné Bhinneka Tunggal Ika? 7. Bedaraken arti maujudé mbang negara kaya ning sisih iki! Wungan 2: Sanajan Beda tapi Pada 29

42 8. Upanana tetenger sejeroné gambar peta ning sor iki, tulis siji-siji aran puu utawa propinsi sing ana ning negara Indonesia H. Pinter n Bener (Ngerjakaken Soal) I. Pilih sah siji jawaban sing bener! 1. Karo batur kudu... a. makmur c. wadul b. akur d. mupul 2. Bocah sing gampang sewotan, biasané... batur-batur a. disenengi c. diadohi b. diwedéni d. dimesi 3. Nok Titin arep mangkat tian jogédan topéng, oran kari nggawa... a. tapih c. blujin b. sléndang d. topong 4. Ngundang ning adiné mama sing nang yaiku... a. bibi c. uwa b. paman d. kacung 5. Mimi badé késah bnja téng... a. terminal c. sabin b. lépén d. peken 6. Mama gi pacul ning sawah. Tembung pacul kuduné... a. paculi c. dipacul b. macuken d. macul 7. Guru dangding pupuh kinanti yaiku... a. a a a u u u c. i u i u a a b. u i - a i a i d. u i a a i i 30 Wungan 1: Sanajan Beda tapi Pada

43 8. Bagén Ester n Siti sejen agamane, tapi tetep... a. don c. baturan b. urusan d. nyingkur 9. Modal penting kanggo ngraketaken persatuan n kesatuan bangsa Indonesia yaiku... a. déwék-déwékan b. bebrayan b. pangloh-panglohan c. tukarpadu 10. Sedulur sing tunggal ibu tapi séjén bapa diarani... a. Sedulur akon-akon c. sedulur tiri b. Sedulur asuh d. sedulur kuwalon II. Isenana miturut gambar! 1. Nok Rita gi Dodo n Dino gi Andi karo adiné gi Jamal n Siti gi.... truwelu 5. Fitri arepan.... Wungan 2: Sanajan Beda tapi Pada 31

44 III. Gawéa ukara nganggo tembung-tembung ning sor iki! 1. nulisaken 3. mikiri 5. mangani 2. ngetokaken 4. seduluran IV. Titénana gambar ning sor iki, tulis nganggo tembung bebasané a..... b..... c..... d..... e..... f..... g..... V. Becik Ketitik, A Ketara, Bener Ketenger Ning sejeroné kotak ning sor iki, kudu dijawab sing sebeneré. Aja bobad, kudu jujur, aja niru n nuruti batur uga aja ngupai ketrangan sing palsu. Cukup nyonténg ( ) nggih utawa boten Pari poh unggal dina Nggih Boten Isun seneng don ning umahé mamang n bibi Isun emong baturan karo bocah ireng sing rambuté kriting Isun ngejak adi don bareng Isun seneng baka ngréwangi wong gulet Ngomong karo wong tuwa bebasan Isun seneng niliki batur gering bagén umahé adoh Isun seneng ngréwangi mimi gi nandur kembang Akur karo batur sing sugih baé Ndelengaken wong tuwa nyebrang ning dermaga gedé Baka ana batur nyilih pit, bagusé ana bayarané. 32 Wungan 1: Sanajan Beda tapi Pada

45 Wungan 3 Tokoh sing Diajéni

46 A. Maca Sejeroning Ati Wacaen sing tliti Crita Gegedén ning sor iki! Laksamana Chéng Ho Laksamana Chéng Ho yaiku sah sewiji muslim saking nagari China. Mangsa uripé sekira taun Laksamana Chéng Ho ngami leyaran ning ambané segara, minangka peut sing pernah ngubengi jagat sampé teka ning telungpuluh negara. Sing awit negara-negara ning Asia Tenggara, Samudera Hindia, Laut Merah, Afrika Timur, n séjén-séjéné. Ning Cerbon, Laksamana Chéng Ho keceluké aran Ki Dampuawang. Taun 1415 déwéké teka ning Pebuan Muara Jati. Bari nggawa barang-barang keramik, kayadéné rupa porselin, guci, mangkok, dan séjén-séjéné. Miturut crita, ning Cerbon Laksamana Chéng Ho mampir ning Vihara Wes Asih n uga ngadegaken Puri Sunyaragi. Legénda Dampuawang ning Cerbon dadi crita rayat n wong tuwa. Miturut basa Sanskerta, arti Dampuawang yaiku sodagar utawa wong dagang. Dadi, Laksamana Chéng Ho uga sodagar utawa wong dagang. * *(dicuplik saking buku Menusa Cerbon, Nurdin M. Noer) 1. Njawab Pitakonan Wacaan Jawaben pitakonan ning sor iki kwan bener! a. Apa judul wacaan ning duwur? b. Ning endi baé Ki Dampuawang leyaran? c. Kapan Ki Dampuawang teka ning Pebuan Muara Jati? d. Sebutaken barang-barang sing digawa Chéng Ho ning Cerbon! e. Teka ning Cerbon Ki Dampuawang mbangun apa? 34 Wungan 3: Tokoh sing Diajéni

47 2. Niténi Arti Tembung Ning wacaan Laksamana Chéng Ho temtuné ana pira-pira tembung sing durung dipahami artiné. Coba rundingaken karo batur sebangku, apa arti tembung-tembung ning sor iki; - sodagar - mangsa - keceluk - jagat - legénda - ksamana - guci - keramik - porselin - crita rayat - muslim - peut - pebuan - vihara - puri 3. Tembung bebasan Apaken tembung bebasan ning sor iki; Tembung Padinan Tembung Bebasan Bahasa Indonesia amba wiyar lebar, luas teka dateng, dugi datang telungpuluh tigangdasa tigapuluh séjén sanés in aran nami, wasta nama gawa bakta bawa kayadéné kadosdéné seperti dagang sadé dagang dadi dados jadi arti artos arti ning téng di yaiku yaniku yaitu B. Kaweruh Basa 1. Aran Panggonan - pebuan, yaiku tempat kusus mandeg/liréné kapal - terminal, yaiku tempat kusus mandeg/liréné mobil bis - tapsiun, yaiku tempat kusus mandeg/liréné sepur - pasar, yaiku tempat wong adol n tuku - kraton, yaiku panggonané ratu - glodog, yaiku panggonan ngingu tawon - krangkéng, yaiku aran kandang macan Wungan 3: Tokoh sing Diajéni 35

48 - gardu, jondol, jongkog, yaiku tempat wong ronda - hotél, yaiku tempat nginep - kunjara, pakunjaran, yaiku tempaté wong diukum - kombong, yaiku aran kandangé pitik - pegupon, yaiku aran kandang manuk dara - gedogan, yaiku aran kandang jaran - kurungan, yaiku tempat kanggo ngandangi ayam/manuk - payudan, yaiku tempaté perang 2. Aran Itungan Wun Itungan Wun Basa Arab Basa Cerbon - Dermayu Basa Sansekerta 1 Muharram Sura Kartika 2 Safar Sapar Posya 3 Rabi ul Awal Mulud Mangasri 4 Rabi ul Akhir Sawalmulud Cetra 5 Jumadil Awal Jumadiwal Manggaka 6 Jumadil Akhir Jumadikhir Naya 7 Rajab Rejep Paguna 8 Sya ban Rowah Wisaka 9 Ramadhan Puwasa Jita 10 Syawal Sawal Srawana 11 Zulkaidah Kapit Padrawana 12 Zulhijjah Rayaagung Asuji C. Paramasastra 1. Tembung Rangkep (Kata Ung) Tembung rangkep (kata ung), yaiku tembung sing diwacané ping pindo. Bisa sekabéhé tembung, bisa uga mung sewanda/suku kata. Tembung rangkep ana telung macem, yaiku: 1. Tembung Dwilingga (tembung sing diwaca pindo, kabéh linggané): a. Dwilingga wutuh. 36 Wungan 3: Tokoh sing Diajéni

49 b. Dwilingga salin swara. c. Dwilingga semu. 2. Tembung Dwipurwa (tembung sing diwaca pindo, mung wanda sing ning ngarep) 3. Tembung Dwiwasana (tembung sing diwaca pindo, mung wanda sing ning guri) Coba, ning kotak sing masih kosong isénana! No. Tembung Rangkep Tembung Dadi Dwilingga Wutuh (murni) mku mku-mku Dwilingga Salin Swara balik bok-balik Contoh Dwilingga Semu andeng andeng-andeng Dwipurwa tamu tetamu Dwiwasana cekakak 1. Dwilingga Wutuh (murni) jendé Dwilingga Salin Swara pilih Dwilingga Semu lumba-lumba Dwipurwa jaluk Dwiwasana Sesen utawa Sisipan Sesen sejeroné basa Cerbon-Dermayu kayadéné ning sor iki: Nomer Tembung lingga (kata dasar) Sesen (Sisipan) Tembung Andahan (Kata Jadian) teka -um- tumeka serat -in- sinerat Contohh siwer -el- sliwer cuwil -er- cruwil guyu -em- gemuyu um in el er em-... Wungan 3: Tokoh sing Diajéni 37

50 D. Genau Wicara 1. ritakaken gambar Critakaken gambar ning sor iki kewan ucapan sing anténg! Aja klén nganggo bebasan a. Rudi b. Tuti c. Rino n Rini d. Adi n Mama e. Yayu Eli f. Yayu Karsih 2. Bjar Takon Wacaen ning jero ati sing tliti, toli ucapaken ukara pitakoné! 1. Réndi wis pah pilih sepatu ning sewiji toko, ngrasa wis cocog ukuran modelé. Réndi arepan tuku. Apa sing diucapaken Réndi ning pyan toko? 2. Nok Dina mbantoni mimi nggoréng endog. Mimié gi ngirisi sabrang. Sejeroné ati Nok Dina kéder, watir bokat kegesengen. Primén pitakonané Nok Dina ning mimié? 3. Tatang balik tés melu lomba pidato basa Cerbon ning kabupatén. Tatang pancén bocah pinter pidato. Taun wingi gen olih juara loro. Teka ning sekoh tata disambut batur-batur sekesé. Badrun sing minangka ketua kes nakoni tata. Primén pitakonané Badrun? 38 Wungan 3: Tokoh sing Diajéni

51 E. Genau erat 1. Gawé ukara Dameken ukara nganggé tembung ning sor iki! Contoh : Dahar = Wau ku sampun dahar 1. ku : wangsul : sinten : déréng : dugi : Nulis Crita Milih sah siji gambar ning sor iki, terus ditulis critané. Lamun wis rampung, critakaken ning adepané batur-batur sekes. a b 3. Niténi n Nulis Aksara Carakan Simaken aksara carakan singulih sandangan pepet ning duwur, yaiku aksara re n aksara le. Khusus aksara re bli kena ditulis tapi kudu ditulis (pa dicerek), n le bli kena ditulis tapi kudu ditulis. (nga dilelet). Wungan 3: Tokoh sing Diajéni 39

52 Conto tembung-tembung sing ulih sandangan pepet. Bjar Basa n Sastra - Gantien tembung ning sor iki nganggo carakan Cerbon! 1. rasa =.. 6. gaba =.. 2. kaya =.. 7. sawa = 3. jaya =.. 8. sa = 4. mana =. 9. hana = 5. cara =. 10. mata = - Gawé Tembung Carakan Nah sekiyen, baka wis paham carakan, ayuh pada genau nulis n macaé dedasar saking gambar sing wis disandingaken. Titénana contohé: kupu = 1. =... = Wungan 3: Tokoh sing Diajéni

53 2. =... = =... = =... = =... =.... F. Kasusastran 1. Paribasa/Pribasa Paribasa/pribasa yaiku ungkapan sing nganggo umpama utawa ibarat. Paribasa, biasané isié kanggo ngupai nasihat, moyoki, nyinggung, ngalem. Pantes baé mun paribasa iku disebut uga ungkapan tradisi. Contoh Paribasa : - Amba segara, artiné gelem ngampura nig sega-ga - Endog siji didadar mangsa ambaha, artiné wong kang mung siji bli bakal mikuwati. - Kebo nyusu gudél, artiné wong tuwa geguru ning wong enom - Anténg-anténg kitiran, artiné pohé bli lok anténg - Babon nemoni tutup, artiné wis jodohé Wungan 3: Tokoh sing Diajéni 41

54 - Cemplung watu, artiné diiksaken - Gorokan bengkok, artiné bli keduman - Kebo kaboten sungu, artiné males menggawé - Arang wulu kucing, artiné akéh utangé. - Alim kucing, artiné meneng tapi ana karepé - Kebo balik ning kandangé, artiné wong kang balik maning ning asalé - Gusti Ora Turu, maksudé yaiku; Gusti Alh pasti nyakséni sekabéh kekuan menusa. 2. Bjar Nembang Ayuh bareng-bareng pada bjar nembang Kota Cerbon Kota Cerbon, kota kang ning pinggir ut Tapel wates, Jawa Tengah Jawa Barat Mungpung urip, sedurunge teka maut Sing akéh muji dikir nggo akhérat Kota Cerbon, kumpuné para wali Kang wis pada seméré ning gunung jati Mungpung enom, pada nguti pangarti Agama Ism wajib dén anuti Kentrung-kentrung, suwarané wis ngumandang Srengéngéné, wis surup wayaé soré Kota Cerbon, kesebuté kota udang Kesenian, gitar suling gamené Kota Cerbon, asalé sing cai rebon Pabrik gragé, bakal trasi nggo petukon Petis manis, beléndrang banyuné sabrang Pembangunan, Cerbon kota kang berintan 42 Wungan 3: Tokoh sing Diajéni

55 G. Bjar ning Umah Titénana wacaan ning sor iki! Lempahané Syékh Magelung Sakti Wonten satunggal linangkung saking tanah Sebrang, jenenganipun Pangéran Banakeling. Punika bangsawan saking Kalingga Hindustan. Pangéran Banakeling punika digjaya sakti mandraguna, tan tedas tapak paluning pandé, sisahing gurinda (mboten mempan gegaman), ngantos remahipun, kados kawat, gondrong boten saged dipun cukur, sawernanipun gegaman boten wonten ingkang tumamah (mempan) kanggé nyukur remahipun Pangéran Banakeling wau. Pangéran Banakeling manawi ngraos kesel (pegel), badanipun dipun kecusi kalian keris ingkang ampuh-ampuh utawi dipun bendrong kalian tumbak, gada, n sanésipun. Pangéran Banakeling ngraos piyambek, yén rémahipun boten saged dicukur, ngraos ruwed, mi ngresu. Sapa baé wongé kang bisa nyukur rambut isun, yén nang sun aku guru, yén wadon sun aku garwa. Lami-mi Pangéran Banakeling mireng pawartos, yén dateng Nuswa Jawi punika panggénané para Waliyulh. Lajeng Pangéran Banakeling badé tindak dateng Nuswa Jawi, ugi ingkang saged nyukur remahipun. Pangéran Banakeling saking tanah sebrang Kalingga tindak dateng Nuswa Jawi kaleresan dugi dateng Pesisir Cerbon, Pangéran Banakeling maméraken kesaktianipun. Keris, tumbak, pedang, n sapanunggalipun gegaman ingkang ampuh-ampuh kanggé donan. Dateng Pesisir katah ingkang ningal. Pangéran Banakeling tambah agéngipun manah. Wonten aki-aki mboten berdaya mendek dumateng Pangéran Banakeling. Sesampuné matur ingkang dados pamaksadipun, Pangéran Banakeling jeng nylinguk mungkur. Kocapa aki-aki nyukur rémahipun pangéran Banakeling nanging kalian driji mawon, teras klumprak rémahipun tugel nigel dateng siti. Wungan 3: Tokoh sing Diajéni 43

56 Panggénan punika akiripun kasebat Karanggetas, mendet saking rémahipun Pangéran Banakeling dipun cukur punika getas. Kedadosan ingkang mekaten punika ing tembé Pangéran Banakeling kajenengan pangéran Magelung Sakti, sebab remahipun rumiyin akas n panjang boten saged dipun gelung. Wondénten aki-aki ingkang nyukur remahipun Pangéran Banakeling punika kasebat Syekh Magribi, jumeneng téng Astana Garib. Syékh Magelung Sakti wekdal taksih jumeneng mboten wangsul dateng Kalingga, sejengipun maguron (sabda guru) dumateng Syekh Magribi. (dipendet saking Buku Cerbon Kawedar) Tugas : Owahen wacaan mau dados basa padinan. Saged taken téng tiyang sepuh utawa sinten mawon Gutana sejarah tokoh-tokoh Cerbon utawa Dermayu, terus dikliping (bisa ngunduh sing internét, majah, koran, n media séjéné). Baka wis pragat, gagé kumpuken ning mama utawa mimi guru. H. Pinter n Bener (ngerjakaken soal) I. Paien tanda ping (x) ning aksara a, b, c utawa d kang paling bener! 1. Sapa sebeneré Pangéran Banakeling iku? a. Pangéran Kejaksan c. i Mas Gandasari b. Mbah Kuwu Cerbon d. Syekh Magelung Sakti 2. Sah sawijiné Contoh panggénan wisata ziarah ingkang wonten téng dusun Talun yaiku. a. Pangéran Kejaksan c. i Mas Gandasari b. Mbah Kuwu Cerbon d. Syekh Magelung Sakti 44 Wungan 3: Tokoh sing Diajéni

57 3. Bebasané rambut yaiku a. réma b. asta c. griya d. dinten 4. Contoh tembung kang muniné sewanda yaiku a. tah b. sawah c. dadi d. mené 5. Gagé dicukur, sebab rambuté wis.. a. ngka b. gundul c. gondrong d. botak 6. Pribasa sing artiné bli keduman yaiku. a. gorokan bengkok c. kebo nyusu gudél b. cemplung watu d. canting jali 7. Pituturé wong tuwa kang bagus kudu. a. dituruti c. digeguyu b. dibuang d. diséwoti 8. Nok Linda gi seneng, muné baé. a. guyu c. gemuyu b. geguyu d. nggeguyu 9. Karo batur aja sok tukar padu, bagusé kudu.. a. nyengiti c. ado-adoan b. akur d. bli akur 10. Carakan n g diwaca a. gawa c. gana b. naga d. gona II. Isenana pitakonan ning sor iki kwan jawaban kang bener! 1. Kandangé manuk dara diarani. 2. Mamang gi ngantri tuku karcis ning. 3. Peristiwa Isra Mi raj anané ning wun. 4. Rayaan Idul fi tri yaiku wun. 5. Tembung kucur baka diupai sesen em- jadi. 6. Bebasané tembung aran yaiku sing déréng dahar? tembung pitakon cing cocok yaiku Tembung rangkep dwipurwa jaluk dadié Panggonané raja/ratu yaiku Kang Maha Wes Asih yaiku sipaté. Wungan 3: Tokoh sing Diajéni 45

