Nora`inan bt. Bahari Calon Ijazah Tinggi Akademi Pengajian Islam Universiti Malaya. 19/Jun/ :05 AM 1

Transkripsi

1 Nora`inan bt. Bahari Calon Ijazah Tinggi Akademi Pengajian Islam Universiti Malaya 19/Jun/ :05 AM 1

2 Pendahuluan Latar Belakang Fatwa Muamalat/Resolusi Shari`ah di Malaysia Kedudukan Maqasid Shari`ah dalam Fatwa Muamalat/Resolusi Shari`ah Di Malaysia Pemakaian Maqasid Shari`ah Kesimpulan 19/Jun/ :05 AM 2

3 Kertas ini akan mengemukakan sebahagian dapatan awal daripada kajian peringkat PhD bertajuk Pemakaian Maqasid Shari`ah Dalam Fatwa Muamalat dan Resolusi Shari`ah Di Malaysia. Maqasid dan maslahah adalah dua istilah yang digunakan secara bersilang ganti. Maslahah menjadi intipati hukum Syarak. Setiap maqasid (tujuan syarak) mestilah ada maslahah dalam bentuk mendapatkan manfaat dan menghindar mafsadah. 19/Jun/ :05 AM 3

4 Tujuan Syarak (Umum) Rahsia Syarak (Khusus) Hukum hakam untuk memelihara maslahah (jalb al-maslahah) para mukallaf dunia dan akhirat dan menolak kerosakan (dar al-mafsadah) mendapat dan menjaga manfaat atau maslahah menolak mafsadah atau mudarat manfaat diperolehi dengan menjaga lima kepentingan (daruriyyat) manusia yang menjadi inti pati kepada keseluruhan hukum-hukum juz i maqasid maslahah 19/Jun/ :05 AM 4

5 Berdasarkan asas muamalat (adat) melihat kepada makna maka ia memerlukan kepada `illah khas yang difahami. Manakala dasarnya adalah untuk kemaslahatan hamba dalam bentuk mendapatkan kemanfaatan dan menolak kemudaratan. Justeru, setiap pihak sama ada industri dan pelanggan hendaklah memahami konsep dan prinsip ini bagi memastikan transaksi yang dijalankan memenuhi maqasid shari`ah demi kemaslahatan ummah. 19/Jun/ :05 AM 5

6 Senario- terdapat fatwa yang berbeza di kalangan autoriti di Malaysia. Antaranya Hukum pelaburan Amanah Saham Nasional dan Amanah Saham Bumiputera. Pihak Majlis Fatwa Kebangsaan dan kebanyakan Jawatankuasa Fatwa Negeri mengharuskannya. Sementara Majlis Penasihat Shari`ah Suruhanjaya Sekuriti dan sebahagian lagi negeri mengharamkannya. Isunya apakah pemakaian maqasid sebagai manhaj istinbat itu menghasilkan fatwa/resolusi shari`ah berbeza atau adakah faktor lain? 19/Jun/ :05 AM 6

7 Dilaksanakan - tiga pengerusi jawatankuasa Fatwa Negeri, seorang daripada Jabatan Perbankan Islam dan Takaful Bank Negara Malaysia,seorang dari Jabatan Shariah Pasaran Modal Islam Suruhanjaya Sekuriti Malaysia dan tiga orang Ahli Majlis Penasihat Shariah Bank Negara dan Suruhanjaya Sekuriti. Belum Dilaksanakan - Antaranya dua orang lagi pengerusi jawatankuasa fatwa negeri dan Bahagian Pengurusan Fatwa JAKIM. 19/Jun/ :05 AM 7

8 Latar Belakang Fatwa muamalat/resolusi shariah di Malaysia Kedudukan Maqasid Shari`ah Dalam Fatwa Muamalat/Resolusi Shariah di Malaysia Pemakaian Maqasid Shari`ah dalam fatwa/ resolusi shari`ah di Malaysia 19/Jun/ :05 AM 8

