Ongka 3, Setu Pon kaping 8 Jumadilakir Jimawal 1821 utawi kaping 9 Januwari 1892

Transkripsi

1 Ongka 3, Setu Pon kaping 8 Jumadilakir Jimawal 1821 utawi kaping 9 Januwari 1892 Surakarta Sambetanipun pasamuan Garebeg Wau satelasipun para kanjeng pangram putra Prabu, sinambangan jeng pangram Santana aji, tan siwah rakiting laku, asong song tigan sakethok. Dene aratanipun kanjeng tuwan lan sang narpa sunu, kanjeng gusti pangram dipatya nom dupi, rawuh kilen beteng agung, kumpeni ingkang sakolon. Nyumet mariyem agung wanti-wanti swarane jumegur, yayah kadi petake sang jayengmurti, akeh turongga kang jumbul prestelak kisruh lirugon. Jajarana ingkang ngayun upacara myang pandengan sampun malbeng jroning palatran residhensi, nanging genti kang winuwus risang mantra muka gupoh. Lawan para tumenggung, myang kaliwon sanonanonipun, ingkang taksih sumiwa aneneg surambi, duk wau samya angepung, ajad dalem sang ngakatong. Nadyan raden pangulu tapsir ranom lan sakancanipun ugi maksih samya sowan neng surambi, dupi jeng sang narpasunu, tedhak ing ngloji kaprabon. Sigra sang mantra ngayun amung kanthi nayaka tumenggung, linggar saking surambi dhumateng ngloji, umiring jengkar pa sunu, dene raden tapsir ranom.sakancane pra jamhur, tuwin para nona-anon tumenggung, lan kaliwon panewu myang mantra jawi, bibaran sowangan mantuk malih ingkang winiraos. Nayaka jro tumenggung, sakaliwon anonanonipun ingkang sowan aneeng bangsal srimanganti, dupi ri sang mantra ngayun lanayaka jawi bodhol. Marang ing ngliji wau, sigra para nayaka jro nusul lengser saking srimanganti marang ngloji, kang kari kaliwonipun bibaran para non-anon Taksih wonten sambetipun. Kanjeng tuwan Panderplas ing wau asisten residhen ing Wanagiri, lajeng kaingser dhaten gsragen ingkang wiwit rawuhipun sampun gerah ing mangke pamit dhateng tanah Eropah. Prakawis raja pejah in gpacinan ing griyanipun Babah Gareng, ingkang sakalangkung agigirisi saha kalampahanipun wonten wulan Oktober taun 1890 sampun karampungan dening pangadilan residheni Rad menggah pasakitanipun magepokan prakawis punika: tiyang sanga, kadosta: 1. si Cintowan karan Kuncung. 2.Sijiba.3. Kasan Mohamad. 4. Wongsakarya.5. So,touamgwam.6.Rakidin.7.Tanyana.8. Ciyukisan. 9. Wongsasentana. Kentheling rembag pangadilan andakwa pasakitan ongka 1,2,3, sami amandung kanthi maha amejahi tiyang, linampahan langkung dening tiyang satunggal pinatrapan ukum kisas ongka, 4,5,6 sabiyantu mandung awit anyimpeni barang, mongka sumerep bilih pancen barang pandungan pinatrapan ukum anyambut damel paksan mawi karante, laminipun gangsal taun saaya pasakitan ugi mawi pinatrapan anyanggi waragading prakawis ongka 7,8,9, sami linuwaran saking dakwan sarta seregan. Ing nagari ngriki samangke kathah tiyang ingkang sade rare, enggal punika ing kampung Natakusuman wonten tiyang tumbas rare jaler wanci sataun ingkang sade tiyang estri saemper kados kere, rare wau namung katumbas 50 sen adhuh mamelas temen ing Gemblegan ugi wonten tiyang tumbas rare estri wanci 6 taun anggenipun tumbas 3 rupiyah, ing kampung talang paten wonten rare jaka gantos rare jaler wanci 9 taun anggenipun gantos 50 sen lajeng dipun liyeraken dhateng tangganipun 3 rupiyah, rare 1