58 III. Kerjakaken miturut prentahe! Gawéaken ukara nganggo tembung: 1. Bok-balik 2. Tetuku 3. Pebuan Gantien nganggo aksara carakan : 4. Mama gawa bata 5. Gaya kaya raja Bjar Basa n Sastra IV. Becik Ketitik, A Ketara, Bener Ketenger Ning sejeroné kotak ning sor iki, kudu dijawab sing sebeneré. Aja bobad, kudu jujur, aja niru n nuruti batur uga aja ngupai ketrangan sing palsu. Cukup nyonténg ( ) nggih utawa boten. Paripoh unggal dina Nggih Boten Isun ngormati wongtuwa n sesepuh Isun seneng baka batur cika Kudu ngormati gegedén n pahwan. Isun seneng jan-jan nyawang kraton bari niténi sejarah Gaman, keris, n bokor tetinggané wong tuwa kudu diberséni, ambir awét n bli karat Ngrasa seneng baka negara séjén ngaku-aku sah siji seni budayaé isun Isun kudu ngrumat seni budaya leluhur. Adu jago iku minangka adat sing kudu dilestariaken Pesen n pituturé Sunan Gunung Jati kudu ditudani Pangéran Arya Wiralodra minangka tokoh Dermayu 46 Wungan 3: Tokoh sing Diajéni

59 Wungan 4 Jagat Raya

60 A. Wacana Wacaen guritan ning sor iki! Jagat Ngenes Munjung ning Sing Maha Agung Muji ning Sing Maha Suci Percaya ning Kang Maha Kuasa Pada manuta ning tumeka nasibeng badan Pada manjinga sejeroné amal ibadah Pada owah sejeroné nasib ana obah Wes asiha ning sepepada Tetulungan aja ilok pandeng Bumi am sapa kang kuwasa Iwal Kang Maha Suci - Kang Maha Agung Bumi ngandap ngit duwur Adus kringet, mendung sing ngguyur IR, Pelita, PB-5, pantun samia subur Ambaning buwana ambaning syukur. Tugas : Wacakaken guritan mau, siji-siji ning adepané kes 48 Wungan 4: Jagat Raya

61 1. Niténi Arti Tembung Ning sejeroné guritan mau, akéh tembung sing kaya-kayaé durung dipahami arti n maksudé. Ayuh pada bareng-bareng niténi arti tembung ning sor iki. Tembung manut owah tumeka nasib munjung muji iwal IR Pelita PB sepepada adus kringet samia buwana ngenes Arti nuruti apa sing dadi kewajibané oyang, ubah pada teka (tembung teka + sisipan um-) apa sing wis dipestenaken Gusti Alh ngagungaken ngalem kejaba, kecuali aran jenis pari, singkatan internasional rice aran jenis pari, pembangunan lima tahun aran jenis pari, pelita baru pada ciptaané gusti alh wekel megawé bareng-bareng pada ngkoni jagat, bumi kanaan sing ora nyenengaken 2. Tembung Bebasan Kumplitana tembung bebasan sing ning kota sor iki! Tembung Padinan Tembung Bebasan Bahasa Indonesia teka dugi datang manjing jero sapa sami... duwur amba pantun... pandeng andap... duwur Wungan 4: Jagat Raya 49

62 3. Pitakonan saking Wacaan Bjar Basa n Sastra Jawaben pitakonan ning sor iki! a. Muja-muji n munjung kudu ning sapa? b. Adus kringet tegesé apa? c. Tulisen macem-macem tanduran pari jaman bengén d. Apa artiné wes asih e. Jesaken arti ukaran mendung sing ngguyur! B. Kaweruh Basa Jodohaken ukara sebeh kiwé karo jawaban iring tengen 1. Adat syukuran neyan olih berkah sing a. sedekah bumi ut 2. Adat syukuran petani arep panén pari b. ngunjung 3. Adat syukuran wong désa ziarah ning c. mapag sri kuburan désa 4. Adat syukuran petani sauwisé panen d. ngarot 5. Adat syukuran petani arep ngoh sawah e. nadran sauwisé banyu teka 6. Adat duwé anak arep bisa mku f. nebus weteng 7. Adat syukuran gi meteng g. nandur penganten 8. Adat sukuran pragat mbangun umah h. puputan 9. Adat gi dadi pengantén i. ngranjing umah 10. Adat tas ngiraken j. mudun lemah C. Paramasastra 1. Tembung Camboran (kata majemuk) Tembung camboran yaiku tembung kang dirangkep dadi siji utawa diung n nduwéni arti déwék. Tembung camboran ana rong macem, yaiku: a. Camboran tugel Yaiku camboran kang tugené rong tembung dirangkep dadi siji. 50 Wungan 4: Jagat Raya

63 Contoh : - tukmis asalé sing batuk n klimis, - gepu asalé sing dagé n campu, - comro asalé oncom ning jero, - dubang pada karo idu abang. - kerikil, yaiku keri ning sikil b. Camboran wutuh Yaiku tembung rangkep, ana kang duwé arti pada, ana sing walikan, ana sing artié mantep, uga arti kiasan. Contoh : - peteng dedet - ijo royo - panas jentét - adem ces - ireng geteng - mucuk eri - dawa tangané - gedé endasé 2. Dameken ukara nganggé tembung ning sor iki! a. wes asih b. adus kringet c. ijo royo d. ireng geteng e. panas jentét 3. Isien titik-titik ning iring kiwé karo jawaban ning iring tengen! a. Tanduran pari ning sawah katon ijo... - ribet b. Kmbiné abang. sampé gawé serab. - getheng c. Sauwisé dikumbah, kaosé dadi putih - mérét d. Kulit wong négro wernané ireng... - royo-royo e. Bengi peteng....ngka wun n lintang. -. ngicis Wungan 4: Jagat Raya 51

64 D. Genau Wicara Critekaken sing anténg miturut gambar ning sor iki, nganggo ukarane déwék-déwék E. Genau erat 1. Nulis guritan (puisi) Tulisen guritan saking gambar ning sor iki. (milih sah siji) 52 Wungan 4: Jagat Raya

65 2. Bjar Carakan Gantien nganggo aksara Carakan : 1. Mangan boléd 2. Rini duwé buku loro 3. Doni ngingu lélé 4. Toni gawa karung 5. Mama menggawé ning sawah Wungan 4: Jagat Raya 53

66 F. Kasusastran Bjar bareng-bareng nembangaken pupuh (macapat) Sinom Sun besuk maria éman Yén wonten grananing sasi Srengéngé kembar lelima Sinom Lintang alit gumering siti Sawiji tan hana urip Mung ndika kewan ku Matia mungging swarga Neraka bareng ngleboni Akhir jaman benjang beh kewan ndika Patokan tembang macapat Sinom. Guru Gatra Larik Guru Wingan Guru Lagu 1 8 a 2 8 i 3 8 a 4 8 i i 6 8 u 7 8 a 8 8 i 9 12 a 54 Wungan 4: Jagat Raya

67 G. Bjar ning Umah Wacaen sing titén! Libotan Akéh paripoh sing musti dén anuti kewan lega n legawa. Luwih-luwih ning widang riungan masarakat, utamaé masarakat sing tetep nyekel warisan leluhure. Kaya déné pengucappengucap sing jero maksud n maknaé, umpamané ; aja ngomongi wong bli péngén diomongi wong, aja ngiti wong péngén bli disengiti wong, aja ngandakaken ceé batur péngén bli dikandakaken keblésakane déwék, aja njiwit batur bli kepéngén dijiiwit wong, aja kupur n takabur gi subur. Wejangan cendek-cendek iku amba pangarti n uga bli bakal mambu sampé kapan baé ning jamané. Ana siji adaté kaum tani, sing diarani adat libotan. Yaiku gotong royong wong ning désa-désa wondéne ngerjani pegawéan abot, sing mun dikoni déwékan bli bakal gagé pragat. Biasané diterapaken ning kaum tani rika usum ngoh tanah sawah manjing usum udan. Jaman bengén gi durung anané traktor n at-at pertanian sing ng nganggo mesin, buka n maliki lemah nganggo pacul. Gacrakgacruk dikoni déwékan, bagén sampé tekang wayah bedug, olihé bli sepira, mung sebulud rong petakan. Tapi mun digawéne wong pirangpirang, segradagan sebau pragat. Magawé seneng, awak pegel bli krasa kesel. Miturut kirata basa, libotan iku singgetan saking ora kuli ora kabotan. Dadi mun arepan nggarap sawah sing bisa ngirit biaya, genténan karo batur-batur tani séjéné. Umpamané; Mang Wungan 4: Jagat Raya 55

68 Cakrim (aran samaran) duwé garapan sawah sebau, toli rundingan karo batur-batur sing pada duwé sawah maning. Setuju libotan. Bagén ning jaman sekiyen wis arepan ing po menggawé libotan, tapi kebiasan gotong royong n kerja bareng dedasar sukare n silihbantu aja sampé ing keuntal rika sing myu kenceng n kejem. Urip déwék-déwék krasa sesek ning ambekan. Paling énak ya bebarengan, rukun runtut saling asah, saling asih, n saling asuh, tur silih ngélingaken mun ana batur pan kejebur. sonder tukaran n musuhan, sing akibaté pecah bebrayan n cempng) bebaturan. Wong jaman bengén masi nduwéni tékad kerja bareng sing kandel, sonder serba diitung n diukur kwan upah, pamrih, apamaning pengalem. Géntenan menggawé gantian makani wis biasa. Ari wong jaman sekiyenrupa-rupaé wis pada nggedékaken mar kabéh. Ma lum bokat ntaran wis tekang jamané. *** Tugas Dedasar saking wacaan ning duwur, coba kerjakaken soal ning sor iki: 1. Waca sepisan maning wacaan ning duwur! 2. Diskusiaken karo kelompoke gutana arti n masud tembungtembung sing durung jes! 3. Gawéa lima ukara pitakonan saking isi wacaan mau! ULANGAN AKHIR SEMESTER GASAL (UAS) Wacaen sing titén Situs Pangéran Raja Muhammad Raja Laut sareng ratu raja winaon duwé anak arané Raja Muhammad, pada waktu niku perang Kerajaan Demak karo Kerajaan Majapahit, sing gurué yaiku Gunung Jati, toli wong loro mangkat ning daérah kekuasaan yaiku daérah Luhung. Pangéran Raja Muhammad 56 Wungan 4: Jagat Raya

69 pinter bejar ning Mpu Sura n Mpu Suta gawé keris, pedang n perkakas pertanian. Sah sawijiné waktu Sunan Gunung Jati Purba merintahaken Pangéran Raja Muhammad kon gawé keris. Wis was keris niku durung pragat. Sunan Gunung Jati Purba séwot sebab keris kang di pesené durung dadi, bahan kerisé dijukut terus dibanting nancep ning duwur lemah n wis katon dadi keris. Akhiré Sunan Gunung Jati Purba ngawéruhi kesaktiané, dadi ngupai julukan ning Pangéran Raja Muhammad yaiku Pangéran Luhung. Situs iki anané ning désa Luwung Kecamatan Mundu.*** I. Upanana tanda ping (x) ning huruf a, b, c utawa d jawaban sing bener! 1. Judul wacana ning duwur yaiku. a. Situs Pangéran Raja Muhammad b. Situs Pangéran Raja Mahmudin c. Situs Pangéran Raja Mahmud d. Situs Pangéran Raja Maha Agung 2. Jumh paragrap wacaan ning duwur yaiku. a. siji c. telu b. loro d. papat 3. Sunan Gunung Jati Purba merintah Pangéran Raja Muhammad kon gawé apa? a. tombak c. golok b. keris d. clurit 4. Situs Pangéran Muhammad anané ning Désa endi? a. Luwung c. Léngkong b. Léhong d. Lawi 5. Pangéran Raja Muhammad bejar gawé keris iku ning sapa? a. Mpu Sura n MPu Suta c. Mpu Gandring b. Mpu Prapanca d. Mpu Seda 6. Tembung babasané Arané apa? a. Sinten arané c. Wastané sinten b. Arané sinten d. Wastané sapa Wungan 4: Jagat Raya 57

70 7. Ukara babasan umahé isun adoh pisan yaiku. a. griyané ku adoh pisan b. griyané ku tebih pisan c. griyané ku caket pisan d. griyané ku ngkung tebih 8. Wong kang nabu gamen diarani. a. dang c. pesindén b. nayaga d. juru kawih 9. Wong kang narung aken wayang diarani. a. dang c. pesindén b. nayaga d. juru kawih 10. Bebet bibit bobot maksudé. a. pilih kang paling bagus b. pilih kang paling ayu c. pilih kang paling blesak d. pilih kang paling ganteng 11. Keba iket-iketan maksudé. a. goblog ya aja keterluan c. pinter kedlinger b. goblog ya aja kelewatan d. pinter kesohor 12. Pituturé wong tua kang bagus iku kudu. a. dibuang c. didelengaken b. dinggar d. dituruti 13. Tembung wingan kawi siji yaiku. a. éka c. tri b. dwi d. catur 14. Kembang tebu arané a. jantung c. dangu b. dlongop d. glegas 15. Ning, téng, kang, sing kalebet tembung. a. penuduh c. pengarep b. wingan d. sandang II. Jawaben pitakon ning sor iki kewan bener! 1. Nadranan sawijiné pesta adat ning masyarakat. 2. Kandel rainé artiné. 58 Wungan 4: Jagat Raya

71 3. Tembung kiretal tandur yaiku. 4. Otot kawat balung wesi artiné. 5. Anak kebo arané. 6. Kembang gedang arané. 7. Unggal mun mulud ning keraton kasepuhan, kanoman, gunung jati ana acara. 8. Tembung padané rencang yaiku. 9. Tembung babasané umah yaiku. 10. Wijilé pelem arané. III. Jawaben uraian pitakon ning sor iki kewan bener! 1. Gawéa ukara nganggo tembung nembang 2. Mimi tuku buku Gantien ukara ning duwur mau nganggo bebasané 3. Gantien nganggo basa padinan! Bapa siweg damel téng sabin 4. SMP manjing isun sedét ning arep Sempurnaaken ukara ning duwur mau kewan bener! 5. Titénana cuplikan tembangan ning sor iki; Iki critaé wong angon bébék Sebab kué ngami déwék Cotom amba kmbi sowék Nggiring bébék wék wék wék wék wék wék Bedaraken maksudé! IV. Cukup nyonténg ( ) nggih utawa boten Paripoh unggal dina Nggih Boten Isun seneng bisa donan HP sedina-dina Isun wis bisa komputer, ora usah bjar ning sekoh Dadi wong pinter kudu diimbangi kewan iman n takwa Isun mangkat sekoh baka dianter mobil sedan Wungan 4: Jagat Raya 59

72 Jaman bengen, ngundang warga nganggo kentongan baé Cukup nelpon, dadi ora usah siturahmi ning tangga batur Ana listrik, jagat padang, tapi kudu hémat énergi Numpak pér luwih cepet tenimbang numpak mobil Kebul mobil dan mesin-mesin pebrik gawé ngotori hawa Mbuang runtah enaké ning kali, ambir kentir kegawa ning banyu mili V. Milih sah siji gambar ning sor iki, gawéaken guritan! 60 Wungan 4: Jagat Raya

73 Wungan 5 Wekel Menggawé

74 A. Wacaan Wacaen sing tliti! Ki Antra n i Pulung Musara Sega Jambng Nalika tahun 1847, kompeni Benda mbangun pabrik gu ning Gempol, n pabrik spirtus ning Palimanan, Cirebon - Jawa Barat. Akéh wong pada menggawé dadi kuli utawa buruh. Dudu baé sing Plumbon n Palimanan, uga sing Kuningan n désa séjéné. Malum jaman semana, masih arang wong duwé duwit, bagén nggawa duwit gén ngka wong dagangan sega. Apa maning buruh gawé sing jagat adoh, kayaé boro-boro sarapan, sebabé mangkat sing umah jam telu ésuk. Yaiku kluarga Ki Antra alias Haji Abdutif n éstrié sing aran onya Tan Piau Lun alias onya Pulung ngrasa mes ning wong sing menggawé ning pabrik, sonder mangan ésuk. Ki Antra n onya Pulung sing minangkané sah siji wong sugih mwadunya ning désa Jambng, rido ngupai wong kuli n buruh sepuluk rong puluk sega nggo ngganjel weteng ambir menggawéné kenteng. Lantaran pada ngrungu yén ana juragan sing unggal ésuk bagibagi sarapan, dudu baé kanggo puluhan pawongané, ngupai uga kulikuli sing menggawé ning proyek koloni. Akhiré i Pulung unggal ésuk mincuk sega nggo dibagiaken nganggo godong jati. Sebab godong jati amba uga bli gampang garing. Séjéné kuwén, sega sing dibungkus godong jati awét, bli gelis mambu, n ambuné sedep wangi. Ki Antra n i Pulung kewentar dadi wong gampang nulung n loman. Segaé dibayari gén bli gelem, mah duwité dibalékaken maning. 62 Wungan 5: Wekel Megawé

75 Sekira taun 1907, i Pulung ngawiti dagang sega sing dibungkus godong jati. Lantaran sing dagangé wong ambng yaiku i Pulung, akiré wong-wong pada nyebut segaé i Pulung sega jambng. Laris n akéh sing seneng, unggal dina ngka sepiné. Ki Antra n i Pulung minangka tokoh generasi pertama sing nganakena sega jambng. Usaha dagangé terus diturunaken dang anak-putu keturunané. Sing awit wanci kuwén, akéh wong pada melu-meluan dagang sega jambng. Ana sing mider, ana uga sing mangkal ning sor wit duwét (wit jambng). Wité duwur godongé rungkud, uwohe kaya anggur, bisa ngaubi wong sing pada mangan sega jambng. Tekang sekiyen sega jambng tetep disenengi. Segaé pulen dibungkus godong jati, janganan n wuhané diwadai baskom cilik-cilik, dijéjér ning lincak. Sing tuku milih déwék, ana sambal goréng, dadar, ceplok n semur endog, dendeng, ati ampe ayam, gesek panjen, témpé goréng, paru (kebuk), perkedel kentang, saté kentang, jangan tahu, tongkol, saté bukur, saté n pépés usus, saté endog puyuh, bistik ati sapi, blekutak, cumi, otak sapi goréng, pépés n ayam goréng, grejeg urang, ati-ampe, oreg témpé, n séjéné. Tekang sekiyen sega jambng dudu baé ana ning Cerbon, uga ana ning kota-kota gédé. Akéh sing kesengsem, sega jambng sekiyen wis ana ning lestoran-lestoran. Sega jambng, minangka panganan kas wong Cerbon tambah kewéntar. *) saking pirang-pirang sumber wacaan 1. Kosa wecana Sejeroné wacaan ning duwur duwur, temtu akéh tembung-tembung sing durung dipahami arti n maksudé. Tembung Arti/pada karo Bahasa Indonesia musara mbuka, ngawiti, mu anané mengawali kenteng rosa, tenagané kuwat bertenaga pawongan bujang, mbantoni majikan pembantu wanci waktu, rika, nalika tatka, ketika 1 duwé utangan sing sipate géntenan Wungan 5: Wekel Megawé 63

76 kesengsem seneng tertarik kewéntar dikenal mendiora populer tekang sampé sampai dengan gelis cepet cepat dang ding, dening oleh mwadunya sugih pisan kaya raya sonder bli kosi tanpa lincak tempat dagangan bale-bale Coba gutana maning tembung-tembung séjéné sing durung dipahami arti n bedarané, Toli rundinganken karo batur sebangku 2. Tembung Bebasan Apaken tembung bebasan ning sor iki! Tembung Padinan Tembung Bebasan Bahasa Indonesia ana wonten ada gu gendis gu akéh katah banyak wong tiyang orang gawé damel membuat, kerja tuku tumbas beli baé mawon saja duwé gadah punya nggawa bakta bawa duwit yatra, redana uang ngupai nyukani memberi gelem purun mau mangan dahar makan dagang sadé dagang sega sekul nasi duwur inggil atas kaya kados seperti 64 Wungan 5: Wekel Megawé