9 Terdapat empat badan berautoriti untuk mengeluarkan fatwa atau resolusi syariah di Malaysia. Pengeluaran fatwa adalah menjadi autoriti kepada Majlis Fatwa Kebangsaan (MFK) di Peringkat persekutuan dan Jawatankuasa Fatwa Negeri. Bagaimanapun hanya negeri mempunyai kuasa mewartakan manakala MFK mempunyai kuasa menasihat untuk negeri menggazetkan sesuatu fatwa. Manakala dalam bentuk resolusi syariah adalah menjadi autoriti Majlis Penasihat Syari`ah Bank Negara Malaysia (Perbankan Islam dan Takaful) dan Majlis Penasihat Syariah Suruhanjaya Sekuriti (Pasaran Modal Islam). 19/Jun/ :05 AM 9

10 Majoriti mengatakan perkembangan yang dinamik dan positif serta memperkasakan fatwa di Malaysia walaupun berbeza bidangkuasa. Malahan menjadikan ijtihad itu subur dengan adanya pelbagai pandangan. Perbezaan adalah disebabkan perbezaan latar belakang, metodologi, memahami dalil, keupayaan intelektual serta pengaruh adat dan persekitaran. Diselaraskan dalam diskusi bersama dan muzakarah yang diselaraskan oleh JAKIM bagi mendekatkan MFK dengan dunia kewangan Islam. MPS Bank Negara dan Suruhanjaya Sekuriti mempunyai bidangkuasa tertinggi dalam perbankan dan kewangan Islam menurut Perlembagaan Persekutuan. Mempunyai kepakaran dalam pelbagai bidang termasuk undang-undang untuk melihat kesan terhadap industri. 19/Jun/ :05 AM 10

11 MFK-Bidangkuasa di peringkat makro meliputi semua aspek dalam masyarakat, maslahah umum dan isu nasional. Memberi penyelesaian hukum kepada masyarakat Islam dan memberi pilihan kepada rakyat apabila fatwa dikeluarkan. Menjadi peringkat penyelarasan antara negeri yang diwakili oleh mufti negeri masing-masing dan ahli yang dilantik oleh Majlis Rajaraja yang mempunyai pelbagai latar belakang. Mempunyai kuasa menasihat. JFN-Bidangkuasa mewartakan fatwa di peringkat negeri masing-masing. 19/Jun/ :05 AM 11

12 Di peringkat Kebangsaan terdapat Majlis Muzakarah Fatwa Kebangsaan dan Mesyuarat Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan. Keputusan Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan adalah kena dilaksanakan di seluruh negeri kerana ia adalah daripada titah Majlis Raja-Raja. Fatwa daripada Majlis Muzakarah adalah tidak mengikat. Adakalanya isu dari titah Majlis Raja-Raja, Persoalan Masyarakat atau dari Negeri. Sebagai contoh isu ASB. 19/Jun/ :05 AM 12

13 Empat Mazhab (plg. Banyak maslahah) Persetujuan Bersama Secara Majoriti Institusi Fatwa Antarabangsa Praktis Industri (maslahah) Siyasah Syar`iyyah dan Maqasid Shari`ah 19/Jun/ :05 AM 13

14 Mengutamakan Qaul muktamad dalam mazhab Shafi`i. Jika tiada dan ada maslahah, merujuk kepada mazhab yang lain. Bagaimanapun dari sudut amalan masih ada yang merujuk kepada qaul daif dalam mazhab Shafi`i sebelum mazhab yang lain. Implikasinya terdapat fatwa yang tidak diwartakan kerana bukan dari mazhab Shafi`i. Dalam bidang muamalat lebih terbuka untuk menggunakan maslahah dan maqasid. Dilakukan secara ijtihad Jama`i 19/Jun/ :05 AM 14