2 wau lajeng dipun saeni dhateng tiyang ingkang angliyer, menggah patrap panganiaya mangkaten punika, kilap anakipun piyambak utawi sanes kula boten terang. Wonten malih tumuwuh ing babasan ambedhung apirowang, awit sampun kathah para agahan ingkang kataman gelar angrekadaya, liripun mangkaten: para rare utawi tiyang sepuh sami lalingsed ngupados pasuwitan bili sampu nkatampen sarta kapitados boten lami lajeng miruda ing wanci dalu utawi siyang, saha mawi babekta brang ingkang sakinten gampil pamendhetipun, malah nalika kaping 4 Januwari punika, kula mantuk sakin gpandamelan sareng dumugi ing ngalun-alun ler kapethuk rare jaka kinten wanci 25 taun rae wau lajeng anyrepepeh wonten ngajeng kula, mrasajakaken sedyanipun bilih ados pangengeran rare wau kedah boten badhe tumut kula, tarimah namung dipun sukanana tedha kemawon kula lajeng pitaken balegriyanipun sanjangipun rare ingngalban badhe pados pandamelan boten angsal mila adrengin manah kedah pados pangengeran kemawon ananging sanadyan tembungipun amelas asih, kula meksa boten saged anembadani dhaten gsedyanipu awit sanalika punika kula kadunungan manah kasujanan dados cekap kula pancen ing tembung panulak wasana rujak butrawali, kula lajeng mangilen pyambakipun gela. Paliliwara. Krekatipun tiyang kaluwen Sawatawis dinten punika laminipun ing peken Gadhing wonten tiyang estri dhasar uwos sarta nyandhing butnelan bagor isi uwos kacariyos sareng sampun sawatawis dangu wonten tiyang jaler kakalih, ingkang satunggal kendel ing pinggir margi ingkang satunggalipun rewa-rewa ngawis uwos sareng ingkang wade radi kalimpe tiyang ingangk ngawis wau lajeng yowok uwos saberuk ingkang sade uwos sumerep lajeng alok saha nututi, ananging pun druhaka samun sipat kuping lumajeng dhateng margi ing Gorawan kocapa, tiyang jaler ingkang kendel pinggir margi trangginas ngangkat buntelan uwos kaplajengaken mangetan bak ayu dhasar wos sumerep sumerep uwosipun sampun kaplajeng aken dumugi para patan Baturana, dados namug kantun anjomblong, sarwi mimisuh, dene pun durcara anggening papanggiyan kancanipun wonten ing katangan, ah anggigirisi sanget krekatipun tiyang luwe punika. Tinondha ring KDM ing Gorawan Samarang Tumuwuh saking sakalangkung ikingndhahargi saha katendhaganig uwos ing mangke ing padhusunan para tiyang katingal sami anandhang kasrakatan gumyah in gpawartos tiyang sampu nwiwit sami gajul jagung tuwi palawija sanesipun, leres lepatipun pawartos punika, ingkang saged animbang kados inggih namung nagari, ingkang bilih yaktos makaten tamtu sampun anindakaken pranatan, rigenipun patrap ananggulangi kawontenanipun ng padhusunan wau, pandungan ing mangke pancen terep wonten mandar pawartosipun para ingkang kaweken ing pangupajiwanipun, pancen lajeng sami anempuh byat anglampahi mandung, pangangkahipun namung kalampahana kacepeng, awit lajeng kasanggi ing sandhang tedhanipun. Kudus 2

3 Ing dhusun Mayong wonten tiyang estri gadhah anak kalih estri sadaya, sakalangkung sanget anggening analongsa dhateng ingkang maha agung, mugi pinareng na gadhah anak jaler satunggal kemawon panuhunipun tiyang estri wau ugi kadugen, ananging sadangonipun gadhah anak jaler wau, pangupajiwanipun boten sampulur, saya dangu sadaya sudanipun ing kaantungan mandar anemahi papa, ing sawenehing dinten tiyang estri kados inggih kapanjingan anakipun jaler dipun aniaya piyambak cangkemipun dipun suwek ingkang ngantos anjalari pejahipun wangke lajeng kapendhem, sareng kadengangan ing pulisi wangke kadhudhuk katitipariksa ing mestri atur pamanggihipun bilih pejahipun rare jinalaran dening tinandukan patran paroda. Bagelen Jalaran saking tndhaging dhawahipun