77 bisa saged bisa, dapat gedé ageng besar cilik alit kecil sor andap bawah 3. Pitakonan saking Wacaan Jawaben pitakonan ning sor iki! 1. Taun pira Benda ngawiti mbangun pabrik gu ning Gempol? 2. Kenang apa wong-wong kuli bli sarapan? 3. Sapa sing ngawiti anané sega jambng? 4. Tulisaken loro untungé sega baka dibungkus godong jati! 5. Kenang apa sega iku diarani sega jambng? 6. Tulisaken 10 werna rupa lewuhan sega jambng! 7. Ning paragrap endi sing ngemu arti yén kluwarga Ki Antra iku wong sing dermawan? 8. Tulisaken ciri-cirié wit jambng! 9. Sapa aran sebeneré Ki Antra n i Pulung iku? 10. Apa judul wacaan ning duwur mau? B. Kaweruh Basa 1. Tembung Wingan/Kata Bingan Angka Padinan Bebasan Sansekerta 1 siji setunggal éka 2 loro kalih dwa/dwi 3 telu tiga tri 4 papat sekawan catur 5 lima gangsal panca 6 enem enem sad 7 pitu pitu sapta 8 wolu wolu astha 9 sanga sanga nawa 10 sepuluh sedasa dasa 11 sewes sewes ékadasa Wungan 5: Wekel Megawé 65

78 12 ros kalihs dwadasa 13 telus tigangwes tridasa 14 padbes kawanwes caturdasa 15 limas gangsalwes pancadasa 16 enembes enemwes sodasa 17 pitus pitungwes saptadasa 18 wolus wolungwes asthadasa 19 sangas sangangwes nawadasa 20 rongpuluh kalihdasa wingcati 21 selikur selikur ekawingcati 22 rolikur kalihlikur wkawingcati 23 telulikur tiganglikur triyowingcati 24 padblikur kawanlikur caturwingcati 25 sewé sengkung pancawingcati 30 telungpuluh tigangdasa trinisat 40 patangpuluh kawandasa catwaringsat 50 séket séket pancasat 100 satus satus cata 200 rongatus kalihatus dwicata 300 telungatus tigangatus tricata 500 limangatus gangsatus pancacata séwu séwu sahasra rongéwu kalihéwu dwisahasrani limangéwu gangsaléwu pancasahasrani sepuluhéwu sedasaéwu ayuta/ksa satuséwu satuséwu kethi/kothi sejuta sejuta yuta 2. Aran Panganan Cocogaken karo bedaran sing ning iring tengen! No. Aran panganan Ciri Jabiya a. Bunder, bagian duwur bisa putih utawa werna sejéné, ning soré geseng. Contoh Srabi 1. Nagasari b. Bunder, bolong tengahé, ditawuri gu putih. c. Biasané wernané abang, ning soré ana godongé, ning tengah ana bebekan kacang ijo. 66 Wungan 5: Wekel Megawé

79 2. Koci 3. Lemper 4. Rempéyék 5. Cikak d. Dibungkus godhong, segi papat, ning tengah ana gedhangé. e. Wujudé segi telu, dibungkus godhong, ning tengah ana bungbu gu, kacang ijo. f. Glepung dicampur kacang, digoréng tipistipis. g. Sing digawé beras ketan, ning jeroné ana daging ayam campur bungbu kpa. C. Paramasastra Tembung Andahan Tembung andahan iku tembung lingga (kata dasar) sing wis owah ntaran olih imbuhan. Imbuhané bisa wujudé ater-ater (awan), sesen (sisipan), utawa panambang (akhiran). Tembung andahan sing olih imbuhan ater-ater m n n, biasané dadi m, n, ny n ng. Titénana contoh ning ngisor iki! a. m + pacul = macul m + banting = mbanting m + pikul = mikul m + bakar = mbakar m + pager = mager b. n + totok = notok n + tulung = nulung n + timba = nimba n + dupak = ndupak n + tendang = nendang c. ny + sowék = nyowék ny + cukur = nyukur ny + sandang = nyandang ny + sapu = nyapu ny + sambut = nyambut d. ng + undang = ngundang ng + oh = ngoh ng + angkat = ngangkat ng + goréng = nggoréng ng + arit = ngarit Tembung lingga sing wis olih ater-ater dadi tembung kriya tanduk (kata kerja aktif), n dadi tembung watak (kata sifat). Contoh: a. Tembung kriya tanduk/kata kerja aktif ning ukara/kalimat: Wungan 5: Wekel Megawé 67

80 1. Bapa gi macul ning sawah. 2. Tuti nimba banyu ning sumur. 3. Bapa Sarkum gi nyukur rambut anaké. 4. Bibi nggoréng iwak bandeng. b. Tembung watek/kata sifat ning ukara: 1. Panganané wis njamur. 2. Glondongan és wis mbanyu. 3. Ku kudu ngabdi ning Gusti Kang Maha Kuasa. Latian Isien titik-titik ning sor iki! Tembung-tembung/kata-kata ning sor iki diupai ater-ater. 1. ny + cukil =.... contoh sejeroné ukara = n + tambah =.... contoh sejeroné ukara = ny + susul =.... contoh sejeroné ukara = m + pupuk =.... contoh sejeroné ukara = ng + apus =.... contoh sejeroné ukara =.... D. Kasusastran Badékan Badekan disebut uga tebak-tebakan. Titénana contohe kaya ning sor iki : Rakim : Coba badéken. Apa kuwén, baka dipedot tambah dawa? Dakn : Ya... tali! Rakim : Dudu. Seng? Dakn : Seng? Rakim : Yaiku, banyu ngucur sing padasan! Rakim : Srog, sekiyen gantian, isun sing mbadek 68 Wungan 5: Wekel Megawé

81 Dakn : Ya wis kih, sega sekepel dirubung tinggi, apa kuh badeken Rakim : Gampang, jawabané; brekat Dakn : Wah, sah Rakim : Trus, apa kuh Dakn : Jawabané ; sak Tugas Desasar saking guneman ning duwur, coba gawéa badékan séjéné E. Genau erat Nulis Carakan n Sandangané Sandangan Pananda Konsonan mati/ Panyigeg Wanda ana 4 macem, yaiku: yar, cecek, wignyan, n pangkon. a. Layar dienggo kanggo ngmbangaken konsonan mati r, sing kanggo nutup suku kata. Saben aksara sing olih sandangan yar muniné ditambah r. Sandangan yar ditulis ning duwur n ning akir aksara sing disandangi. Contoh : Contoh : damar = Wungan 5: Wekel Megawé 69

82 Latian Tulisen nganggo Carakan! 1. bakar : sayur : bubar : sabar : mujur :... Bjar Basa n Sastra b. Cecek, kanggo ngmbangaken konsonan mati ng sing kanggo nutup suku kata. Saben aksara sing olih sandangan Cecek, muniné ditambah ng. Sandangan cecek ditulis ning duwur n ning akir aksara sing disandangi. Conto: Latian Gantien nganggo Carakan: 1. Kakang ku 2. Kacang garing 3. Balung jagung 4. Sayur kangkung 5. Kakang saying 70 Wungan 5: Wekel Megawé

83 c. Wignyan ( h ), ngmbangaken konsonan mati h sing kanggo nutup suku kata.saban aksara sing olih wignyan muni akiré ditambah h. Sandangan wignyan ditulis ning akir aksara sing disandangi. Contoh : Latian Gantien nganggo Carakan: 1. Sawah 2. Gajah 3. Putih 4. Gabah 5. Luruh F. Genau Crita 1. ritakaken Cara Gegawéan a. Coba gutana bahan/at kanggo gawé yangan, baka bahan/até wis kumplit praktékaken pribén cara gawé yangan sing bagus! Wungan 5: Wekel Megawé 71

84 b. Jesaken cara metik buah tomat sing bagus! c. Jesaken cara ngecét pager sing bagus! d. Kena kanggo gawé apa baé, bahan panganan sing ana ning gambar sor iki? 2. Nerangaken Donan Titénana gambar ning sor iki, terus ditulis critané. Lamun wis rampung, dicritakaken ning adepané batur-batur sekes! a b G. Bjar Nembang Tembangaken bareng-bareng! Sega Jambng Sega jambng masakané Wong Cirebon Rega murah iwaké werna n rupa Sambel goréng dengdeng ati Tinggal pilih sing dadi seneng neng ati 72 Wungan 5: Wekel Megawé

85 Biasané wong balik tés jan-jan Weteng kempong pada nguti wong dagang Supir mobil, tukang béca Minangkané dadi sasaran utama Sega jambng-sega Jambng Akéh wong pada kelingan Gedé cilik tuwa enom Lanang wadon kedanan ning sega Jambng H. Bjar ning Umah a. Beras kena kanggo gawé :.... Cara-carané :.... b. Boléd bodin kena kanggo gawé:.... Cara-carané :.... c. Jagung kena kanggo gawé:.... Cara-carané :.... d. Isun bisa gawé mobil-mobin - At n bahan :... - Cara gawé :... I. Pinter n Bener (ungan harian) 1. Wacaen kwan tliti! Ngajar Layangan Wayah soré jagaté padang lingng, akéh bocah kang pada donan. Ana kang pit-pitan, ana kang bal-ban, uga ana kang seneng ngajar yangan. Carsum karo batur-baturé seneng ngajar yangan, sebab waktu kuwén anginé ora pati gedé. Wungan 5: Wekel Megawé 73

86 Sum, ngajar yangan yu! Mumpung anginé gi bagus, jaré Kasan. Ayuh, tapi yangané ngka, dadi kudu tuku dikit, jaré Carsum ngomong ning Kasan. Carsum karo Kasan ngsung baé ngajar yangan. Ora suwé yangané mabur. Casmadi mareki Carsum n Kasan kang gi ngajar yangan. Casmadi bocah kang pinter gegawéan, kayadéné gawé yangan, apa maning bapané Casmadi pinter gawé yangan. Séjén dina, Carsum karo Kasan teka ning umahé Casmadi kang maksudé péngén weruh cara gawé yangan. Sawisé teka ning umané Casmadi, Carsum karo Kasan ngsung ngajak Casmadi kongkon mraktékaken cara gawé yangan kang bagus. Batur-batur, coba delengaken iki cara wong gawé yangan, tapi sedurungé yangan digawé kudu nyediakaken bahané dikit kayadéné : pring benang lém gunting ding kertas 74 Wungan 5: Wekel Megawé

87 Cara gawé yangan : 1. Pring disisrik utawa dialusi; 2. Pring kang wis alus dipai benang sampé dadi rangkang yangan; 3. Kertas digunting dipasaken karo rangkang yangan, terus dipélét karo lem. 4. Sawisé dadi, luwih bagus yangené dipai gambar. Casmadi, Carsum, n Kasan wis pragat gawé yangan. Bocah telu iku ngsung ning pangan ngajar yangan kang nembé dadi. 2. Jawaben pitakonan ning sor iki kwan bener! a. Apa judulé wacan ning duwur? b. Sapa kang seneng ngajar yangan? c. Bapané sapa kang bisa gawé yangan? d. Coba sebutaken lima pekakas kanggo gawé yangan! e. Kenang apa ora kena ngajar yangan ning pinggir dan? 3. Gutana arti tembung-tembung iki; a. Mall b. Supermarket c. Lincak d. Wirausaha e. Kraton f. Réstoran g. CD h. Pribumi i. Kulinér j. Dremaga 4. Becik Ketitik, A Ketara, Bener Ketenger Cukup nyonténg ( ) nggih utawa boten Pari poh unggal dina Nggih Boten Ngajar yangan bagusé ning dan ambir bebas Baka wis bisa gawé yangan, bli usah tuku maning Baka ngajar yangan aja taroan n tarik-uluran Wungan 5: Wekel Megawé 75

88 Baka mama gi megawé, isun kudu nonton Donané bocah wadon yaiku mobil-mobin Tini n Tuti tuku boneka lucu-lucu Baka wis pragat megawé, pekakas kudu diberesi Pegawéan apa baé kudu dikoni kewan prigel Sing maringi rejeki yaiku Gusti Alh Ambir cukup sandang pangan, cukup dedonga baé Bjar Basa n Sastra 76 Wungan 5: Wekel Megawé

89 Wungan 6 Jagjag Waringkasas

90 A. Niténi Wacaan Wacaen sing titén! Kerja Bakti Dina Ahad Warga Désa Caruban kumpul ning tare balé désa. Gedé-cilik, tuwa-enom, nang-wadon, nunggu prentahé Pa Kuwu. Bapa-bapa n sedérék sedaya warga Désa Caruban ingkang ku ajéni, kerja bakti dinten niki, mangga sedérék-sedérék ngresiki ganggang n solokan pinggir dan désa. Dipingpin ketua RT déwék-déwék. Mengkin pamong désa sing badé nyiapaken pekakas kebersihan. Ibuibu n remaja puteri tugasé nyiapaken n nganteraken banyu, jaburan, n panganan ning unggal RT mengkonon ujare Mama Bakrun sing minangka kuwu Désa Caruban. Pancén bener, kebersian n karesikan sapa maning sing njaga, baka dudu kita sing dadi warga désa. Yén lingkungan bersih, enak disawangé, katon resik, n bli gampang tumeka sing aran penyakit. Sungkrah dikumpuken n dibuang ning tempaté, suket-suket n ang-ang ning pinggir dan ditata mbari katon ijo n seger sesawangané. Banyu-banyu kecombéran dipai dan, dikon mili, ambir aja dadi nggon muk sing gawé bibit lera. Latar-tar ditanduri 78 Wungan 6: Jagjag Waringkas

91 kembang n tanduran woh-wohan. Hawa dadi adem, jagar bli gresang. Baka usum udan bli kebanjiran. Mengkonon kanaan ning désa Caruban. Désa sing taun kiyen dadi Désa Juara Tata Lingkungan tingkat nasional iku, terus nglestariaken kebiasaan kerja bakti n budaya gotong royong. Rayat wis pada sadar n eling yén keséhatan iku bisa ditingkataken saking widang kabersihan lingkungan. Umah, tar, pekarangan, dan, uga got n parit kesawang apik, ditata resik. Tanduran katon ijo royo-royo. Apotik hidup n warung hidup dilestariaken, warga pada ngrasakaken mangpaaté. Rupané Warga Désa Caruban wis pada éling yén kabersihan iku pangkal keséhatan, n kebersihan iku separo saking iman. *** Tugas : Coba gawéa pitakonan limang iji, dedasar saking isi wacaan Kerja Bakti 1. Niténi Arti Tembung Sejeroné wacaan ning duwur ana pira-pira tembung sing masih dianggep asing. Coba gutana n diskusiaken karo anggota klompoké. Tembung Arti/Bedaran kuwu Sing mimpin désa, disebut uga kepa désa bale désa.... ajéni.... pamong désa.... RT Genau Bebasan Baka wis diwaca n dititéni, uga dibedar isi kewan gawé pitakonan saking wacaan ning duwur mau, sekiyen kari niténi tembung-tembung n ukara-ukara sing ana. Ayuh, sekiyen pada genau bebasan kanggo tetep njaga sopan santun karo sapa baé, ning endi baé, n kapan baé. Wungan 6: Jagjag Waringkas 79

92 Kotak ning sor iki sing minangka kanggo nginget-inget, coba kumplitana Tembung Padinan Tembung Bebasan Bahasa Indonesia gedé ageng besar cilik alit kecil tuwa sepuh tua enom enem muda nang jaler... wadon istri... sedulur kabéh katon ijo dadi taun sekiyen mengkonon B. Maca Béwara Wacaen pidato ning sor iki! Assamu aikum warahmatulhi wabarakaatuh Langkung krihin ku muji syukur dumateng Gusti Alh, ingkang sampun nyukani rahmat n hidayah dumateng ku sedaya. Kranten ku saged kempal dateng panggénan puniki. Dateng pepanggihan niki ku ngucapaken sam hormat dumateng sedérék sedaya, uga sedanten para rawuh ingkang ku ajeni. Bapak n Ibu, uga sedérék sedaya, maksud dipun kempaken téng balé désa niki boten sanés, yaniku ku minangka kuwu téng Désa Caruban ngaturaken kesuwun ingkang tulus kanggé para warga Désa Caruban khususé. Yén tah wanci tauh niki désa ku n panjenengan angsal Penghargaan Widang Keséhatan Lingkungan. Boten tanggungtanggung, angsal juara satu tingkat nasional. Mi mekaten, ayuh sareng-sareng njaga n mengkuhaken urip rukun sauyunan, nglestariaken lingkungan, nata n njaga kebersian. 80 Wungan 6: Jagjag Waringkas

93 Lingkungan kang séhat diawiti saking lingkungan kluwarga. Umah n pekarangan sekubengé dados tanggungjawabé kluwargi. Seterasé, kanggé ngkung nata lingkungan désa, ku gadah program kerja bakti, ku sebat Triresik Maksudé yaniku warga Désa Caruban nggadahi rasa n rumasa netepakan bersih jiwa-bersih raga n bersih panggonan. Kusus bersih lingkungan, awit sasih niki rutin unggal kalih minggu sepisan diwontenaken kerja bakti massal. Unggal lingkungan RT dipingping déning ketua RT-nipun. Karang taruna tugasé nata tempat umum, kados dene masjid, nggar, pangan ohraga, uga sanésé. Sing pungkasan, ku titip pesen; kebiasaan urip bersih sami mawon sareng njaga keséhatan, njaga keséhatan brati njaga kesmetan. Umpami séhat n smet, Insya Alh bakal smet dunia akérat. Amin ya robbal amiin. Semanten saking ku, mugia Gusti Alh nyukani kesabaran n kesadaran ku n panjenengan sami kanggé njagi lingkungan sing saged mbakta berkah. uwun agung pengapunten bilih wonten kelepatan, matur kesuwun. Wassamuaikum, warahmatulhi wabarakatuh. Tugas - Coba, wacakaken ning adepané kes contoh pidato ning duwur mau - Gawéaken pitakonan limang iji saking pidato ning duwur - Gawéaken naskah pidato kwan tema Désa Adem Ayem Rangka Ngarang Pidato Ning sor iki ana undak-undakan bab pidato, kayadéné : a. Sam bebuka b. Ngucap matur ning para rawuh n judul pidato c. Ngawiti, minangka bagian awal d. Isi pidato e. Ringkesan f. Pungkasan g. Sam pungkasan Wungan 6: Jagjag Waringkas 81