15 Qawl Muktamad Mazhab Shafi`i Ijtihad Jamai` Mazhab Hanafi, Maliki dan Hambali Fiqh Waqi` Maslahah dan Maqasid (Muamalat) 19/Jun/ :05 AM 15

16 Al-Qur an al-sunnah Ijmak Qiyas Maslahah Istihsan Istishab Sadd dhari`ah `Urf Maqasid Shari`ah Siyasah Shari`ah Ta wil Istiqra Talfiq Sumber Primer Sumber Sekunder 19/Jun/ :05 AM 16

17 Memahami Waqi` Memahami Prinsip Shari`ah Memahami Isu 19/Jun/ :05 AM 17

18 Contoh: Perbezaan menggunakan maslahah dalam isu syarikat yang bercampur aktiviti pelaburan yang halal dan haram. MFK- menggunakan maslahah berdasarkan perspektif makro (maslahah ekonomi umat Islam yang lemah) MPS SS- menggunakan metode kuantitatif dan kualitatif sebagai tanda aras berdasarkan perspektif pelaburan sahaja) 19/Jun/ :05 AM 18

19 Majlis Penasihat Syariah Bank Negara dan Suruhanjaya Sekuritipenetapan bertulis bahawa sumber dan metodologi penyelidikan dalam penentuan hukum itu adalah merujuk kepada sumber utama dan sumber kedua. Sumber utama ialah al-quran dan al-sunnah; manakala sumber kedua (sokongan) ialah ijtihad yang termasuk di dalamnya maqasid shari`ah selain ijmak, qiyas, maslahah, istihsan, istishab, sadd dhari`ah, `urf, siyasah syar`iyyah, ta wil, istiqra dan talfiq. 19/Jun/ :05 AM 19

20 Pencapaian maqasid shari`ah adalah sangat diambilkira oleh MPS Bank Negara dan Suruhanjaya Sekuriti apabila sesuatu resolusi shari`ah dilaksanakan. Ia diukur dengan pelaksanaan maslahah dan sekiranya berlaku mafsadah selepas dilaksanakan maka maqasid shari`ah tidak tercapai. Oleh itu usaha berterusan adalah perlu bagi memastikan maqasid tercapai. 19/Jun/ :05 AM 20

21 Di negeri penggunaan maqasid adalah ta`lil dari nas. Fatwa tidak bergantung kepada maqasid sahaja tetapi berdasarkan nas dahulu. Apabila isu berlainan dari nas, perlu ta`lil antaranya menggunakan maqasid. Penggunaannya adalah secara tidak langsung kerana konsep maqasid iaitu jalb al-masalih dan dar al-mafasid mengandungi konsep keharmonian, keadilan dan keamanan. Ia juga termasuk dalam masalih mursalah. Ia bukanlah sumber tetapi prinsp umum menjaga dan menggunakan harta dengan mengelakkan riba dan tiada gharar. 19/Jun/ :05 AM 21

22 Permulaan di Malaysia dalam tahun 1980ankeperluan sistem perbankan dan takaful yang dapat mengelakkan riba dan elemen tidak patuh syariah. Tiada fokus kepada maqasid shari`ah. Di akhir 1990an dan seterusnya fokus dipertingkatkan (tighten up) terhadap hukum dan impak produk yang diluluskan bagi mencapai maqasid shari`ah agar selaras dengan kehendak syarak. 19/Jun/ :05 AM 22

23 Terdapat praktik maqasid shari`ah dalam realiti fatwa di Malaysia. Isunya bagaimana memindahkan aplikabiliti maqasid dalam praktis fatwa agar objektif nas dicapai. Maqasid tergambar dengan maslahah melalui ta`lil kepada hukum. Kesan penggunaan prinsip maqasid shari`ah dan maslahah- terdapat perbezaan fatwa. 19/Jun/ :05 AM 23