jawah, ingkag ngantos sangangwulan laminpun, pramila sadaya taneman pantun boten medal uwos pethak sadhacin arginipun kalih welas rupiyah, uwos abrit nyadasa rupiyah, para tiyang ingkang boten gadhah sami boten anedhi sekul, ginajul katelak sepa, ingkang sadhacin arginipun sarupiyah salangkung sen terkadhang inggih namung anedhi kukuluban kemawon, ananging ingkang katingal radi wonten punika, sami ngliwet uwos para sadinten inggih namung sapindhah, para tiyang sami katingal kera sarta pucet. Nagari Anindakaken titipariksa ing apdhusunan dhateng kawontenaning tandhonan pantun punika wonten sawenehing dhusun ingkang keningg kaewokaken dhaten gcekap dhusun wau wonten tiyangipun kalih atus wolungdasa gangsal punika namung enem tiyang ingkang gadhah tandhonan pantun sarta sakalangkung sakedhik sanget. Namung kaejogan uwos sakin gliyan sarta uwos wau kaeberna cucuke pawon punika kados badhe saged ananggulangi wontenipun paceklik. Warni-warni Karampungan cekak patitis sarta tanpa waragad, ing tanah Amerikah punika para alit alalantaran patrap pangroda, bilih wonte nraja pejah punap amalih lampah dur sanesipun nalika angsring anandukaken karampnganipun piyambak kados pundit malih bili boten makaten tanah wiyar titiyang ingkang aneneka leksankathahipun awon sae kalebet sadaya, titiyang wau damelipun ingkang kaecakaken rumiyin sarta ingkang adhakan namung ababad wana salajengipun babadra, mongka tebih saking dudunungipun parentah, pramila bilih wonten lampah dur inggih sanalika lajeng karampungana pribadi. Menggah lampah makaten wau ngantos sapriki, bilih wonten raja pejah punapa malih lalampah dur sanesipun ingkang anggigirisi sanadyan wontea kitha para alit katelah asring anandukaken karampunganipun piyambak alalantaran patrap pangroda, kados ta ingkang kacariyos ing ngandhap punika, ing kitha Atlanta wonten tiyang amejahi nyonyah ingkang dipun ngengeri, sahanakipun nyonyah wau ingkang saweg wanci kalih taun inggih dipun pejahi sarta wangke kalih pisan lajeng dipun cempulungaken ing sumur, pun nyonyah gadhah rencang rare punika saged angoncati ing babaya, palajengipun rare wau anjujuk ddhateng griyaning tiyang sepuhipun sarta anandharaken ing kawontenanipun raja pejah wau, bapakipun rare sanalika lajeng awara-wara dhateng tongga tapalih, sanalika para tiyang sami samapta angudi kacepengipun dursila, kapanggih bilih sampun kinunjara ng parentah, sanalika para tiyang sami wangsul ananging dalunipun ewon tiyang ingkang dhaten ging kunjara sarta lalantaran patrap pangroda dursila kawedalaken saking kunjara kabekta ing panggenan raja pejah wau, 3

4 sareng tan langgana ing kalepatanipun dusila lajeng kaerut ing cagak sasampunipun lajeng binasmi gesang-gesangan. Jalaran sapele anuntuni dhaten gkanugrahan, Prabu napoleyon Bonaparte rikalanipun deren gjumeneng nata, ing ngabdekaken praja Prangkrik lebet prajurit setabel Prabu Napoleyon sampun pinangkat jendral dumadakan atampi dukanipun nagari sakalangkung sanget ingkang anjalari sekeling galih ngantos amutung, badhe aseleh pangawulanipun saha atilar praja Prangkrik ingkang katuj praja Turki awit amarengi mirantos ingngayuda, badhe anginggahi praja Ostenreik Prabu napoleyon sumedya sumengka pangawakbraja alabuh pejah dhaten gpraja Turki, ananging badhalipun dhateng turki kanggeg awit wonten mitranipun ingkang cinathokan rembag ing praja Nederlan Prabu Napoleyon ing ngabdekaken pinangkat jendral rembag