94 Pidato iku ngomong warakaken masah ning wong akéh. Ana macem-macem cara pidato, kayadéné: Maca naskah (maca tulisan), Ngapaken naskah, Nganggo kerangka pidato, Sonder naskah. Perlu dititéni pidato sing bagus: 1. Sedurungé pidato, wacaen naskah ambir paham. 2. Kudu weruh acarané apa, tujuané apa, n undangan sing teka. 3. Sing diomongaken jes, gambng, pas, n gampang dipahami. 4. Ngadeg sing ajeg. 5. Sumringah, ora mrengut. 6. Anggoan rapi n sopan. 7. Basane sopan n énak dirungokaken. 8. Kendel, wani, n percaya diri. 9. Mata ora jtan, ora mandeng sawiji arah baé. 10. Isi pidato bli kedawaen, ukara ora muter-muter. C. Kaweruh Basa Maceme yang (surat) 1. Surat Dines, yaiku surat sing isie kedinesan. Biasané sing kantorkantor pemrentah 2. Kitir, yaiku surat sing cindek, mung seperlune baé 3. Iber-iber, yaiku surat sing isine ngupai warta umum 4. Ulem, yaiku surat sing isine ngupai weruh ambir pada teka 5. Leyu, yaiku surat sing isine ngabaraken kepaten Tugas Sebutaken istih-istih pingpinan pemrentahan kaya ning sor iki: 1. Sing mimpin negara diarani Sing mimpin provinsi diarani Sing mimpin kabupatén diarani Sing mimpin kota diarani Sing mimpin kecamatan diarani Sing mimpin désa diarani Wungan 6: Jagjag Waringkas

95 D. Paramasastra 1. Maceme tembung a. Tembung aran, yaiku tembung aran sing ana wujude Contoé: pacul, ani-ani, sega, korsi, buku, umah, n séjéné. b. Tembung aran sing ngka wujudé Contoé: élmu, wetan, duwur, n séjéné c. Tembung Kriya Contoé: myu, mku, mangan, nyapu, n séjéné d. Tembung Entar, yaiku rong tembung dirangkep dadi siji duwé arti kiasan. Contoé: brak séngklé, lesung pipit, manggis rengat, wentis wang, mata sapi, semata wayang. e. Tembung Dwi Lingga, yaiku tembung asal kang dirangkep Contoé : sawah-sawah, murid-murid, loro-loro, dawa-dawa, idep-idep gedé-gedé, seneng-seneng n seterusé. f. Tembung Dwi Purwa, yaiku tembung lingga kang dirangkep Contoé : tetamu, pepasar, tetuku, bebérés, memayu, dedonga n seterusé. g. Dwi Wasana, yaiku tembung lingga kang akir dirangkep Contoé : ditotok-tok, ambs-bs, dijukut-kut, dijawil-wil, digawawa n seterusé. h. Dwi Lingga salin swara, yaiku tembung lingga kang dirangkep ganti ganti suwarané. Contoe : bok-balik, mondar-mandir, tudang-tuding, jengakjenguk, jental-jentul n seterusé. Tugas : Gawéa ukara nganggo tembung-tembung ning sor iki: a. sawa-sawah b. semata wayang c. tetuku d. griya e. inggil Wungan 6: Jagjag Waringkas 83

96 2. Nata Ukara Bjar Basa n Sastra Tembung acak téng andap niki, tataen dadi ukara sing bener! Contoh: tumbas peken ku téng - uwos Ku tumbas uwos téng peken 1. sampun dahar ku 2. siram sampun ku énjing-énjing 3. rasukan abrit yayu Darti nganggé - warnaé 4. wau topéng dalu ku ningal seni 5. mama saré siweg griya téng 3. Ukara Pitakonan Gawéa ukara pitakenan saking tembung taken téng andap niki! Contoh : Sinten Sinten sing déréng nyerat? 1. Pinten 2. Pripun 3. Téng pundi 4. Sinten E. Kasusastran Wangsan iku asalé sing tembung/kata wangsal-wangsul. Wangsul artiné jawab utawa balik. Wangsan iku tembung sing obah, sing asalé wangsun. Wangsan nggambaraken maksud. Wangsan biasa dienggo ning obron masarakat. Biasané duwé maksud muji utawa ngalem, guyonan, badékan, ngritik, mah sampé écéh-écéhan. Wangsan bisa digolongaken pitung macem, yaiku: 1. Wangsan cendek (wangsan sing asalé tembung andhahan/kata majemuk). 84 Wungan 6: Jagjag Waringkas

97 Contoh: Janur gunung (pupus arén), maksudé kadingarén. Balung jagung (bagal), maksudé dugal. 2. Wangsan mba (wangsan sing jawabané ana ning se-ukara/ se-kalimat). Contoh: Udud cendhek pambuangan (tegesan), maksudé negesaken. Pasar alit munggeng margi (warung), maksudé wurung. 3. Wangsan rangkep (wangsan sing disusun ning siji ukara/kalimat n ning sejeroné ana arti rangkep/ganda). Contoh: Durén dhawa (keluwih) gludhug muni ketiga (guruh), maksudé luwih apa yén ki guru kau. (memiliki kelebihan apa, sehingga dia pantas menjadi suamiku). 4. Wangsan wutuh (wangsan sing duwé patokan urutan ukara/ kalimat, akéhé wanda n purwakanti). Contoh: Patrem mahisa (sungu), um dawa saba karang (u), maksudé aja dirungu bokat dadi kapia). (tak usah didengarkan, sebab nanti bisa jadi ceka). 5. Wangsan sinawung ukara (wangsan n maksudé dadi siji ning ukara/kalimat). Contoh: Kendi beling wadah toya (ges), mes temen awak ira. Suket abang mungging wuwungan (ang-ang), yén ora ana angan. 6. Wangsan sinawung tembang (wangsan n maksudé disusun ana ning tembang macapat). Contoh tembang macapat Sinom : Lulub gedang pinasuhan (agel) Kaliwat pegel kang ati Toya leber sinenggotan (gegobagan) Sun wani gobag-gabig Céntong sabin awak mami (pacul) Dadi ngecul awak isun Balungbang tinatur bata (sumur) Seumur ku enténi Sekar lumpang (lesung) isun gi asung brangta Wungan 6: Jagjag Waringkas 85

98 7. Wangsan sawernané (wangsan sing macem-macem, sing beli manjing ning enem wangsan sedurungé). Contoh: Sekar ris pager ayu (payu) Balung nangka kekatonen (beton) Balung pacul separan-paran (doran) Jodoakan karo wangsané! 1. Durén dhawa (keluwih) gludhug muni ketiga (guruh), maksudé luwih apa yén a. Wangsan cendhek ki guru kau. 2. Ana ning tembang macapat Sinom b. Wangsan mba 3. Balung jagung (bagal), maksudé dugal. c. Wangsan rangkep 4. Sekar ris pager ayu (payu) d. Wangsan wutuh 5. Udud cendhek pambuangan (tegesan), maksudé negesaken. 6. Patrem mahisa (sungu), um dawa saba karang (u), maksudé aja dirungu bokat dadi kapia). 7. Kendi beling wadah toya (ges), mes temen awak ira. F. Genau Crita e. Wangsan sinawung ukara f. Wangsan sinawung tembang g. Wangsan sawernané Titénana gambar ning sor iki, terus ditulis critane. Baka wis rampung, critakaken ning adepané batur-batur sekes. a b 86 Wungan 6: Jagjag Waringkas

99 c d G. Bjar ning Umah 1. Coba rancangen teks pidato, tulisaken bagian-bagiane dikit. Topiké yaiku Keséhatan Masyarakat Baka wis rampung, sedurungé dikumpuken, coba wacakaken ning adepané kes a. Bebuka: b. Isi Pidato : c. Pungkasan : 2. Isien nganggo tembung bebasan n bahasa Indonesiaé kayadéné ning kotak sor iki: Tembung Padinan Tembung Bebasan Bahasa Indonesia ngkung krihin ku angsal sampun nyukani panggih niki sedanten kempal sebat Wungan 6: Jagjag Waringkas 87

100 gadah nggadahi sanés sami mawon sami mawon saged bakta sasih panggenan bilih lepat njagi sareng damel kanggé wonten dados sedaya sedérék kranten dumateng nyukani nyuwun saterasé njagi kalih lebet selebeté mekaten panjenengan boten kluwargi 88 Wungan 6: Jagjag Waringkas

101 H. Pinter n Bener (Ungan) I. Gantien nganggo bebasané 1. Banyu kecombéran kudu mili 2. Ning désa Caruban katoné resik pisan 3. Sungkrah dikumpuken n dibuang ning tempaté 4. Gedé cilik, tuwa, enom, nang n uga wadon 5. Sing njaga kebersian dudu wong sejen, yaiku kita kabéh II. Isenana kotak ning sor iki a. No. Tembung Contoh Ukaraé 1 saé 2 élmu 3 cilik mentik 4 ngulon 5 inggil b. No. Tembung kriya Contoh Ukaraé III. Becik Ketitik, A Ketara, Bener Ketenger Ning sejeroné kotak ning sor iki, kudu dijawab sing sebeneré. Aja bobad, kudu jujur, aja niru n nuruti batur uga aja ngupai ketrangan sing palsu. Cukup nyonténg ( ) nggih utawa boten Pari poh unggal dina Nggih Boten Pekarangan ning pinggir umah bagusé ditanduri witwitan Lamun tar suker enaké didelengaken baé Wungan 6: Jagjag Waringkas 89

102 Got ning pinggir dan bagusé banyué mili Sungkrah godong-godongan bagusé dibakar Baka tés tangi turu bagusé ngsung sarapan Witwitan sing ijo-ijo bati gawé hawa panas baé Tanah kosong ning grimah bagus ditanduri apotek hidup Isun duwé akuarium, ambir iwaké lemu-lemu, banyué bli usah diganti-ganti Kewan gotong royong, pegawéan abot dadi énténg Sing njaga kebersian umah yaiku tangga batur Bjar Basa n Sastra 90 Wungan 6: Jagjag Waringkas

103 Wungan 7 Candra Désa (Crita Lempahé ahé Gegedén)

104 A. Wacana Wacaen sing tliti! Lemah Tamba Radén Wangsungsang iku putra Prabu Siliwangi n Ratu Subang Larang, bli ngomong maning lunga ninggaken Keraton Pejajaran. Tujuané luruh élmu uga péngén bjar syariat Ism. Sebeneré Prabu Siliwangi ngrang Radén Wangsungsang, tapi wis janji nyanggupi amanat ibuné sedurungé ninggal. Kraton Pejajaran gégér sebab Radén Wangsungsang lunga tanpa pepoyan. Lungané Radén Wangsungsang mangétan marani Gunung Merapi. Ning kono Radén Wangsungsang maguru ning Sang Danuwarsih. Radén Wangsungsang dipai ali-ali Ampal, sing akéh khasiyaté. Seterusé Radén Wangsungsang dinikahaken bari putriné Sang Danuwarsih sing ayu, arané ai Mas Ratu Endang Geulis. Kraton pejajaran gégér maning, sebab ai Mas Rarasantang adiné Radén Wangsungsang mélu lunga sing kraton, uga bli pepoyan. Lungané ai Mas Rarasantang tujuané ngguti kakangé. Sewisé adoh lempahan rada kangén n suker. ai Mas Rarasantang ketemu kakang bari éstri kakangé ning padépokan sing ana ning léréng Gunung Merapi. ai mas Ratu Rarasantang bungah ketemu kakangé, rasa kangen n énak blenake dicritakaken kabéh, sampé ketemu bari ai Endang ning Gunung Tangkuban Prau sing ngupai seperangkat kmbi Sang Dewa Mulya, n teka ning Gunung Liwung ketemu Ki Ajar Sakti, sing ngupai pituduh supaya nuju ning léréng Gunung Ciremai. Rada suwé Radén Wangsungsang kewan éstri uga adiné ana ning lereng Gunung Merapi. Wong telu njaluk pamit ning Sang Danuwarsih kanggo nerusaken lena bratané. Sang Wiku Danuwarsih ngidini n dikongkon nuju ning Gunung Ciangkup. Ning kono, Radén Wangsungsang ketemu bari Sang Hyang Nanggo sing ngupai pusaka Golok Cabang. Radén Wangsungsang nerusaken mpahané ning Gunung Kumbang. Ning kono ketemu bari Sang Hyang Naga sing ngupai telung iji pusaka, yaiku: 92 Wungan 7: Candra Désa

105 1. Péci Waring, khasiyaté baka dienggo beli katon, 2. Batok Bolu, bisa kanggo ngatur makhluk alus, 3. Umbul Waring, supaya smet sing fi tnah musuh. Sang Hyang Naga ngupai pituduh supaya Radén Wangsungsang lunga ning Gunung Cangak nemoni Ratu Bango. Ratu Bango ngupai Pusaka Piring Panjang, pendil n barang sejéné, uga naséhati baka pengen geguru ilmu sejati utawa syariat Ism, dikongkon ngadep Syéh Datul Kahfi utawa Syéh Nurjati ning peguron Gunung Jati. Radén Wangsungsang marani ning Peguron Gunung Jati. Ngrasa kesel n perlu ngaso, sebab dan sing diambah cukup adoh, pada lérén ning sor wiwitan gedé. Ning kono kelingan pesen n nasihaté Sang Ibu. Pesené baka ai Mas Ratu Subang Larang kesel utawa ngami ra, cukilen lemah bari Kujang Pusaka, baluraken ning awak sing ngrasa ra utawa pegel, Insya Alh rasa pegel n ra bakal ing, n arep mancur banyu sing dicukil. Panggonané metuné banyu iku dadi sumur, sing sekiyen diarani Sumur Karomat. Wewengkon kuwén disebut Pademangan Cikujang Aran Cikujang dijukut sing tembung Ci bari Kujang, sing nduwéni arti ci sing tembung cai basa Sunda artiné banyu, Kujang yaiku pusaka utawa gaman sing dienggo Radén Wangsungsang. Pademangan Cikujang seterusé diganti arané dadi Lemah Tamba. Lemah pada bari tanah, tamba pada bari obat. Dadi Lemah Tamba nduwéni arti lemah sing bisa kanggo nambani, sampé sekiyen. Crita Rakyat Asal Usul Désa ning Kabupatén Cirebon. B. Gawé Pitakonan Coba gawéaken pitakonan saking wacaan ning duwur mau! Baka wis pragat gawéa pitakonan, ijon karo batur sebangku, terus njawab pitakonan sing digawé batur mau. Wungan 7: Candra Désa 93

106 C. Niténi Tembung 1. Arti Tembung Tembung pepoyan padépokan lempahan peguron pusaka pituduh Arti n bedarane idin/ngupai weruh 2. Tembung Bebasan Ayuh, pada ngguti tembung bebasan saking wacaan ning duwur. Tembung Padinan Bebasan Bahasa Indonesia ngomong mungel/crios berbicara lunga... pergi luruh /nguti... mencari kangén... kesulitan ketemu... bertemu/jumpa énak... enak teka... datang/tiba ngupai... memberi adoh... jauh lérén... istirahan banyu... air duwé... punya supaya... supaya/agar nduwéni... memiliki 94 Wungan 7: Candra Désa

107 D. Kaweruh Basa Arané pentil 1. pentil asem arané cempaluk 2. pen ntil jagung arané jantan 3. pentil jambe arané bleber 4. pentil jambu arané karuk 5. pentil kacang arané besengut 6. pentil semangka arané plonco 7. pentil kpa arané blukuk/cengkir 8. pentil manggis arané blibar 9. pentil nangka arané babal/gori 10. pentil pelem arané pencit 11. pentil randu arané plencing 12. pentil so arané kroto 13. pentil timun arané serit 14. woh widara arané anyang Arané uwoh/woh 1. woh arén arané kong-kaling 2. woh bengkowang arané besusu 3. woh cengkéh arané polong 4. woh gebang arané jambatu 5. woh iwu/gembili arané katak 6. woh jati arané janggleng 7. woh kantil arané gandek 8. woh kelor arané klentang 9. woh kesambi arané kecacil 10. woh so arané mlinjo 11. woh tal arané siwan 12. woh turi arané klendang Tembung Seroja Tembung seroja yaiku tembung loro sing pada artiné digandéng dadi siji, nduwéni arti akéh utawa mbangetaken. Wungan 7: Candra Désa 95

108 abang branang angkara murka andap asor babak bundas budi pekerti campur aduk darma bekti enték entok gagah prekasa réka daya wes asih sato kéwan tambal sum uluk sam wes asih arum wangi angkat junjung bapa biyung bobot timbang ciri wanci dodok seleh ganggu gawé rukun sentosa Bjar Basa n Sastra sanak sedulur sepi mamring tumpak undung urun rembug kecut burut ireng geteng watak wantu adi luhung asih trésna bagas waras buka tutup colong jukut donga puji ewuh pakewuh gemah ripah rina wengi sah kaprah sandang pangan tata krama unggah ungguh wadya ba wiring isin adem ayem E. Paramasastra Ater-Ater Andahan Sekiyen bjar ater-ater sa-. Tembung tembung sing olih imbuhan (ater- ater) sa- duwé arti : 1. Siji utawa nunggal, contoh : Sa + kilo = sakilo artiné siji kilo Sa + rik = sahektar artiné siji rik Sa + bengket = sabengket artiné siji bengket 2. Kabéh, sembarang, contoh : Sa + kampung = sakampung artiné wong kampung kabéh 96 Wungan 7: Candra Désa

109 Sa + gudang = sagudang artiné sekabéh isi gudang Sa + karepe = sekarepé artiné kabéh/sembarangan karep 3. Padakaro, karo, bari, n, contoh : Sa + gajah = sagajah artiné pada karo gedéné gajah Sa + kuku ireng = sakuku ireng artiné padakaro kuku ireng sa + pisiné = artiné sekalian karo pisiné sa + isiné = sejeroné isi tas kabéh 4. Sampé/tekang, contoh : Sa + keselé = sakeselé artiné sampé kesel Sa + bosené = sabosené artiné sampé bosen Sa + waregé = sawaregé artiné sampé wareg 5. Sauwisé, baka, menawa, contoh : Sa + tekané = satékane artiné sauwisé teka Sa + durungé = sadurungé artiné baka durung F. Kasusastran Paribasan Sing diarani paribasan yaiku unén-unén sing kanggo ngumpamaaken/ ngibarataken kekuané uwong. Contoh : 1. Bunthel kadut, ora kinang ora udud Artiné : wong nyambut gawé/kerja borongan beli olih tambahan 2. Aja parek kebo gupak Artiné : aja parek bari wong sing kekuané blesak, bokat kegawa/ keturan 3. Dipai ati ngrogoh ampe Artiné : wong sing srakah, dipai setitik njaluk akéh 4. Endas pitak ketiban empyak Artiné : wong sing bok-balik nemu cika 5. Kaya olih emas segunung Artiné : wong sing olih rejeki gedé 6. Ucul sing cangkem buaya manjing cangkem macan Artiné : pada baé cikane Wungan 7: Candra Désa 97

110 7. Kaya kebo nusu gudél Artiné : wong tuwa sing bejar ning wong enom 8. Becik ketitik a ketara Artiné : perbuatan bagus utawa blesak suwé-suwé ketangguan 9. Anak poh bapak kepradah Artiné : gara-gara perbuatan anaké, wong tuwa kegawa-gawa 10. Désa duwé cara negara duwé tata Artiné : saben genah duwé aturan/kebiasaan déwék-déwék 11. Nabok nyilih tangan Artiné : nindakaken perbuatan blesak ngongkon wong séjén 12. Gajah ngedek rapah Artiné : wong sing ngnggar aturan sing digawé déwék 13. Kacang beli ninggal njaran Artiné : kebiasaan anak beli béda karo wong tuwané 14. Keprok beli nombok Artiné : wong sing bisané main beli bisa kerja 15. Ngajari bébék ngngi Artiné : pegawéan sing beli ana mangfaaté Tugas : Gutana limang iji peribasa séjéné karo artiné G. ritakaken Gambar Critakaken gambar ning sor iki (luwih bagus nganggo bebasan) A B C 98 Wungan 7: Candra Désa