24 MFK- melihat dari dimensi makro dan berasaskan maqasid shari`ah dan maslahah negara serta tabung amanah. Perlu ada kerangka dan juga kertas cadangan penambahbaikan agar pengecualian semakin kecil. Cth. MFK letak syarat laporan setiap tahun untuk tunjuk pengurangan aspek tidak syar`i spt dalam ASB. 19/Jun/ :05 AM 24

25 MPS SS dan JFN-melihat dari sudut mikro iaitu analisa syarikat bukan tabung amanah serta maslahah individu pelabur. Sebab perbezaan bukan sahaja sebab maqasid tetapi juga bahasa, tahap penggunaan nas, penentuan kesahihan hadis dan pemikiran. Selain itu perbezaan pendekatan kajian, pandangan ulama yang digunakan dan pemahaman serta tafsiran yang berbeza terhadap pandangann ulama. 19/Jun/ :05 AM 25

26 Keperluan terhadap dawabit tetapi Tiada keperluan mewujudkan garis panduan kerana tidak mahu terikat dan lagi fatwa dikeluarkan secara kes demi kes berasingan. Tiada nas dan tiada pandangan mazhab dalam perkara tersebut serta berasaskan prinsip hifz al-mal. Sesuatu perkara dalam kriteria masalih mursalah (hukum berasas maslahah apabila tiada nas) Memahami `uruf dan universaliti Islam. Memahami maqasid yang spesifik dalam fatwa/resolusi muamalat. 19/Jun/ :05 AM 26

27 pendedahan umum kepada masyarakat berkaitan maqasid bagi membantu memahami Islam secara menyeluruh dan menyelami objektif di sebalik perintah Allah SWT. menganjurkan seminar yang menerangkan keperluan merealisasikan maqasid di samping penterjemahan bukubuku mengenai maqasid. mengaplikasi qiyas terlebih dahulu tetapi jika menggunakannya akan menyebabkan maqasid tidak tercapai mungkin metodologi istihsan (dalil baharu) yang lebih kukuh diaplikasikan bagi mencapai maqasid shari`ah. 19/Jun/ :05 AM 27

28 MPS menyedari kepentingan menggunakan maqasid shari`ah sebagai menyokong sumber yang lain. Faktor dalaman Merealisasikan maslahah sebenar penyelesaian terbaik dan paling sempurna dilakukan secara tadarruj tidak menimbulkan masalah menjadikan hukum Islam releven dan memenuhi maslahah semasa. Faktor luaran 19/Jun/ :05 AM 28

29 Kawalan dalaman: MPS memahami prinsip-prinsip asas shariah dalam pengeluaran resolusi syariah. Digunakan semasa penilaian sesuatu isu dan aplikasi sesuatu hukum sebelum membenarkan perubahan hukum. Kawalan Luaran: menentukan dawabit maslahah dan maqasid untuk merealisasikan hifz al-mal. Dawabit umum seperti adil dan telus serta dawabit khusus seperti produkproduk patuh shari`ah 19/Jun/ :05 AM 29

30 MPS memahami prinsipprinsip asas shariah dalam pengeluaran resolusi shariah. Digunakan semasa penilaian sesuatu isu dan aplikasi sesuatu hukum sebelum membenarkan perubahan hukum. Menentukan dawabit maslahah dan maqasid untuk merealisasikan hifz al-mal. Dawabit umum seperti adil dan telus serta dawabit khusus seperti produk-produk patuh shari`ah Kawalan dalaman Kawalan Luaran 19/Jun/ :05 AM 30

31 Dipastikan tiada nas, ijmak, qiyas dan tidak meluputkan maslahah yg lbh. penting / besar. Maqasid adalah sebagai sokongan dan maslahah rajihah sahaja yang dirujuk; status marjuhah dirujuk bersama dengan makharij. Kawalan Luaran Pandangan para fuqaha dan sarjana yang berasaskan maslahah dan maqasid perlu diperiksa agar tidak berlaku penyelewengan. Dilihat dari pelbagai dimensi; makro (kulli) dan mikro (juz i) bagi mendapatkan fatwa atau resolusi hukum yang memenuhi maqasid shari`ah. Kawalan Luaran 19/Jun/ :05 AM 31