punika sinanggeman dening Prabu napoleyon saha bidhalipun namung angentosi welinganipun sang Prabu, sareng welinganipun sapatu kaladosaken Prabu napoleyon boten kagungan yatra, bayaripun dipun semadosi tukang sepatu boten suka, dados sapatu kabekta wangsul dhaten gtukangipun kalampahan Prabu Napoleyon ameling dhaten gsanesipun tukang, bidhalipun dhaten gnederlan anyrantosaken dadosipun welinganipun sapatu ingkang kantun punika Prabu Napoleyon atampi serat saking mitranipun sanes asuraos parbu Napoleyon pinerih sanget anymenekna bidhalipun dhateng Nederlan awit iyeging para alit ing praja Prangkrik sadaya sami badhe balela ing nagari, inggih saestu elet wolung dinten ing Prangkrik wonten rauru Prabu Napoleyon kinawula wisudha malih, inggih lalampahan punika ingkang ing salajengipun anjalari karuhuranipun, saibata kaduwungipun si tukang sapatu angkuh teka nyulayani karsanipu nprabu napoleyon ingkang salajengipun andedel karuhuranipun saha kawekasanipun ajumeneng nata ing praja Prangkrik,pramil apara titah sami ingkang prayitna dhateng cocobaning pangeran maha agung, bilih amanggih papa sampun sok adhakan adhakan angesula, ingkang wonten kedah tinanggapan ambeg teguh amomot saha analongsa, awit sihing pangeran asring jinalaran sapele, kawekasanipun rinuhuraken, mengggah pangawula dhaten gpanjenengan nata punika wonten bentenipun lalampahanipun kedah betah anandha papa tanpa angresula, wateg asetya tuhu panggahing babaya, tan mingkuh alabuh jiwaraga sarta tan ketguh dhateng manising basa, bilh kawula anglampahi makaten rikala ing ngabdekaken sang nata kados inggih enggal amanggih nugraha. Panjurung kula ingkang kapacak ing Bramartani ongka 104 wonten ingkang lepat pangecapipun abdi dalem mantra gowong leresipun abdi dalem mantra godhong, sarta dipun lepataken paosanipun leresipun dipun lepataken pacaosanipun Yektiwara. Panjurung Sauningana panjurung saking Madiyun kasep ing tampi kula, pramila ngenjing salasa saweg pamacak kula Jurungarang. 4

5 Ongka 4 Salasa Legi kaping 11 Jumadilakir Jimawal 1821, utawi kaping 12 Januwari 1892 Pawartos kawat Panjenenganipun tuwan Opresteboman militer Komandhan ing Surakarta, kaelih dhateng Pulo Borneyo, mangerteh para militer ingkang sami dumunung wonten jajahanipun pulo wau sisih kilen. Ingkang angratoni ing tana mesir, ajujuluk Sangkedhip kal kaping 8 wulan Januwari punika seda, jalaran gerah lebet tumuwuh ing gerah inspluensah. Surakarta Sambetipun pasamuan garebeg Wau ing lampahipun risang nindya aneng ngalun-alun lan pranayaka dharat dipun jajari, tanapi den nurung-ngurung, janma lus samya nom-anom. Panewu mantrinipun kapatiyan garubyuk ing pungkur, kang swandana sang nindya rata cumawis sajawining ngalun-alun pangirid turongga bopong. Catur nora tinutur, wus kawentar asrining pangatur, sapraptane pamedan sang nindya nitiyh, rata maksih den rungungurng, lumaris aris tan keron. Wurining rata siwung, praprawira ngegaraken payung, lir suwonda geni putra bantu jurit marang manggada tinuduh, minongka sulihing katong. Ing wuri kang sumambung, bebekeling nayaka tumenggung, jawi uginitih rata den jajari, wuri malih kang sumundhul bekeling nayaka jero. Tan siwah rakitipun ugi nitih rata den rungunrung, sinambungana la kakang sepuh kardi, nuli sapirututipun nem damel neng wuri adoh. Kuneng ing lampahipun yata genti jro pura winuwus sapengkere kangjeng tuwan residhensi, kalawan jeng narpasunu, sman jeng sang