111 D E F H. Bjar Carakan Sandangan Penanda Konsonan Mati Pangkon a. Sandangan gunané kanggo ndadekaken konsonan (maténi/nutup) sejeroné wanda (suku kata) utawa tembung. Sandangan pangkon ditulis seburiné aksara sing dipangkoné. Contoh : Macan: Kulit:, Balok: 3. babad = panas = batal = kadal = sabin = sebab = ketan = warak =.... Wungan 7: Candra Désa 99

112 I. Bjar Nembang Ayuh bareng-bareng bjar tembangan ning sor iki: Turun turun sintrén Sintréné widadari Nemu kembang ning ayunan Nemu kembang ning ayunan Kembangé si Jaya indra Widadari temuruna Kembang cililingkon Kembu cilik wadah bangkong Lagi cilik dibopong bopong Lagi cilik dibopong bopong Lagi cilik dibopong bopong Bareng gedé digawa uwong Turun Sintrén Cipt. Anonim Kembang jaé os Lempuyang kembangé kuning Arep balik gagé elos Arep balik gagé elos Arep balik gagé elos Sukiki ménéa maning Tugas : Gawéa klompok kesenian sintrén kanggo ditampiken sejeroné acara perpisahan kes enem. 100 Wungan 7: Candra Désa

113 ULANGAN TENGAH SEMESTER I (UTS GASAL) Mata Pejaran : Basa Cerbon/Dermayu Kes/Semester : VI/I Waktu : 90 menit Hari/Tanggal :... Nama :... Kes :... Wacaen sing titén!... Ladaah, aja meyu Cil, sira arep tak pangan. Macan ngancam. Kancil meneng baé. Matané ketap ketip bari rak lirik. Kancil luru akal. Kancil weruh ana u gedé gi nglingker. Kancil seneng, sebab bisa kanggo ngakali macan. Ayuh gagé ménéa sing nurut, sira arep tek pangan. jaré macan Ampun ku ngertos kang prabu raja rimba kepéngén dahar, nanging sabar krihin, ku siweg gadah tugas. jaré kancil. Tugas apa? jaré macan. Ku siweg dikéngkén nonggoni ketimangé Kanjeng Nabi Suéman. Jawab kancil. Macan kagét, matané nglirik ning u kang gi nglingker, warnaé blirik-blirik kuning kaya emas. Ketimangé kanggo isun baé, jaré macan. Boten kénging jawab kancil. Tek paksa, jaré macan bari matané mlotot. Umpami maksa, mangga mawon. Nanging kuné kedah mjeng krihin. Ya los...! macan mbentak. Kancil kedamak-kedimik,myu. Mlesat ngadohi macan. Bareng kancil wis adoh, macan ngikep u disangka ketimang, u ngrasa diganggu, terus nglibed. Macan karo u gulet. U nyemburaken wisa, prosss. Macan nggletak mati jengker. U ngosél marani kali. Kancil mung bisa nyawang sing kadoan bari ati gemeter. Wungan 7: Candra Désa 101

114 I. Paien tanda X (ping) sah siji aksara adepané jawaban sing bener! 1. Judul sing cocok kanggo Dongéng ning duwur yaiku... a. Macan karo U c. U Ngringkel b. Kancil n Macan d. Ketimang Antik 2. Kancil kewedinen meneng baé, matané... a. merem melek c. ptat plotot b. ketap ketip d. dop dolop 3. Si Kancil pancén nduwéni otak... a. cerdik b. bulit c. bodo d. licik 4. Sing disebut satowan yaiku... a. Kancil, u, raja c. Kancil, macan, u b. U, macan, Sueman d. Kancil, raja, Sueman 5. Alesan kancil waktu arep dipangan macan yaiku... a. Lagi olih tugas nonggoni ketimange nabi Sueman b. Lagi dikongkon u mbebéda sang macan c. Lagi ngguti ketimange nabi Sueman sing ing d. gi don nguti batur sing was ora ketemu 6. Sing dijuluki raja rimba yaiku. a. kancil b. macan c. u d. luwak 7. Crita sing pekune satoan disebut... a. fabel b. badékan c. wangsan d. parikan 8. Tembung bebasané mangan yaiku... a. dahar b. madang c. sarapan d. medang 9. Ukara sing bener yaiku... a. Siti gi makani ayam c. Siti gi pakanaken ayam b. Siti gi pakan ayam d. Siti gi makan ayam 10. Satowan n wiwitan iku paringane Gusti Alh, menusa kudu... a. ngumpuken c. mberseni b. nglestariaken d. ngentokaken 11. Mku ning sawah mamba kalen. Mamba artiné pada karo... a. ndodok c. tongkrong b. tingkring d. ngliwati 102 Wungan 7: Candra Désa

115 12. Wiwitan sing kena kanggo gawé piyan umah yaiku... a. jati b. pring c. baujan d. kpa 13. Ana gedé ana cilik, ana nang ana... a. wadon b. bocah c. bujang d. bengi 14. Ning isor iki sing kepanjing ukara pitakonan yaiku... a. Ning seko ana apotik hidup. b. Sapa sing nandur kembang? c. Aja memangan sembarangan! d. Siti gi makani ayam. 15. Baka akéh tanduran, hawaé dadi. a. anget b. ayem c. seger d. peteng II. Isenana titik-titik ning isor iki nganggo tembung sing bener! 1. Gemblep iku aran Sekiyen dina Rebo, wingi dina Sampurasun jawabé Anaké macan arané Tembung bebasané patang puluh yaiku Srengéngé surup ning iring Ibukota Kabupatén Cirebon yaiku Kembang gedang arané Satoan gak anané... as gedé. 10. Mang Kardi gi ngitung nénér. Nener iku aran... III. Kerjakaken miturut prentahe! 1. Coba tatanen dadi ukara sing bener : a. kes isun enem wis b. durung baka bisa takon 2. Gantien nganggo bebasané a. Isun duwé batur Akéh b. Nani gi turu 3. Critakaken gambar ning sor iki! Wungan 7: Candra Désa 103

116 ULANGAN AKHIR SEMESTER GASAL (UAS) Mata Pejaran : Basa Cerbon/Dermayu Kes/Semester : VI/I Waktu : 90 menit Hari/Tanggal :... Nama :... Kes :... Wacaen sing titén Situs Pangéran Raja Muhammad Raja Laut sareng ratu araja winaon due anak arané Raja Muhammad, pada waktu niku perang Kerajaan Demak karo Kerajaan Majapahit, sing gurue yaiku Gunung Jati, toli wong loro mangkat ning daérah kekuasaan yaiku daérah Luhung. Pangéran Raja Muhammad pinter bejar ning Mpu Sura n Mpu Suta gawé keris, pedang n perkakas pertanian. Sah sawijine waktu Sunan Gunung Jati Purba merintahaken Pangéran Raja Muhammad kon gawé keris. Wis was keris niku durung pragat. Sunan Gunung Jati Purba sewot sebab keris kang di pesene durung dadi, bahan kerise dijukut terus dibanting nancep ning duwur lemah n wis katon dadi keris. Akhire Sunan Gunung Jati Purba ngawéruhi kesaktiane, dadi ngupai julukan ning Pangéran Raja Muhammad yaiku Pangéran Luhung. Situs iki anané ning désa Luwung Kecamatan Mundu.*** I. Upanana tanda ping (x) ning huruf a, b, c atawa d jawaban sing bener! 1. Judul wacana ning duwur yaiku. a. Situs Pangéran Raja Muhammad b. Situs Pangéran Raja Mahmudin c. Situs Pangéran Raja Mahmud d. Situs Pangéran Raja Maha Agung 104 Wungan 7: Candra Désa

117 2. Jumh paragrap wacaan ning duwur yaiku. a. siji b. loro c. telu d. papat 3. Sunan Gunung Jati Purba merintah Pangéran Raja Muhammad kon gawé apa? a. tombak b. keris c. golok d. clurit 4. Situs Pangéran Muhammad anané ning Désa endi? a. Luwung b. Lehong c. Lengkong d. Lawi 5. Pangéran Raja Muhammad bejar gawé keris iku ning sapa? a. Mpu Sura n MPu Suta c. Mpu Gandring b. Mpu Prapanca d. Mpu Seda 6. Tembung bebasané Arané Sapa? a. sinten arané b. arané sinten c. wastane sinten d. wastane sapa 7. Ukara babasan umahé isun adoh pisan yaiku. a. griyané ku adoh pisan c. griyané ku tebih pisan b. griyané ku caket pisan d.griyané ku ngkung tebih 8. Wong kang nabu gamen diarani. a. dang b. nayaga c. pesindén d. juru kawih 9. Wong kang narung aken wayang diarani. a. dang b. nayaga c. pesindén d. juru kawih 10. Bebet bibit bobot maksudé. a. pilih kang paling bagus c. pilih kang paling ayu b. pilih kang paling blesak d. pilih kang paling ganteng 11. Keba iket-iketan maksudé. a. goblog ya aja keterluan c. pinter kedlinger b. goblog ya aja kelewatan d. pinter kesohor 12. Pituturé wong tua kang bagus iku kudu. a. dibuang b. dinggar c. didelengaken d. dituruti 13. Tembung wingan kawi siji yaiku. a. eka b. dwi c. tri d. catur Wungan 7: Candra Désa 105

118 14. Kembang tebu arané a. jantung b. dlongop c. dangu d. glegas 15. Ning, téng, kang, sing kalebet tembung. a. penuduh b. wingan c. pengarep d. sandang Bjar Basa n Sastra II. Jawaben pitakon ning sor iki kewan benar! 1. Nadranan sawijine pesta adat ning masyarakat. 2. Kandel raine artiné. 3. Tembung kiretal tandur yaiku. 4. Otot kawat balung wesi artiné. 5. Anak kebo arané. 6. Kembang gedang arané. 7. Unggal mun mulud ning keraton kasepuhan, kanoman, gunung jati ana acara. 8. Tembung padane rencang yaiku. 9. Tembung bebasané umah yaiku. 10. Wijile pelem arané. III. Jawaben uraian pitakon ning sor iki kewan bener! 1. Gawéa ukara nganggo tembung nembang 2. Mimi tuku buku Gantien ukara ning duwur mau nganggo bebasané! 3. Gantien nganggo basa padinan! Bapak siweg damel téng sabin 4. SMP manjing isun sedet ning arep Sempurnaaken ukara ning duwur mau kewan benar! 5. Iki critae wong angon bébék Sebab kue ngami déwék Cotom amba kmbi sowék Nggiring bébék wék wék wék wék wék wék Apa sing dicritakaken? 106 Wungan 7: Candra Désa

119 ULANGAN TENGAH SEMESTER II (UTS) GENAP Mata Pejaran : Basa Cerbon/Dermayu Kes/Semester : VI/II Waktu : 90 menit Hari/Tanggal :... Nama :... Kes :... Wacaen sing titén! Kesebut, Prabu Pandu Dewanata raja Negeri Amarta. Sang Prabu duwé anak lima, nang kabéh. Yaiku Samiaji, Jayasena, Arjuna, Naku n Sadewa. Putra iku disebut Pendawa Lima. Putra-putra iku nduwéni watek utawa sifat sing sejen-sejen. Samiaji sifate adil, sabar, n jujur. Jayasena nduwéni watek dosoh, gak n ora sabar. Arjuna wateke alim, kalem n wes asih. Naku n Sedewa nduwéni watek sing bagus uga nyenengaken. Kelima sinatria pendawa iku, kabéh pada nduwéni kesaktian n gaman déwék-déwék. Samiaji duwé agem-agem serat Kalimah Sadha. Jayasana nduwéni Pancaroba. Naku n Sadewa nduwéni ilmu pinter nyamar. Bagen pada nduwéni kesakten n senjata déwékdéwék, tapi kelima sinatria iku pada ngormati. Sipat kang perlu ditiru saking pendawa lima yaiku rukun-runtut, akur n tulung tinulungan sepepada batur luwih-luwih karo sedulur. Kayadéné rika perang Bratayuda, pendawa lima iku tetep guyub dadi siji ngewan pasukan Negeri Astina. I. Paien tanda ping (X) ning hurup a, d, c utawa d ning adepan jawaban sing bener! 1. Prabu Pandu Dewanata yaiku raja saking... a. Negeri Astina c. Negeri Alengka b. Negeri Amarta d. Negeri Nusantara Wungan 7: Candra Désa 107

120 2. Sinatria Pendawa Lima sing nduwéni watek adil, jujur, n sabar yaiku... a. Samiaji b. Jayasena c. Arjuna d. Naku 3. Sebutan kanggo anak lima nang kabéh yaiku... a. anak semata wayang c. pendawa lima b. ontang anting d. pendawa oh-oh 4. judul sing pas kanggo crita ning duwur yaiku... a. Pandu Dewanata b. Pendawa Lima c. Sadewa d. Arjuna 5. Sipat sing perlu ditudani saking Pendawa Lima yaiku... a. gak, gampang sewot, pugan b. rukun runtut, n tulung tinulungan c. ora akur karo sedulur d. Duwe senjata n kesakten déwék-déwék 6. Perang Pendawa Lima ngwan negeri Astina kesohor ning pewayangan disebuté... a. Perang Puputan b. Perang Paderi c. Perang Paregreg d. Perang Bratayuda 7. Negeri Amarta, Negeri Astina, n aran-aran sinatria Pendawa Lima yaiku sebutan saking... a. Tarling b. Pewayangan c. Masres d. Sintrén 8. Anak lima wadon kabe arané... a. pandawa b. pancakaki c. pancagati d. sarimpi 9. Tokoh sejeroné crita sing nduwéni watek jahat disebuté... a. protogonis b. hipnotis c. antagonis d. tritogonis 10. Dadi bocah kuh kudu sing nyenengaken. Tembung asal nyenengaken yaiku... a. nyeneng b. seneng c. aken d. senengaken 11. Gedé cilik, tua enom, n nang wadon pada nonton tarling. Tembung sing dicitak miring diarani tembung... a. sinonim b. antonim 108 Wungan 7: Candra Désa

121 c. akronim d. homonim 12. Lamun olih bi utawa kena musibah, menusa kudu nrima ketawan ati... a. sabar b. mengkel c. nyewot d. ngglendeng 13. Titénana Parikan ngisor iki Adus lumpur, ning segara luruh bukur Karo batur, kudu ngerti kudu akur Sing kepanjing jejer parikane yaiku... a. Adus lumpur, aro batur b. Karo batur, kudu ngerti kudu akur c. Adus lumpur, ning segara luruh bukur d. Karo batur, ning segara luruh bukur 14. Amanat saking isi parikan ning duwur yaiku... a. kudu pada adus lumpur c. karo batur kudu akur b. luruh bukur ning segara d. yén adus kudu ngejak batur 15. Luruh bukur ning segara. Padanan tembung luruh yaiku... a. tuku b. nguti c. adol d. kuk II. Isenana titik-titik ning sor iki kewan bener! 1. Ning sejeroné kon Baridin, tokoh sing kenang kemat jaran guyang yaiku Wayang kang digawé saking kulit satoan diarani Musibah banjir iku biasae anae ning usum Mimi Kadmini duwé anak lima. Tembung lima bebasané Isra mi raj yaiku tanggal Becik ketitik, a... bener Nok Siti ayu pisan mbene kaya Aran Masjid Agung ning Kraton Kesepuhan yaiku Wingan pitulikur mun ditulis angkae yaiku Wali, sing nyebaraken agama Ism ning tanah Cerbon yaiku.... Wungan 7: Candra Désa 109

122 III. Jawaben pitakonan ning isor iki miturut petunjuke! 1. Tatanen tembung-tembung ning sor iki dadi ukara kang bener! Kesenian Cerbon saking tarling - yaiku 2. Gawéaken ukara saking tembung ning isor iki : a. dahar b. mmpah 3. Tulisaken nganggo Carakan Cerbon: a. kacamata b. bata dawa 4. Tulisaken manpaat saking pekakas-pekakas ning isor iki! a. kanggo pranti.... b. kanggo pranti.... c. kanggo pranti Coba, critakaken gambar ning sor iki! 110 Wungan 7: Candra Désa

123 UJIAN SEKOLAH (US) Mata Pejaran : Basa Cerbon/Dermayu Kes/Semester : VI/II Waktu : 90 menit Hari/Tanggal :... Nama :... Kes :... A. Paihen tanda pang (X) jawaban sing bener ning aksara a, b, c, utawa d! Wacaen téks pucung ning sor iki nganggo soal No. 1-2! Bapa Ibu (4-u) Dahar énjing ku sampun (8-u) Ku badé késah (6-a) Badé sekoh saniki (8-i) Wekel bjar (4-a) Kanggé ngejar cita-cita (8-a) 1. Téks pupuh Pucung ning duwur nduwéni maksud... a. izin badé sarapan c. izin badé siram b. izin badé bjar sesarengan d. izin badé sekoh 2. Téks pupuh Pucung ning baris keloro, iku duwé ciri... a. 8 guru wingan (suku kata), guru gu (rima) ning u b. 8 guru gatra (baris), guru gu (rima) ning u c. 8 tembung (kata), guru gu (rima) ning u d. 8 guru pada (bait), guru gu (rima) ning u Wacaen téks poster ning sor iki nganggo soal No. 3-4! Ayu, Pada Irit ning Bahan Bakar! Supaya Bénsin Irit, Motor n Mubil Mangkat Seperluné Supaya Listrik Irit, Ngurubaken Damar Listrik ning Umah Seperluné Wungan 7: Candra Désa 111

124 Supaya Gas Kompor Irit, Adang n Ateng-ateng Seperluné! Yu, ngirit bahan bakar!!! 3. Isi poster mau, ngajak wong supaya... a. Irit ning jajan c. Irit ning bahan kmbi b. Irit ning bahan bakar d. Irit ning bahan pangan 4. Adang n ateng-ateng seperluné, supaya... a. pertamax irit c. bénsin irit b. gas kompor irit d. sor irit Wacaen cuplikan téks dongéng ning sor iki nganggo soal No. 5-6! Raja Kodok Blusukan Héy, Kiyong. Kenangapa sira nggawa-nggawa umah? Manda aboté baé. Kenangapa umah bli ditinggal baé? takoné Raja Kodok. Kiyong rada kagét ditakoni Raja Kodok. Rada gemeter, Kiyong njawab, Ampun, Gusti. Ku kuh nggawa-nggawa umah, yongan ku wedi. Wedi kenangapa? Wedi ning sapa? jaré Raja Kodok. Akiré Kiyong kepaksa njawab, Ku kuh wedi ning satoan Kunang. Mendi-mendi Kunang kuh nggawa geni. Ku wedi, ku watir yén umah ditinggal, bokat diobong ning Kunang. Dadi, ya, umah tek gawa-gawa baé, mendi gah. 5. Kiyong mendi-mendi nggawa umah, sebab... a. Watir diobong ning Raja Kodok b. Watir diadol ning Kunang c. Watir diobong ning Kunang d. Watir direbut ning Raja Kodok 6. Dongéng mau nodokaken, yén Kiyong iku... a. Rayat biasa c. Pembantu Raja b. Pejabat Kerajaan d. Bangsawan Wacaen cuplikan téks tembang daérah iki nganggo soal No. 7-8! Gadis Indramayu Sederhana penganggoné Manis yén gemuyuné Alon pisan suwarané 112 Wungan 7: Candra Désa