32 Suruhanjaya Sekuriti- Senarai patuh shariah yang menjauhkan riba merupakan maqasid terbesar yang tercapai dengan pelaksanaan maslahah. Selain itu penentuan bench mark untuk membeli saham bercampur dengan syarat tdk melebihi 5%. Ini mengambilkira maqasid syariah kerana dgn menggunakan qiyas menyebabkan bench mark tdk boleh digunakan untuk melabur dlm syarikat bercampur. 19/Jun/ :05 AM 32

33 Bank Negara- polisi mewajibkan Ibra kepada bank sedangkan dari sudut prinsip hak bank. Oleh itu walaupun pelanggan membayar awal bank tidak semestinya memenuhi permintaan pelanggan untuk mendapatkan rebat. Keharusan kad kredit bagi mengelakkan risiko menggunakan wang tunai kepada masyarakat. 19/Jun/ :05 AM 33

34 Negeri-Wakaf menggunakan konsep istibdal atas dasar maqasid shari`ah. Kebenaran untuk menggunakan tanah wakaf masjid untuk membolehkan telekom mendirikan pencawang. Bagaimanapun kebenaran secara bersyarat/ sementara melihat maslahah semasa. Tanah yang diwakafkan untuk masjid tetapi belum dibangunkan berdasarkan fatwa 1984 masih tanah kerajaan dibenarkan TNB mendirikan pencawang elektrik walaupun tanah kubur berdasarkan menjaga agama, diri, keturunan dan harta atas keperluan masyarakat. Oleh kerana ketiadaan elektrik boleh menyebabkan jenayah rompakan, kecurian dan pemerkosaan. 19/Jun/ :05 AM 34

35 Sukuk bagi mencari vaksin ebola. Metodologi penyaringan sekuriti patuh syariah Penubuhan Bursa Suq al-sila` Cetakan wang ASN/ASB 19/Jun/ :05 AM 35

36 Pemakaian maqasid shari`ah akan menambahbaik fatwa dan memandu para mufti dan penasihat shariah memahami isu semasa dalam kewangan Islam menerusi penelitian objektif Syarak dan penyediaan secara kritikal asas sesuatu fatwa/resolusi. Pada asasnya objektif syariah dalam kewangan Islam berada di bawah kerangka maqasid shari`ah. Ia menjadi kayu ukur kewibawaan fatwa dan menjamin ketepatan dan keadilannya. 19/Jun/ :05 AM 36

37 Kesemua institusi menggunakan maqasid shari`ah sebagai sokongan apabila tiada penyelesaian fiqh. Kerangka penggunaan maqasid dan maslahah perlu ada agar ia boleh digunakan dengan objektif kerana maslahah datang dengan pengecualian. Asas pembentukan hukum fatwa/resolusi adalah bagi memenuhi maqasid shari`ah. 19/Jun/ :05 AM 37

38 Pencapaian maqasid shari`ah berlaku dengan pelaksanaan maslahah dan sekiranya berlaku mafsadah selepas dilaksanakan maka maqasid shari`ah tidak tercapai, Oleh itu usaha berterusan adalah perlu bagi memastikan maqasid tercapai. Perbezaan fatwa berlaku dalam isu yang sama disebabkan kes yang berbeza juga kerana maqasid seperti isu merobohkan masjid oleh kerana ia hasil derma atau wakaf atau atas tanah wakaf. 19/Jun/ :05 AM 38

39 Thank you Wa Allah A lam Allahumma Barik Lana Fi Rajab wa Sya`ban wa Ballighna Ramadhan. 19/Jun/ :05 AM 39