ngahatong. Dereng jengkar ngadhatun maksih siniwi ing pandhapagung, prajurit jro tamtama miji pinilih, kang neng srimanganti wau, ing mangke barise bedhol. Marang plataran kumpul tembing wetan sakiduling panggung, jayengan kang wau wonten sitinggil ugi bedhol barisipun malbeng plataran kraton Kaparak saralatu, tumut bedhol saking siti luhur, nanging namung kandheg natar srimanganti, dene kang neng kori mandhung, prajuritprawira anom Taksih wonten sambetipun. Sampun sawatawis dinten punika laminipun ing kampung tamtaman wanci jam 10 dalu wonten tiyang estri lumebet ingpapan pemahanipun mas K Dj. Tiyang estri wau anjujug ing sumur naguculi timba, lo rak sepele ta: ananging saderengipun nguculi timba wau, dadak kendel wisuh mawi animba rumiyin gumereting senggot punapa malih sarehning saweg wanci jam 10 dados mas K Dj taksih melek pramila sareng miren gsabawaning tiyang nimba, lajeng dipun sapa, pun embok ngantos badhe mandung timba tanpa sumaur, eca anguculi timba, mas K Dj, nunten medal ambekta damar ceretan dumugining sumur o jebuul anjeging ggis bakayu jurungangsu taksih nguculi timba, dipun takeni cariyos bilih timbanipun badhe kasambut: K Dj mangsuli, iyata, kok silih akuya aweh, ananging sarehning timba kok uculi saiki endi dhadhunge, tanganmu taktaleni genten tak gandhenge kambi senggod minongka dadi susulihing timba, wusana pun druhaka angulungaken tanganipun ingkang lajeng dipun tanguli set kagandheng kaliyan senggot this wanci jam 8 enjing kaladosaken ing pulisi, kilap kadadosanipun ahteka wonten wonten kimawon. Ugi sampun satawis dinten punika laminipun wanci jam 3 dalu, ingpasowanan toy\ndha nagaran kalebetan tijyang jaler, pasmonipun kados bongsa durcara, dipun 1

6 takeni cariyos badhe pados latu, mongka raden tumenggung tondhanagara saweg angleresi saos wusana tiyang wau kasingkang-singkang lajeng kesah, samedalipun saking pasowanan tondha nagaran tajeng lumebet ing griya pasowananipun prikonca mantri gladhag lajeng kimawon andharusul tumut tilem sareng ingkang sami tilem anglilir kaged dene wewah rencangipun dipun takeni cariyos bilih tiyang ing lebet beteng saking dolan kadalon dados kendel nyipeng, wusana tiyang lajeng kaladosaken dhaten ging pasowanan tondhanagaran sami sanalika, para tiyang ingkang sami dherek saos raden tumenggung Tondhanagara, sami kaget sarta boten pangling bilih tiyang punika ingkang mestas kasingkang-singkang wau, wusana tiyang lajeng kabonda, kilap kadadosanipun. Nalika ing dinten Rebo tanggal kaping 28 wulan Jumadilawal kapengker punika, ing kampung Menangan wonten tiyang kaecalan anakipun jaler wanci wolung aun kala enjing rare wau aningali reyog pangiringing rare tetak wasana ngantos siyang ing ngupadosan boten pinanggih, bapakipun rare wau tansah kontrang-kantringan anggenipun ngupadosi, samargi-margi anangis sareng sonten rare pinanggih wonten margi ageng peken pon sampun wuda balejed, pramila sami angatos-atos mas. Nalika dinten Senen tanggal kaping 26 wulan Jumadilawal kapengker punik, wanci jam 11 dalu, cina ider bakti wonten ing kampung Suranatan pasar Kliwon dipun tumbasi dening tiyag jaler tiga, sareng panedhanipun sampun sami telas ngalih mangkok lajeng angles sarwi anyangking mangkok satunggal sewang, cina ingkang sade kurda amampul mampul tansah bengak-bengok amimisuh nedha wangsul ing mangkok ananging kakang tumbas eca eca anglajengaken lampahipun pamisuhing cina boten dipun paelu, bokmanawi sampun