125 7. Tembang iku nodokaken yén gemuyuné gadis Indramayu iku... a. sederhana c. manis b. alon d. ayu 8. Gadis Indramayu iku penganggoné sederhana. Maksud penganggoné, yaiku... a. dandanané c. kekuané b. umahé d. cita-citané Wacaen cuplikan téks iki nganggo soal No. 9-10! Cita-cita Rudi péngén dadi tentara, sebab bisa mbé negara. Tapi cita-cita Rina péngén dadi dokter, supaya bisa nambani wong ra. Béda maning karo cita-cita Sumarni. Déwéké péngén dadi arsitek, supaya bisa gawé bangunan sing bagus n kuat. 9. Téks mau nyritakaken... a. Bocah telu ora duwé cita-cita c. Bocah telu péngén dadi tentara b. Bocah papat duwé cita-cita d. Cita-cita bocah telu béda-béda 10. Rudi péngén sekoh... Bandung. Tembung ancer-ancer sing pas ngisi titik-titik, yaiku... a. sing c. tapi b. ning d. n 11. Rina tetep péngén sekoh,... déwéké wong ora duwé. Tembung pangiket sing pas ngisi titik-titik, yaiku... a. tapi c. kerna b. senajan d. bari 12. Aksara Carakan ba li, iku diwaca... a. Bandung c. Bali b. Batam d. Balikpapan 13. Aksara Carakan ning tembung (kata) panén, yaiku... a. Panén c. pari b. panci d. senén Wacaen teks ning sor iki nganggo soal No ! Pindang Gombyang dadi panganan khas Indramayu. Asalé sing iwak manyung. Sing diatengi iku bagian endas iwak. Sekiyen wis dikenal ning daérah séjén. 14. Tembung kosok balén (wan kata) endas, yaiku... a. sikil c. patil b. buntut d. daging Wungan 7: Candra Désa 113

126 15. Tembung dasanama (persamaan kata) asalé, yaiku... a. bakalé c. mui b. awité d. rasané Wacaen téks ning sor iki nganggo soal No ! Bocah-bocah cilik pada donan jangkungan. Pada kesenengen, sebab bisa mku ning pancatan pring. Awak bisa duwur. Wayahé bapan jangkungan, ana sing mku bap, tapi uga ana sing tiba. 16. Tembung lingga (kata dasar) pancatan, yaiku... a. Ancat c. pancat b. catan d. panca 17. Ater-ater (awan) n Panambang (akhiran) kesenengen, yaiku... a. es- n -en c. ke- n -an b. ke- n -en d. ke- n -ngen Wacaen téks tembang pupuh Mijil ning sor iki nganggo soal No ! Ayu batur kumpun sukiki (10-i) Sing parek sing adoh (6-o) Pada kumpul barengan sekabéh (10-e) Bebaturan kudu ngati-ati (10-i) Aja ra ngati (6-i) Kudu bareng mbantu (6-u) Tulung-tinulung pasti (7-i) 18. Tembung (kata) sing maksudé nodokaken waktu, yaiku ana ning... a. baris kesiji c. baris kelima b. baris ketelu d. baris kepitu 19. Tembung (kata) sing nduwéni sesen (sisipan) in, yaiku... a. sing c. tulung-tinulung b. sukiki d. ngati-ati Waosen guneman (percakapan) puniki nganggé soal No ! Ibu Guru : Wingi dinten Senén. Seniki dinten punapa? Rina : Dinten Ssa, Bu. Ibu Guru : Pinter. Bénjing dinten punapa? Joko : Dinten Rebo, Bu. Ibu Guru : Nggih. Upami sekoh libur dinten punapa? Ardi : Dinten Ahad utawa Minggu, Bu. 20. Ingkang njawab bénjing dinten Rebo, inggih punika... a. Ibu Guru c. Joko b. Rina d. Ardi 114 Wungan 7: Candra Désa

127 21. Upami seniki dinten Ssa, wingi dinten... a. Senén c. Kemis b. Rebo d. Ahad Wacaen téks parikan iki nganggo soal No ! Sikil lécét kesandung watu guwa Odong-odong supiré ngantuk Obat méncrét warisan wong tuwa Panganen godong jambu klutuk 22. Parikan sing muniné: Sikil lécét kesandung watu guwa/odongodong supiré ngantuk, iku kasebuté... a. jejer c. pantun b. Isi/maksud d. téks 23. Wujud muni akhir a-a-a-a (guwa/ ngantuk/ tuwa/ klutuk) ning muni akhir parikan mau, iku kasebuté: a. jejer c. bunyi b. purwakanti/guru gu d. isi/maksud Wacaen cuplikan téks puisi iki nganggo soal No ! ningal segara amba prau neyan gojag-gajig mbakta berkah um boten kirang wonten sega rupa pandengan jembar gawé rasa bungah ningal sabin cukul subur petani kerja kringeté mancur gotong-royong sebatur n sesedulur sekedap malih panen gawé makmur 24. Maksud puisi ining duwur iku, yaiku... a. Am subur n wong-wong makmur b. Am makmur n wong-wong wekel menggawé c. Wong-wong subur n amé makmur d. Am subur n wong-wong wekel menggawé 25. Basa padinan/ngoko ukara (kalimat) um boten kirang wonten sega rupa, yaiku... a. iwak ora kurang ana sega rupa b. iwak ora nana ka sega rupa c. u ora kurang sega-ga rupa d. u ora kurang ana sega rupa Wungan 7: Candra Désa 115

128 26. Petani (babad) suket-suket ning galengan. Ater-ater (awan) n panambang (akhiran) sing pas ning tembung (kata) sing ana ning jero kurung supaya dadi ukara (kalimat) sing bener, yaiku... a. m- n an c. m- n -i b. ke- n an d. ke- n -i Wacaen téks wacana ning sor iki nganggo soal No ! Bengén ana bencana tsunami ning Acéh. Atusan éwu wong ninggal. Iku bencana sing susah dibadéké, sebab kaitané karo am. Ujug-ujug baé teka. Béda karo bencana banjir, longsor, utawa as keobong. Iku kaitané karo kekuan menusa. 27. Tembung wingan (kata bingan) sing ana ning wacana, yaiku... a. banjir, longsor, as keobong c. ujug-ujug b. atusan éwu wong d. kekuan menusa 28. Iku bencana sing susah dibadéké. Tembung sipat (kata sifat) sing ana ning ukara mau, yaiku... a. iku c. susah b. bencana d. dibadéké 29. Iku kaitané karo kekuan menusa. Tembung pangiket (kata sambung) sing ana ning ukara (kalimat) mau, yaiku... a. iku c. karo b. kaitané d. menusa Wacaen cuplikan téks dongéng Asal-usul Désa Penganjang ning sor iki! nganggo soal No Anjang-anjang mau bisa dadi tempat ngrambaté wit waluh putih. Nawangwun pesen ning Jaka Tarub, Upami, putra kau péngén nyusu, tulung ditaroh baé ning duwuré anjang-anjang. Bakaren merang ketan ireng. Kebul-kebul kukusé pasti teka ning kahyangan. Ku pasti mudun ning bumi. Nawangwun gagé baé mabur. Jaka Tarub gagé gawé anjang-anjang tempat nyusu anaké, Atasangin. 30. Maksud téks dongéng ning alinéa kesiji, yaiku... a. Nawangwun pesen ning Jaka Tarub supaya gawé anjanganjang 116 Wungan 7: Candra Désa

129 b. Jaka Tarub pesen ning Nawangwun supaya gawé anjanganjang c. Nawangwun mabur, Jaka Tarub gawé anjang-anjang d. Jaka Tarub mabur, Nawangwun gawé anjang-anjang 31. Dongéng Asal-usul Désa Penganjang nodokaken asal-usul aran sing tembung (kata)... a. panjang c. anjang-anjang b. kahyangan d. ketan ireng 32. Ukara tanduk (kalimat aktif) Jaka Tarub mbakar merang ketan ireng, yén digenti dadi ukara tanggap (kalimat pasif), dadiné... a. Merang ketan ireng dibakar Jaka Tarub. b. Ketan ireng dibakar merang Jaka Tarub. c. Merang ireng dibakar ketan Jaka Tarub. d. Merang ketan ireng mbakar Jaka Tarub. Wacaen teks ning sor iki nganggo soal No Dina Saptu Andi plesir ning Pulo Menyawak. Ning kana akéh satoan menyawak. Iku dadi ciri khas pulo sing manjinge Kabupatén Indramayu iku. Anané menyawak iku, ujug-ujug ana baé. Supaya lestari, menyawak-menyawak kudu dijaga n diopeni. Sebab, bisa dadi daya tarik tempat plesiran. 33. Tembung (kata) sing ana ning wacana, sing manjing tembung dwilingga (kata ung), yaiku... a. ujug-ujug c. pulo-pulo b. menyawak-menyawak d. tempat-tempat 34. Dina Saptu Andi plesir ning Pulo Menyawak. Tembung (kata) sing nodokaken wasésa miturut po JWLK/SPOK (jejer-wasesa-lésan-katrangan), yaiku... a. dina saptu c. plesir b. Andi d. Pulo Menyawak Wacaen téks ning sor iki nganggo soal No ! Arané Rasinah. Wong-wong mbeluké Mimi Rasinah. Senajan Mimi Rasinah wis ka, wong-wong masih kelingan. Mimi Rasinah, asalé sing Désa Pekandangan, iku penari topeng sing kawéntar. Dudu baé ning désa déwék, uga sampé mancanegara. 35. Arti tembung (kata) mbeluké ning ukara (kalimat) keloro, yaiku... a. mbésuké c. kegiatané b. njogédé d. ngundangé Wungan 7: Candra Désa 117

130 36. Arti tembung (kata) kawéntar ning ukara kepapat, yaiku... a. kerasan c. kesenengen b. keceluk d. kélingan Wacaen téks Wirausaha ning sor iki nganggo soal No ! Pa Santosa wis was duwé usaha. Déwéké mbuka bengkel motor. Saben dina ana baé motoré wong-wong sing njaluk didandani. Kerja Pa Santosa dibantu Amin n Arman, ponakané. Jam kerja wong telu iku awit ésuk sampé soré. Kadang-kadang pernah sampé bengi, sebab sing penting motor kudu bérés. 37. Jam kerja béngkél Pa Santosa iku waktuné... a. ésuk sampé soré c. awan sampé soré b. soré sampé bengi d. bengi sampé ésuk 38. Déwéké mbuka bengkel motor. Tembung (kata) déwéké iku kasebuté... a. tembung sesulih (kata ganti) b. tembung kriya (kata kerja) c. tembung watak (kata sifat) d. tembung penggandeng (kata sambung) Wacaen téks Pidato ning sor iki nganggo soal No ! Sing pungkasan kanggé murid-murid, ku titip pesen, kebiasaan urip bersih puniku sami mawon sareng njaga keséhatan. Sami mawon sareng njaga kesmetan. Semanten saking ku. Mugia Gusti Alh nyukani kesadaran kanggé ku sedaya. Pentingé urip bersih n séhat. 39. Isi pidato mau ngajak murid-murid supaya... a. urip bersih n séhat c. urip bersih n teratur b. urip irit n séhat d. urip seneng n séhat kudu urip bersih n séhat? Sebabé kanggo kesmetan. Tembung takon (kata tanya) sing pas ning titik-titik, yaiku: a. Ning endi c. Sapa b. Kenangapa d. Kapan 118 Wungan 7: Candra Désa

131 Cerbon-Dermayu m y Kes 6 Cerbon - Dermayu Kes 6 Wungan 7: Candra Désa 119

132 Cerbon - Dermayu Kes 6 Daftar Pustaka Amirudin, Samir Pejaran Basa Cerbon Kes 6. Jakarta. CV. Restu Ibu Bakombudpar Kab. Cirebon, Cerita Rakyat Asal-Usul Désa di Kabupatén Cirebon Mengénal Lebih Dekat 161 Situs di Kabupatén Cirebon. Depdiknas RI Buku Siswa Elektronik Kes 1 s.d Kamus Umum bahasa Indonesia. Jakarta. Bai Pustaka Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat Standar Kompetensi dan Kompetensi Dasar Mata Pejaran Bahasa dan Sastra Cirebon. Moh. Among, Kumpun Kata Bahasa Cirebon. Sana Wyakarana Tata Bahasa Cirebon. Bandung. HumanioraUtama Press. Suchri Hidayat. Radén Sejarah Caruban Kawedar. Badkombudpar Kabupatén Cirebon. Sudjana, TD Kamus Bahasa Cirebon. Bandung. Humaniora Utama Press. Prabasworo, YB. Intisari Basa Jawi Pepak. Surabaya. Greisinda Press. Tim Kerja Pengelo dan Pengadaan Penulisan Buku Bahasa Daérah Cirebon, 1990, PT Sarana Panca Karya, Bandung. Hasan Basri, dkk Pejaran Basa Cerbon, CV. Restu Ibu, Jakarta Materi Dikt Basa Cerbon, Sana, dkk Sastra tulis dan Sastra lisan Cerbon. Drs.J.Soeeman dkk Bejar Bahasa Indonesia, PT. Sarana Panca Karya Nusa, Bandung. Untung Rahardjo, S.Sos Kesusastraan Cirebon. Prof.DR.H.Abdulh Ali, M.A Bimbingan Ziarah Kubur sebagai wisata Ismi. Drs. Purjadi Pengetahuan Dasar Wayang Kulit Cirebon. 120 Daftar Pustaka

blajar basa lan sastra

blajar basa lan sastra blajar basa lan sastra cerbon-dermayu kanggé murid sd/mi kelas i Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé murid ingkang

Lebih terperinci

Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu

Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMP/MTs Kelas VII Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé

Lebih terperinci

Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu

Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMP/MTs Kelas IX Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé

Lebih terperinci

Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMP/MTs Kelas VII

Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMP/MTs Kelas VII Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMP/MTs Kelas VII Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras saréng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé murid

Lebih terperinci

ANAFORA GRAMATIKAL DAN LEKSIKAL DALAM NOVEL GARUDA PUTIH KARYA SUPARTO BRATA

ANAFORA GRAMATIKAL DAN LEKSIKAL DALAM NOVEL GARUDA PUTIH KARYA SUPARTO BRATA i ANAFORA GRAMATIKAL DAN LEKSIKAL DALAM NOVEL GARUDA PUTIH KARYA SUPARTO BRATA SKRIPSI untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan oleh Nama : Nila Haryu Kurniawati NIM : 2102407144 Prodi : Pendidikan Bahasa

Lebih terperinci

Buku Pituduh Guru SMA/SMAK/MA/MAK Kelas XI

Buku Pituduh Guru SMA/SMAK/MA/MAK Kelas XI Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMAK/MA/MAK Kelas XI Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) SatuanPendidikan : SMP N 4 WATES Kelas/Semester : VII/1 Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Materi Pokok : Unggah-ungguh Alokasi Waktu : 2 X 40 menit (80 menit) A. Kompetensi

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Nama Sekolah Mata Pelajaran Kelas/Semester Pertemuan Ke Alokasi Waktu Kemampuan berbahasa : SMP N 4 Wates : Bahasa Jawa : VIII/ Gasal : 1 (satu) : 2 x 40 menit :

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN Satuan Pendidikan Mata Pelajaran Kelas/semester Materi Pokok Kompetensi Alokasi Waktu : SMP Negeri 1 Prambanan Klaten : Pendidikan Bahasa Jawa : VII/satu : Sandhangan Panyigeg

Lebih terperinci

KISI-KISI PENULISAN SOAL

KISI-KISI PENULISAN SOAL KISI-KISI PENULISAN SOAL Jenis Sekolah : SMP Kelas VII/ Semester 1 Alokasi Waktu : 90 menit Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Jumlah 10 PG, 5 uraian Kurikulum : Kurikulum 2013 NO KOMPETENSI KOMPETENSI KELAS/

Lebih terperinci

BENTUK DAN MAKNA NAMA-NAMA BANGUNAN POKOK DI KERATON KASUNANAN SURAKARTA SKRIPSI

BENTUK DAN MAKNA NAMA-NAMA BANGUNAN POKOK DI KERATON KASUNANAN SURAKARTA SKRIPSI BENTUK DAN MAKNA NAMA-NAMA BANGUNAN POKOK DI KERATON KASUNANAN SURAKARTA SKRIPSI untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan Oleh: Nama : Dewi Larasati NIM : 2102408087 JURUSAN BAHASA DAN SASTRA JAWA FAKULTAS

Lebih terperinci

Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SD/MI Kelas V

Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SD/MI Kelas V Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SD/MI Kelas V Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé murid

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Satuan Pendidikan Kelas/Semester Mata Pelajaran Materi Pokok Alokasi Waktu : SMP N 4 WATES : VII/ Gasal : Bahasa Jawa : Unggah-ungguh : 80 menit A. Kompetensi Inti

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Satuan Pendidikan Kelas/Semester Mata Pelajaran Materi Pokok Alokasi Waktu : SMP N 4 WATES : VII/ Gasal : Bahasa Jawa : Unggah-ungguh : 80 menit A. Kompetensi Inti

Lebih terperinci

Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé

Lebih terperinci

Blajar Basa lan Sastra

Blajar Basa lan Sastra Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas XII Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken

Lebih terperinci

B. Kompetensi Dasar dan Indikator Pencapaian Kompetensi KI Kompetensi Dasar Indikator Pencapaian Kompetensi

B. Kompetensi Dasar dan Indikator Pencapaian Kompetensi KI Kompetensi Dasar Indikator Pencapaian Kompetensi RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN Satuan Pendidikan Mata Pelajaran Kelas/semester Materi Pokok Kompetensi Alokasi Waktu : SMP Negeri 1 Prambanan Klaten : Pendidikan Bahasa Jawa : VII/satu : Teks Cerita

Lebih terperinci

Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII

Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé

Lebih terperinci

KISI-KISI PENULISAN SOAL

KISI-KISI PENULISAN SOAL KISI-KISI PENULISAN SOAL Jenis Sekolah : SMP Kelas VII/ Semester 1 Alokasi Waktu : 80 menit Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Jumlah 10 PG, 5 uraian Kurikulum : Kurikulum 2013 NO KOMPETENSI KOMPETENSI KELAS/

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN Nama Sekolah Mata Pelajaran Kelas/Semester Materi Alokasi Waktu : SMP Negeri 1 Prambanan : Bahasa Jawa : VII/1 : Tembang macapat Gambuh : 2 x 40 menit A. Kompetensi Inti

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN Satuan Pendidikan Mata Pelajaran Kelas/semester Materi Pokok Kompetensi Alokasi Waktu : SMP Negeri 1 Prambanan Klaten : Pendidikan Bahasa Jawa : VII/satu : Angka Jawa :