narimah angsal mangkok kaliyan nedha bakmi wau. Madiyun Ingkang manjurung serat kabar Vramartani tanggal ping 5 Januwari 1892 ongka 2 punika kadossawstu maos piyambak serat dudukanipun sripaduka tuwan besar, awit yen namung angwon angawon kimawon dhateng sang bupati tanpa paedah, anamu sanyatanipun boten leres utawi boten pisan wonten duduka ingkang antep makaten dados paribasan swaraning entut kaumukaken swaraning mariyem sakawit tuwuhipun kabar wau wonten ing kabar walandi lokomotip (*) dados tetela ingkang macak wau satrunipun sang bupati Madiyun. Yen temen wonen bupati ingkang kadukani, amsthi mawi kapriksa, kapundhutan jawabanipun katimbang salebeting rad, yen temen lepat mawi beslit duduka wau katampi ingkang dipun dukani, mongka punika boten pisan pisan ing kabar gupremen ugi boten kasebut, yen boten lepat saha lepat alit mongsa trimaha, bab kanjeng gupremen wau tiyang kathah ingkang gadhah. Kados ingkang bodho bodho nyana, yen bupati bupati sanadyan ingkang sampun karuhuraken ingpangaktipun kaupamekaken kados jongos kamar bolah, utawi losmen enjing tampi duka sonten dipun pisuh-pisuhi, enjing dipun tundhung, ngloncer yen kula cariyosaken sadaya. Wonten cariyos ing jawi, udur ingkang sami boten purun ngawon residhen kalayan sang bupati, anamung tingal kula sapunika kados sampun rukun malih, saking cariyos malah wingenipun siyang kanjeng nyonyah saha putra rawuh ing kabupaten sonja saha papagiyan kalayan kang ibu raden adipati. Wangsul ing bramartani wau kasebut kangge tuladha, par bupati ing ngamonca, punika kok lajeng sanes pikajengan. Anamung sumerepipun panjurung, bokmanawi dereng pahamb dhateng suraosing statseblad satunggil-tunggiling panggenan ingkang dados pangajengin gpraja, punika namung, residhen bupati, asisten residhen Bupati. 2

7 Ing tanah pasisir anggggening kareh kanjeng gupremen meh 200 taun ing tanah monca nagari kareh ingpun kanjeng gupremen sampun 61 taun. Sasebutanipun para bupati wau awit samanten dumugi sapunika boten ewah, kados sampun kagalih patut kanjeng gupremen boten anyruwe, lah punapaha boten angewani residhen: asisten residhen kasebut kajeng, punapaha boten ngewani, para presidhen landrad para sekretaris para kontrolir, para uupster, utawi par priyantun walandi ingakgn sami kasebut kajeng, malah Bramartani tangggal 29 Dhesember, 1892, ongka 104 anyebutaken bupati Balitar mawi kanjen gpangeran arya, punapa malih panjurung wau kalair, anggepipun sampun saperti ingkang mangereh buwana, dados yen makaten namung gusti allah piyambak ingkang kenging kasebut kanjeng, awit sanadyan kanjeng gupremen bawahipun namung Nederlan Indiya, boten ngerehaken langit dados dede angerehaken buwana. Saking panginten kula, yen dede ingonipun prelu punapa mawi wadanwinadan sanadyan par buapti inggih tiyang ageng aningalana ing statseblad. (*) kados punika inggih namung nedhak saking serat pawartos ing Batawi, tampi kula serat wangsulan ingkang kapacak ing nginggil punika, saking mas Marta subrata ing Madiyun ing amngke kula badhe pitaken dhateng panjenenganipun punapa alitipun inggih sapun angandharaken dhateng serat pawartos sanesipun kadosta serat pawartos tembung malayu, tembung walandi, ingkang sami wedal ing Batawwi, semarang tuwin ing Surabaya, bilih kula boten lepat sadaya inggih anggiyaraken prakawis punika, mandar ingkang macak rumiyin piyambak serat pawartos ing Batawi, punapa namung dhateng bramartani thok sapinten