Lebih terperinci

A. RUMAH PANGGANG PE A. OMAH PANGGANG PE

A. RUMAH PANGGANG PE A. OMAH PANGGANG PE A. OMAH PANGGANG PE Cakrik omah panggang pe iki minangka cakrik omah jawa kang prasaja dhewe yen katandhingake karo cakrik-cakrik liyane. Dumadi saka papat utawa enem saka. Saka kang separo rada endhek

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) SatuanPendidikan Kelas/Semester Mata Pelajaran Materi Pokok Alokasi Waktu : SMP N 4 WATES : VII/ Gasal : Bahasa Jawa : Unggah-ungguh : 80 menit A. Kompetensi Inti

Lebih terperinci

Ikrar Minamata インドネシア語

Ikrar Minamata インドネシア語 インドネシア語 Ikrar Minamata Melalui kisah lima puluh tahun lalu di Minamata, didapati banyak kegagalan. Dalam penelitian ini, telah dipelajari dari Minamata, betapa sulitnya mengembalikan lingkungan alam yang

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN Sekolah Mata Pelajaran Kelas/Semester Alokasi Waktu : SMP N 8 YOGYAKARTA : Bahasa Jawa : IX/1 : 2 X 40 ( 1 pertemuan) A. Standar Kompetensi Mengungkapkan pikiran, pendapat,

Lebih terperinci

Menghargai dan mensyukuri keberadaan bahasa Jawa sebagai anugerah Tuhan Yang Mahaesa sebagai sarana menyampaikan informasi lisan dan tulis

Menghargai dan mensyukuri keberadaan bahasa Jawa sebagai anugerah Tuhan Yang Mahaesa sebagai sarana menyampaikan informasi lisan dan tulis RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Satuan Pendidikan : SMP N 2 Ngemplak Kelas/Semester : VII/1 Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Materi Pokok : Parikan Pertemuan : 1 x pertemuan A. Kompetensi Inti 1. Menghargai

Lebih terperinci

BAB III CARA PANALITEN. metode deskriptif. Miturut pamanggihipun Sudaryanto (1988: 62) metode

BAB III CARA PANALITEN. metode deskriptif. Miturut pamanggihipun Sudaryanto (1988: 62) metode BAB III CARA PANALITEN A. Jinising Panaliten Panaliten menika kagolong jinising panaliten ingkang ngginakaken metode deskriptif. Miturut pamanggihipun Sudaryanto (1988: 62) metode deskriptif inggih menika

Lebih terperinci

Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMA/MA/SMK/MAK Kelas X Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMA/MA/SMK/MAK Kelas X Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé

Lebih terperinci

REFERENSI DALAM WACANA BERBAHASA JAWA DI SURAT KABAR

REFERENSI DALAM WACANA BERBAHASA JAWA DI SURAT KABAR REFERENSI DALAM WACANA BERBAHASA JAWA DI SURAT KABAR SKRIPSI untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan oleh Winiar Faizah Aruum 2102406672 JURUSAN BAHASA DAN SASTRA JAWA FAKULTAS BAHASA DAN SENI UNIVERSITAS

Lebih terperinci

menyusun teks lisan sesuai unggahungguh. berbagai keperluan. C. Tujuan Pembelajaran

menyusun teks lisan sesuai unggahungguh. berbagai keperluan. C. Tujuan Pembelajaran RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) SatuanPendidikan : SMP N 4 WATES Kelas/Semester : VII/1 Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Materi Pokok : Unggah-ungguh Alokasi Waktu : 2 X 40 menit (80 menit) A. Kompetensi

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN. A. Standar Kompetensi : 1. Memahami wacana lisan sastra dalam kerangka budaya Jawa

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN. A. Standar Kompetensi : 1. Memahami wacana lisan sastra dalam kerangka budaya Jawa RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN Nama Sekolah Mata Pelajaran Kelas/ Semester Alokasi Waktu : SMP N 1 BERBAH. : Bahasa Jawa : VIII/ Ganjil : 2 X 4 menit A. Standar Kompetensi : 1. Memahami wacana lisan

Lebih terperinci

KISI-KISI PENULISAN SOAL ULANGAN TENGAH SEMESTER

KISI-KISI PENULISAN SOAL ULANGAN TENGAH SEMESTER KISI-KISI PENULISAN SOAL ULANGAN TENGAH SEMESTER Kelas : IX Semester : I Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Tahun Pelajaran : 2013-2014 Standar Kompetensi : 1. Mengapresiasi yang Jumlah soal : (uraian) 2. Mengungkapkan

Lebih terperinci

Analisis Morfologi Bahasa Jawa dalam Wacan Bocah pada Majalah Djaka Lodang Tahun 2015

Analisis Morfologi Bahasa Jawa dalam Wacan Bocah pada Majalah Djaka Lodang Tahun 2015 Analisis Morfologi Bahasa Jawa dalam Wacan Bocah pada Majalah Djaka Lodang Tahun 2015 Oleh: Khilyatus Shiyam Program Studi Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa khilyashiyam@gmail.com Abstrak: Penelitian ini

Lebih terperinci

Mugi kawilujengan, kasarasan saha karaharjan tansah kajiwa kasalira kula lan panjenengan sedaya.

Mugi kawilujengan, kasarasan saha karaharjan tansah kajiwa kasalira kula lan panjenengan sedaya. BUPATI KULONPROGO WEDHAR SABDA WONTEN ING ACARA MBIKAK UNDIAN KUPON BLONJO MIRAH ING BALAI DESA NOMPOREJO, GALUR Assalamu alaikum Wr. Wb. Wates, 5 Maret 2011 Mugi kawilujengan, kasarasan saha karaharjan

Lebih terperinci

Buku Pituduh Guru SMA/SMAK/MA/MAK Kelas X

Buku Pituduh Guru SMA/SMAK/MA/MAK Kelas X Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMAK/MA/MAK Kelas X Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken

Lebih terperinci

Jawa 3 kanggo. Kelas III. Utama Basa. SD/MI, hal Buku Wasita. pengalaman iki kanthi becik! Instrumen. Semaken crita. Tertulis.

Jawa 3 kanggo. Kelas III. Utama Basa. SD/MI, hal Buku Wasita. pengalaman iki kanthi becik! Instrumen. Semaken crita. Tertulis. SILABUS Nama Sekolah : SD... Mata Pelajaran : Bahasa : III (Tiga) Semester : 1(Gasal) I. Standar Kompetensi Mendengarkan (Nyemak) Mampu mendengarkan dan memahami berbagai wacana lisan tentang cerita teman

Lebih terperinci

UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG

UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG DIKSI DALAM NOVEL CLEMANG-CLEMONG KARYA SUPARTO BRATA SKRIPSI Untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan Oleh Nama : Ria Hutaminingtyas NIM : 2102405609 Prodi : Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa Jurusan

Lebih terperinci

Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu

Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SD/MI Kelas V Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé murid ingkang sampun selaras sareng

Lebih terperinci

Assalamu alaikum Wr. Wb. Sugeng siang, mugi kawilujengan, kasarasan saha karaharjan tansah kajiwa kasalira kula lan panjenengan sedaya.

Assalamu alaikum Wr. Wb. Sugeng siang, mugi kawilujengan, kasarasan saha karaharjan tansah kajiwa kasalira kula lan panjenengan sedaya. BUPATI KULONPROGO WEDHAR SABDA WONTEN ING ACARA SMK MA ARIF I WATES NAMPI SERTIFIKAT SISTEM MANAJEMEN MUTU ISO : 9001 : 2008 SAKING PT. TUV RHEINLAND INDONESIA LAN NGEPYAKAKEN GEDUNG ENGGAL Wates, 26 Februari

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Nama Sekolah Mata Pelajaran Kelas/Semester Pertemuan Ke Alokasi Waktu Kemampuan berbahasa : SMP N 4 Wates : Bahasa Jawa : VIII/ Gasal : 1 (satu) : 2 x 40 menit :

Lebih terperinci

SKRIPSI. oleh. Nama. : Elok Wahyuni. : Bahasa dan Sastra Jawa NIM. Program. Jurusan FAKULTAS

SKRIPSI. oleh. Nama. : Elok Wahyuni. : Bahasa dan Sastra Jawa NIM. Program. Jurusan FAKULTAS PEROLEHAN BAHASAA JAWA ANAK PLAYGROUP AULIYAA KENDAL USIA 3-4 TAHUN SKRIPSI untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan oleh Nama NIM : Elok Wahyuni : 2102407065 Program studi :Pendidikan Bahasa dan Sastra

Lebih terperinci

Rencana Pelaksanaan Pembelajaran Nomor: 1

Rencana Pelaksanaan Pembelajaran Nomor: 1 Rencana Pelaksanaan Pembelajaran Nomor: 1 Nama Sekolah : Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Kelas/Semester : III/1 Alokasi Waktu : 1 35 menit Standar Kompetensi Mendengarkan : Mampu mendengarkan dan memahami

Lebih terperinci

STRATEGI PELIBATAN DALAM KONSER TARLING CERBONAN

STRATEGI PELIBATAN DALAM KONSER TARLING CERBONAN STRATEGI PELIBATAN DALAM KONSER TARLING CERBONAN Muhammad Kamaluddin Fakultas Ilmu Sosial dan Ilmu Politik Universitas Muhammadiyah Cirebon enceque_kedawung@yahoo.com Abstrak Konser musik di berbagai daerah

Lebih terperinci

UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG

UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG STRUKTUR SERAT PARTAWIGENA SKRIPSI Disusun untuk memperoleh gelar Sarjana Sastra oleh Nama : Imam Arief Hidayat NIM : 2151407002 Program Studi : Sastra Jawa Jurusan : Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa

Lebih terperinci

1. Menerapkan unggah-ungguh jawa untuk berpamitan. 2. Menerapkan unggah-ungguh jawa untuk menyapa. 3. Menerapkan unggah-ungguh jawa untuk berkenalan.

1. Menerapkan unggah-ungguh jawa untuk berpamitan. 2. Menerapkan unggah-ungguh jawa untuk menyapa. 3. Menerapkan unggah-ungguh jawa untuk berkenalan. RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) SatuanPendidikan : SMP N 4 WATES Kelas/Semester : VII/1 Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Materi Pokok : Unggah-ungguh Alokasi Waktu : 2 X 40 menit (80 menit) A. Kompetensi

Lebih terperinci

URAIAN MATERI KB-2 AKSARA MURDHA, AKSARA SWARA, AKSARA REKAN, LAN ANGKA JAWA

URAIAN MATERI KB-2 AKSARA MURDHA, AKSARA SWARA, AKSARA REKAN, LAN ANGKA JAWA URAIAN MATERI KB-2 AKSARA MURDHA, AKSARA SWARA, AKSARA REKAN, LAN ANGKA JAWA 1. AKSARA MURDA a) Tegese Aksara Murda Tembung murda tegese sirah (Padmosoekotjo, 1989: 37). Ing Baoesastra Djawa, tembung moerda

Lebih terperinci

menyusun teks lisan sesuai unggahungguh. berbagai keperluan.

menyusun teks lisan sesuai unggahungguh. berbagai keperluan. RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) SatuanPendidikan : SMP N 4 WATES Kelas/Semester : VII/1 Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Materi Pokok : Unggah-ungguh Alokasi Waktu : 2 X 40 menit (80 menit) A. Kompetensi

Lebih terperinci

Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP) Nomor: 1

Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP) Nomor: 1 Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP) Nomor: 1 Nama Sekolah :... Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Kelas/Semester : VI/1 Alokasi Waktu : 1 35 menit Standar Kompetensi Mendengarkan : Mampu mendengarkan dan

Lebih terperinci

GAYA BAHASA DALAM KUMPULAN CERITA MISTERI JAGADING LELEMBUT PADA MAJALAH DJAKA LODANG TAHUN 2001

GAYA BAHASA DALAM KUMPULAN CERITA MISTERI JAGADING LELEMBUT PADA MAJALAH DJAKA LODANG TAHUN 2001 GAYA BAHASA DALAM KUMPULAN CERITA MISTERI JAGADING LELEMBUT PADA MAJALAH DJAKA LODANG TAHUN 2001 SKRIPSI Diajukan Untuk Memenuhi Syarat Mendapatkan Gelar Sarjana Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa oleh

Lebih terperinci

BUPATI SEMARANG SAMBUTAN BUPATI SEMARANG PADA ACARA PAMERAN BUKU MURAH KABUPATEN SEMARANG TAHUN 2014 TANGGAL 27 NOVEMBER 2014

BUPATI SEMARANG SAMBUTAN BUPATI SEMARANG PADA ACARA PAMERAN BUKU MURAH KABUPATEN SEMARANG TAHUN 2014 TANGGAL 27 NOVEMBER 2014 1 BUPATI SEMARANG SAMBUTAN BUPATI SEMARANG PADA ACARA PAMERAN BUKU MURAH KABUPATEN SEMARANG TAHUN 2014 TANGGAL 27 NOVEMBER 2014 HUMAS DAN PROTOKOL SETDA KABUPATEN SEMARANG 2 Assalamu alaikum Wr. Wb. Salam

Lebih terperinci

ABSTRAK. Kata Kunci: Simbol, makna, ajaran, semiotik, Serat Suluk Kaga Kridha Sopana.

ABSTRAK. Kata Kunci: Simbol, makna, ajaran, semiotik, Serat Suluk Kaga Kridha Sopana. ABSTRAK Mustikawati,Yaroh. Menelusuri Makna Serat Suluk Kaga Kridha Sopana karya Raden Sastra Darsana. Skripsi. Program Studi Sastra Jawa. Jurusan Bahasa dan Sastra Jawa, Fakultas Bahasa dan Seni, Universitas

Lebih terperinci

BAB V KESIMPULAN DAN SARAN

BAB V KESIMPULAN DAN SARAN 1 A V KESIMPULAN DAN SARAN A. Kesimpulan Telah dihasil data mengenai alih kode dan campur kode bahasa Cirebon dalam pembelajaran bahasa Indonesia di Kelas IV SDN II Karanganyar. erdasarkan data yang diperoleh

Lebih terperinci

BAB IV TEMUAN DAN PEMBAHASAN

BAB IV TEMUAN DAN PEMBAHASAN 52 BAB IV TEMUAN DAN PEMBAHASAN A. Temuan Legenda Nyi Mas Gandasari ini berasal dari Kabupaten Cirebon. Legenda Nyi Mas Gandasari menceritakan tentang kesaktian seorang wanita yang diangkat anak oleh Mbah

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN Nama Sekolah Mata Pelajaran Kelas/Semester Materi Alokasi Waktu : SMP Negeri 1 Prambanan : Bahasa Jawa : VII/1 : Cangkriman : 2 x 40 menit A. Kompetensi Inti B. Kompetensi

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Satuan Pendidikan Kelas/Semester Mata Pelajaran Materi Pokok Alokasi Waktu : SMP N 4 WATES : VII/ Gasal : Bahasa Jawa : Unggah-ungguh : 80 menit A. Kompetensi Inti

Lebih terperinci

Konten Bab I. Huruf Lafal Contoh dalam Kata. a a sega, lunga, dara, jaka

Konten Bab I. Huruf Lafal Contoh dalam Kata. a a sega, lunga, dara, jaka Proses desain Jalan Cerita Dua orang anak laki-laki dan perempuan yang bersahabat, merencanakan wisata untuk mengisi waktu liburan sekolahnya. Mereka berangkat menggunakan kereta api. Beberapa jam kemudian,

Lebih terperinci

BAB IV HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN. A. Hasil Penelitian. Hasil penelitian menyajikan deskripsi data, analisis dan hasil temuan

BAB IV HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN. A. Hasil Penelitian. Hasil penelitian menyajikan deskripsi data, analisis dan hasil temuan BAB IV HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN A. Hasil Penelitian Hasil penelitian menyajikan deskripsi data, analisis dan hasil temuan sesuai dengan permasalahan. Dalam penelitian ini terdapat tiga rumusan masalah,

Lebih terperinci

NILAI PENDIDIKAN DALAM KUMPULAN DONGENG-DONGENG ASIA KANGGO BOCAH-BOCAH SERI 1, 2, DAN 3

NILAI PENDIDIKAN DALAM KUMPULAN DONGENG-DONGENG ASIA KANGGO BOCAH-BOCAH SERI 1, 2, DAN 3 NILAI PENDIDIKAN DALAM KUMPULAN DONGENG-DONGENG ASIA KANGGO BOCAH-BOCAH SERI 1, 2, DAN 3 Oleh:Fitriani Syarifah program studi pendidikan bahasa dan sastra jawa anncil@yahoo.com ABSTRAK Penelitian ini bertujuan

Lebih terperinci

MODEL LEMBAR KERJA SISWA INTEGRATIF PEMBELAJARAN TEKS NARASI BAHASA JAWA KELAS VII KOTA MAGELANG

MODEL LEMBAR KERJA SISWA INTEGRATIF PEMBELAJARAN TEKS NARASI BAHASA JAWA KELAS VII KOTA MAGELANG MODEL LEMBAR KERJA SISWA INTEGRATIF PEMBELAJARAN TEKS NARASI BAHASA JAWA KELAS VII KOTA MAGELANG SKRIPSI diajukan untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan oleh Nama : Evita Putri NIM : 2601412047 Program

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Nama Sekolah Kelas/Semester Mata Pelajaran Materi Pokok : SMP N 2 Ngemplak : VII/1 : Bahasa Jawa : Unggah-ungguh dalam kehidupan A. Kompetensi Inti 1. Menghargai

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN. : Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya.

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN. : Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya. RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN Satuan Pendidikan Kelas/Semester Mata Pelajaran Materi Pokok Pertemuan Alokasi Waktu : SMP N 3 Sewon : VII/Gasal : Bahasa Jawa : Menulis Parikan : ke-8 : 2 x 40 menit A.

Lebih terperinci

SUMBER BELAJAR PENUNJANG PLPG 2017 MATA PELAJARAN/PAKET KEAHLIAN BAHASA JAWA BAB III PANULISAN AKSARA JAWA

SUMBER BELAJAR PENUNJANG PLPG 2017 MATA PELAJARAN/PAKET KEAHLIAN BAHASA JAWA BAB III PANULISAN AKSARA JAWA SUMBER BELAJAR PENUNJANG PLPG 2017 MATA PELAJARAN/PAKET KEAHLIAN BAHASA JAWA BAB III PANULISAN AKSARA JAWA OLEH: DRA. SRI SULISTIANI, M.Pd. DRA. SUWARNI, M.Pd. DRS. SUGENG ADIPITOYO, M.Si. DR. SURANA,

Lebih terperinci

BAB I PENDAHULUAN. pandangannya selama hidup dalam masyarakat. Dalam hidup bermasyarakat manusia

BAB I PENDAHULUAN. pandangannya selama hidup dalam masyarakat. Dalam hidup bermasyarakat manusia 1 BAB I PENDAHULUAN A. Latar Belakang Masalah Humor adalah sesuatu yang lucu dan menyenangkan. Keberadaan humor bermanfaat bagi manusia untuk terbebas dari belenggu kesengsaraan, kecemasan, dan kekejaman

Lebih terperinci

Assalamu alaikum Wr. Wb. Sugeng enjang, mugi kawilujengan, kasarasan saha karaharjan tansah kajiwa kasalira kula lan panjenengan sedaya.

Assalamu alaikum Wr. Wb. Sugeng enjang, mugi kawilujengan, kasarasan saha karaharjan tansah kajiwa kasalira kula lan panjenengan sedaya. BUPATI KULONPROGO WEDHAR SABDA WONTEN ING ACARA MUSYAWARAH CABANG VII GABUNGAN PELAKSANA KONSTRUKSI NASIONAL INDONESIA (GAPENSI) KABUPATEN KULONPROGO Wates, 12 Februari 2011 Assalamu alaikum Wr. Wb. Sugeng

Lebih terperinci

Etika dan Estetika Tembang Campursari Album VCD Karaoke Hits Campursari Volume 2 Oleh Cak Diqin

Etika dan Estetika Tembang Campursari Album VCD Karaoke Hits Campursari Volume 2 Oleh Cak Diqin Etika dan Estetika Tembang Campursari Album VCD Karaoke Hits Campursari Volume 2 Oleh Cak Diqin Oleh: Wahyu Pamuji Program Studi Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa ayuucci@gmail.com Abstrak: Penelitian

Lebih terperinci

STRUKTUR TEKS SERAT PANITIBAYA

STRUKTUR TEKS SERAT PANITIBAYA STRUKTUR TEKS SERAT PANITIBAYA SKRIPSI disajikan sebagai salah satu syarat untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa Oleh Galih Mardiyoga 2102406566 JURUSAN BAHASA DAN SASTRA JAWA

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Satuan Pendidikan : SMK N 2 Karanganyar Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Kelas / Semester : X Semua/ 1 (Gasal) : 2 x 45 menit ( pertemuan ke-14) 2 x 45 menit ( pertemuan

Lebih terperinci

BAB I PENDAHULUAN. kaidah yang berlaku pada masing-masing bahasa. Masing-masing kata dalam kalimat

BAB I PENDAHULUAN. kaidah yang berlaku pada masing-masing bahasa. Masing-masing kata dalam kalimat 1 BAB I PENDAHULUAN A. Latar Belakang Sebuah kalimat umumnya terdiri dari rentetan kata yang disusun sesuai dengan kaidah yang berlaku pada masing-masing bahasa. Masing-masing kata dalam kalimat tersebut

Lebih terperinci

GUGON TUHON SEPUTAR MASA KEHAMILAN DI DESA KARANGSEMBUNG KECAMATAN NUSAWUNGU KABUPATEN CILACAP

GUGON TUHON SEPUTAR MASA KEHAMILAN DI DESA KARANGSEMBUNG KECAMATAN NUSAWUNGU KABUPATEN CILACAP GUGON TUHON SEPUTAR MASA KEHAMILAN DI DESA KARANGSEMBUNG KECAMATAN NUSAWUNGU KABUPATEN CILACAP Oleh: Ayu Candra Dinasti program studi pendidikan bahasa dan sastra jawa candradinasti@yahoo.com ABSTRAK Penelitian

Lebih terperinci

Analisis Kalimat Majemuk dalam Cerita Bersambung Ngoyak Lintang Karya Al Aris Purnomo

Analisis Kalimat Majemuk dalam Cerita Bersambung Ngoyak Lintang Karya Al Aris Purnomo Analisis Kalimat Majemuk dalam Cerita Bersambung Ngoyak Lintang Karya Al Aris Purnomo Oleh: Feni Astuti Program Studi Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa fenia228@gmail.com Abstrak: Penelitian ini bertujuan

Lebih terperinci

Analisis Kesalahan Kalimat Teks Pidato Berbahasa Jawa Siswa Kelas IX di SMP Negeri 1 Kajoran Kabupaten Magelang Tahun Pembelajaran 2014/2015

Analisis Kesalahan Kalimat Teks Pidato Berbahasa Jawa Siswa Kelas IX di SMP Negeri 1 Kajoran Kabupaten Magelang Tahun Pembelajaran 2014/2015 Analisis Kesalahan Kalimat Teks Pidato Berbahasa Jawa Siswa Kelas IX di SMP Negeri 1 Kajoran Kabupaten Magelang Tahun Pembelajaran 2014/2015 Oleh : Rani Aryanti Program Studi Pendidikan Bahasa dan Sastra

Lebih terperinci

Etika dan Penggunaan Unggah-ungguh Bahasa Jawa dalam Roman Nona Sekretaris karya Suparto Brata dan Skenario Pembelajarannya di SMA Kelas X

Etika dan Penggunaan Unggah-ungguh Bahasa Jawa dalam Roman Nona Sekretaris karya Suparto Brata dan Skenario Pembelajarannya di SMA Kelas X Etika dan Penggunaan Unggah-ungguh Bahasa Jawa dalam Roman Nona Sekretaris karya Suparto Brata dan Skenario Pembelajarannya di SMA Kelas X Oleh: Hana Pebri Ristiadi Program Studi Pendidikan Bahasa dan

Lebih terperinci

Alenia Kesatuan dan Kepaduan. Sri Hertanti Wulan

Alenia Kesatuan dan Kepaduan. Sri Hertanti Wulan Alenia Kesatuan dan Kepaduan Sri Hertanti Wulan Pengertian Alinea Alinea adalah himpunan dari kalimat-kalimat yang bertalian dalam suatu rangkaian untuk membentuk sebuah gagasan. pembentukan sebuah alinea

Lebih terperinci

UPAYA PENINGKATAN KETERAMPILAN MENULIS PARAGRAF DESKRIPSI BERBAHASA JAWA DENGAN MEDIA GAMBAR

UPAYA PENINGKATAN KETERAMPILAN MENULIS PARAGRAF DESKRIPSI BERBAHASA JAWA DENGAN MEDIA GAMBAR UPAYA PENINGKATAN KETERAMPILAN MENULIS PARAGRAF DESKRIPSI BERBAHASA JAWA DENGAN MEDIA GAMBAR Nur Asiyah ekasetya 27@yahoo.co.id Universitas Muhammadiyah Purworejo ABSTRAK Asiyah, Nur. Upaya Peningkatan

Lebih terperinci

NARASI KELISANAN DALAM TRADISI NGLIWETI PARI DESA JURANGJERO REMBANG

NARASI KELISANAN DALAM TRADISI NGLIWETI PARI DESA JURANGJERO REMBANG NARASI KELISANAN DALAM TRADISI NGLIWETI PARI DESA JURANGJERO REMBANG Skripsi Untuk mencapai gelar Sarjana Pendidikan Oleh Nama : Arie Ikha Safitri NIM : 2102407060 Program Studi : Pendidikan Bahasa dan

Lebih terperinci

BAB II KAJIAN TEORI. dengan sampiran. Sampiran semata-mata diciptakan sebagai pengantar

BAB II KAJIAN TEORI. dengan sampiran. Sampiran semata-mata diciptakan sebagai pengantar BAB II KAJIAN TEORI A. Pengertian Parikan Parikan terdiri atas sampiran dan isi. Biasanya tidak ada yang sungguhsungguh dengan sampiran. Sampiran semata-mata diciptakan sebagai pengantar menuju isi yang

Lebih terperinci

Analisis Sosiologi Sastradalam Naskah Layang Sri Juwita karya Mas Sasra Sudirja

Analisis Sosiologi Sastradalam Naskah Layang Sri Juwita karya Mas Sasra Sudirja Analisis Sosiologi Sastradalam Naskah Layang Sri Juwita karya Mas Sasra Sudirja Oleh: Nur Alfatun Program Studi Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa nur.alfatun2@gmail.com Abstrak: Tujuan penelitian ini adalah

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN. : Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN. : Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN Satuan Pendidikan Kelas/Semester Mata Pelajaran Materi Pokok Pertemuan Alokasi Waktu : SMP N 3 Sewon : VII/Gasal : Bahasa Jawa : Parikan : ke-6 : 2 x 40 menit A. Kompetensi

Lebih terperinci

Oleh:Nur Aini Program Studi Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa

Oleh:Nur Aini Program Studi Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa Afiksasi, Reduplikasi, dan Komposisi Bahasa Jawa dalam Cerbung Getih Sri Panggung karya Kukuh S. Wibowo pada Majalah Panjebar Semangat Edisi 12 Bulan Maret Sampai Edisi 26 Bulan Juni Tahun 2013 Oleh:Nur

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN. A. Kompetensi Inti KI1 : Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN. A. Kompetensi Inti KI1 : Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN Satuan Pendidikan Kelas/Semester Mata Pelajaran Materi Pokok Pertemuan Alokasi Waktu : SMP Negeri 3 Jetis : VII/ Gasal : Bahasa Jawa : Pengalaman Pribadhi : ke-3 : 2 x

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Satuan Pendidikan Kelas/Semester Mata Pelajaran Materi Pokok Alokasi Waktu : SMP N 4 WATES : VII/ Gasal : Bahasa Jawa : Unggah-ungguh : 80 menit A. Kompetensi Inti

Lebih terperinci

CERITA RAKYAT KI SONDONG MAJERUK DAN KI SONDONG MAKERTI DALAM PERSPEKTIF GREIMAS

CERITA RAKYAT KI SONDONG MAJERUK DAN KI SONDONG MAKERTI DALAM PERSPEKTIF GREIMAS CERITA RAKYAT KI SONDONG MAJERUK DAN KI SONDONG MAKERTI DALAM PERSPEKTIF GREIMAS SKRIPSI Untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa Oleh Finna Dwi Estianingrum 2102407038 PENDIDIKAN

Lebih terperinci

SILABUS PEMBELAJARAN BAHASA JAWA. Kelas/Semester : VIII/ Semester 1

SILABUS PEMBELAJARAN BAHASA JAWA. Kelas/Semester : VIII/ Semester 1 SILABUS PEMBELAJARAN BAHASA JAWA Nama Sekolah : SMP N 1 Piyungan Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Kelas/Semester : III/ Semester 1 Alokasi Waktu : 34 Jam Kompetensi Inti: 1. Memahami pengetahuan (faktual,

Lebih terperinci

BENTUK UJARAN BAHASA JAWA TATARAN FONOLOGI ANAK TUNAGRAHITA TINGKAT BERAT SMP LUAR BIASA NEGERI SEMARANG (KAJIAN PSIKOLINGUISTIK)

BENTUK UJARAN BAHASA JAWA TATARAN FONOLOGI ANAK TUNAGRAHITA TINGKAT BERAT SMP LUAR BIASA NEGERI SEMARANG (KAJIAN PSIKOLINGUISTIK) BENTUK UJARAN BAHASA JAWA TATARAN FONOLOGI ANAK TUNAGRAHITA TINGKAT BERAT SMP LUAR BIASA NEGERI SEMARANG (KAJIAN PSIKOLINGUISTIK) SKRIPSI untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan oleh Nama : Anggun Setyorini

Lebih terperinci

PASANGAN DAN SANDHANGAN DALAM AKSARA JAWA 1. oleh: Sri Hertanti Wulan Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FBS UNY

PASANGAN DAN SANDHANGAN DALAM AKSARA JAWA 1. oleh: Sri Hertanti Wulan Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FBS UNY PASANGAN DAN SANDHANGAN DALAM AKSARA JAWA 1 oleh: Sri Hertanti Wulan hertanti_wulan@uny.ac.id Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FBS UNY Aksara nglegena yang digunakan dalam ejaan bahasa Jawa pada dasarnya

Lebih terperinci

PEMERINTAH KABUPATEN JEPARA DINAS PENDIDIKAN PEMUDA DAN OLAHRAGA Jln. Ratu Kalinyamat, Demaan Jepara ( 0291 ) , ( 0291 )

PEMERINTAH KABUPATEN JEPARA DINAS PENDIDIKAN PEMUDA DAN OLAHRAGA Jln. Ratu Kalinyamat, Demaan Jepara ( 0291 ) , ( 0291 ) PEMERINTAH KABUPATEN JEPARA DINAS PENDIDIKAN PEMUDA DAN OLAHRAGA Jln. Ratu Kalinyamat, Demaan Jepara 59401 ( 0291 ) 591238, 593347 ( 0291 ) 591339 Jepara, 2 September 2013 Nomor : 421.3/4061 Kepada : Sifat

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Satuan Pendidikan Kelas/Semester Mata Pelajaran Materi Pokok Alokasi Waktu : SMP N 4 WATES : VII/ Gasal : Bahasa Jawa : Unggah-ungguh : 80 menit A. Kompetensi Inti

Lebih terperinci

STANDAR ISI STANDAR KOMPETENSI DAN KOMPETENSI DASAR KURIKULUM TINGKAT SATUAN PENDIDIKAN. Mata Pelajaran Bahasa Daerah (Jawa) Untuk SMA/ SMK/ MA

STANDAR ISI STANDAR KOMPETENSI DAN KOMPETENSI DASAR KURIKULUM TINGKAT SATUAN PENDIDIKAN. Mata Pelajaran Bahasa Daerah (Jawa) Untuk SMA/ SMK/ MA STANDAR ISI STANDAR KOMPETENSI DAN KOMPETENSI DASAR KURIKULUM TINGKAT SATUAN PENDIDIKAN Mata Pelajaran Bahasa Daerah (Jawa) Untuk SMA/ SMK/ MA PROPINSI JAWA TIMUR BAB II STANDAR KOMPETENSI DAN KOMPETENSI

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Nama Sekolah Mata Pelajaran Kelas/Semester Pertemuan Ke Alokasi Waktu Kemampuan berbahasa : SMP N 4 Wates : Bahasa Jawa : VIII/ Gasal : 1 (satu) : 2 x 40 menit :

Lebih terperinci

Analisis Tuturan Imperatif Bahasa Jawa di Desa Sruweng Kecamatan Sruweng Kabupaten Kebumen

Analisis Tuturan Imperatif Bahasa Jawa di Desa Sruweng Kecamatan Sruweng Kabupaten Kebumen Analisis Tuturan Imperatif Bahasa Jawa di Desa Sruweng Kecamatan Sruweng Kabupaten Kebumen Oleh: Nur Khabibah Program Studi Pendidikan dan Sastra Jawa Nurkhabibah1159@gmail.com Abstrak: Penelitian ini

Lebih terperinci

Campur Kode pada Tuturan Siswa dalam Proses Pembelajaran Bahasa Jawa Kelas XI di SMK Batik Sakti 1 Kebumen

Campur Kode pada Tuturan Siswa dalam Proses Pembelajaran Bahasa Jawa Kelas XI di SMK Batik Sakti 1 Kebumen Campur Kode pada Tuturan Siswa dalam Proses Pembelajaran Bahasa Jawa Kelas XI di SMK Batik Sakti 1 Kebumen Oleh: Siyam Thohiroh Program Studi Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa siyam_thohiroh@yahoo.com

Lebih terperinci

SERAT SASTRA GENDHING DALAM KAJIAN STRUKTURALISME SEMIOTIK

SERAT SASTRA GENDHING DALAM KAJIAN STRUKTURALISME SEMIOTIK SERAT SASTRA GENDHING DALAM KAJIAN STRUKTURALISME SEMIOTIK SKRIPSI untuk memperoleh gelar Sarjana Sastra Jawa oleh Aldila Syarifatul Na im 2151407001 BAHASA DAN SASTRA JAWA FAKULTAS BAHASA DAN SENI UNIVERSITAS

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) SatuanPendidikan : SMP N 4 WATES Kelas/Semester : VII/1 Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Materi Pokok : Unggah-ungguh Alokasi Waktu : 2 X 40 menit (80 menit) A. Kompetensi

Lebih terperinci

Kontraksi Tembung Basa Jawa ing Cecaturan Masyarakat Wilayah Jombang

Kontraksi Tembung Basa Jawa ing Cecaturan Masyarakat Wilayah Jombang Kontraksi Tembung Basa Jawa ing Cecaturan Masyarakat Wilayah Jombang Sudarmanto S1 Pendidikan Bahasa dan Sastra Daerah, Fakultas Bahasa dan Seni, Universitas Negeri Surabaya Jukys@ymail.com Drs. Surana,

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN BERKARAKTER MATA PELAJARAN BAHASA JAWA KELAS III (3) SEMESTER 1 (GANJIL)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN BERKARAKTER MATA PELAJARAN BAHASA JAWA KELAS III (3) SEMESTER 1 (GANJIL) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN BERKARAKTER MATA PELAJARAN BAHASA JAWA KELAS III (3) SEMESTER 1 (GANJIL) 1 RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN No. Nama Sekolah : Kelas/Semester : III (3) / 1 (ganjil) Tema

Lebih terperinci

BAB V MODEL PEMBELAJARAN SASRA MUATAN LOKAL BAHASA INDRAMAYU. ditindaklanjuti yaitu dengan mengajukan hasil penelitian tersebut sebagai bahan

BAB V MODEL PEMBELAJARAN SASRA MUATAN LOKAL BAHASA INDRAMAYU. ditindaklanjuti yaitu dengan mengajukan hasil penelitian tersebut sebagai bahan 196 BAB V MODEL PEMBELAJARAN SASRA MUATAN LOKAL BAHASA INDRAMAYU 5.1 Dasar Pemikiran Hasil penelitian makna, nilai budaya, dan konteks kesenian sintren perlu ditindaklanjuti yaitu dengan mengajukan hasil

Lebih terperinci

Adverbia Verba Bahasa Jawa pada Cerbung Ngonceki Impen pada Majalah Panjebar Semangat Edisi Maret Agustus 2014

Adverbia Verba Bahasa Jawa pada Cerbung Ngonceki Impen pada Majalah Panjebar Semangat Edisi Maret Agustus 2014 Adverbia Verba Bahasa Jawa pada Cerbung Ngonceki Impen pada Majalah Panjebar Semangat Edisi Maret Agustus 2014 Oleh: Siti Mudrikah Program Studi Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa sitimudrikah645@gmail.com

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN Nama Sekolah Mata Pelajaran Kelas/ Semester Alokasi Waktu : SMP N 1 BERBAH. : Bahasa Jawa : VIII/ Ganjil : 2 X 40 menit A. Standar Kompetensi : 4. Mengungkapkan gagasan

Lebih terperinci

PRINSIP KESOPANAN DAN PARAMETER PRAGMATIK CERITA BERSAMBUNG ARA-ARA CENGKAR TANPA PINGGIR DALAM MAJALAH DJAKA LODANG TAHUN 2010

PRINSIP KESOPANAN DAN PARAMETER PRAGMATIK CERITA BERSAMBUNG ARA-ARA CENGKAR TANPA PINGGIR DALAM MAJALAH DJAKA LODANG TAHUN 2010 PRINSIP KESOPANAN DAN PARAMETER PRAGMATIK CERITA BERSAMBUNG ARA-ARA CENGKAR TANPA PINGGIR DALAM MAJALAH DJAKA LODANG TAHUN 2010 Oleh: Agus Suraningsih program studi pendidikan bahasa dan sastra jawa e-mail:

Lebih terperinci

SINESTESIA PADA TUTURAN MAHASISWA PBSJ FBS UNNES SKRIPSI

SINESTESIA PADA TUTURAN MAHASISWA PBSJ FBS UNNES SKRIPSI SINESTESIA PADA TUTURAN MAHASISWA PBSJ FBS UNNES SKRIPSI untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan oleh Nama : Suciati Duwi Sartika NIM : 2102407125 Prodi Jurusan : Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa :

Lebih terperinci