nun ingkang kapacak ing bramartani, punapa agengingpun maw martasubrata anyereg dhateng pangadilan menggah ing doranipun pawartos wau jurungarang. Banten Sampun sawatawis dinten sawenehing kampungan wawengkon nagari Banten wontenpasitenipun ingkang baledhag medal latu angalad-dalad andadosaken kasangsarnipun tiyang ingkang manggen ing ngriku, awit ngantos telas griya, 200, ngkang kabesmen jalaran latu baledhagan wau, solah tuwin sambatipun titiyangingkang anandhang babaya sakalangkung memelas. Panjenenganipun kanjeng tuwan residhen ing Banten dupi tampi pratela ing kawontenanipun makaten wau, lajeng utusan titipariksa dening insinyur ing pelikan punika lajeng saged amastani bilih latu wau, kadadosanipun tumuwuh ing awa benter ing siti ingkang winastan gas pramila insinyur wau lajeng saged ananrekah wedaling awa, kagolongaken kairub kawedalaken urut ing brumbungan sanadyan amuruba angalad-alad a\estonipun boten ambabayani, awit urubipun hawa wau ngalempak Panjurung Kula gadhah serat sinebut serat Widyakirana, wonten ingkang mungel makaten, tondha supatra alirunama. Ing sarehning kula dereng mangretos teges tuwin pikajenganipun, mugi para paromeng sastra wonten \a ingkang karsa aparing katrngan: ing wasana badhe sapinten suka bingahing manah kula manawi para winasis wonten ingkang karsa aparing katrangan punika wau. 10: 7, 21. pun Supanawati, ing wukir, Cakrawala. Tarimakasih Mugi katura dhumateng undhakan Sastramiruda. 3

8 Kula sampun amaos panjarwa sampeyan menggah ing pitaken kula prakawis tembung paniwen tuwin madiyun ingkang punika sakalangkung bingah sahapanuwun kula, awit sampeyan karsa aningkasaken kapetengan kula. Anjawi punika ing watawis dinten punika, kula maos ing pustaka Bramartani, ingkng medal nalika dinten salasa paing kaping 27 Jumadilawal 1821, ingngriku wonten panjurungipun kartasumbaga, anerangaken prakawis masa, kalayan suka ing manah anggen kula maos o panjarwaning masa, punapa malih cocogipun kaliyan wuku, ananging sanaosa wungsal wangsul pa,aos kula, tumuwuh ing bodho kula pramila dereng saget mangartos sadaya mila kula nyuwun lumunturing sih ipun mas kartasumbaga, kula nyuwun katerangan malih ing wpra kawis wuku, utawi dinten angggaraksih, punapa malih masa kalih sagedipun manggen ing wuku satunggil punika kados pundi. Salebetipun serat babad tanah jawi wonten cariyosipun wuku 30, punapa malih ing serat pustakarajapurwa jilidan 1 wonten pratelanipun dinten sri, sapanunggilanipun anamung boten wonten dinten anggarakasih tampi serenipun, utawi lampahipun punik \a mendhet saking punapa Bilih mas Kartasumbaga, karsa paring panjarwa prakawispunika, sanget badhe andadosaken bingah punap amalih ipng panuwunipun Sinerat ing tanggal kaping 3 /1 warsa tinengeran buja, ambabah esthi tunggal Jati Anom Muji arja arjune kawijil nalikanira non traping tembung tumibeng tembunge, ken pracimsana teka dadi, dadalaning ngesih, sihing tyas kalulun. Kapiluyu luyungilayoni, anggung karahayon kawah ywanayuwana wiyose,, ing wasana ramanta mung kirim kadarman sademi, dremaning sih lulut. Sruning kelut kapulut muhung mrih, mrdawen gsuraos mring sira ngger, ing sapakolehe, tutugena gonira marsudi, mardawanirawi, rawating sakayun. Jamak janma jamanira jawi, panjumaning batos sing ngasantasan tosa sastrane., nadyan wadonpanduman mung dadi, darananing pancing, pncadaning kakung. Kaya dene wadya ne narpati, patih sapangisor, iya kudu kaya sira kabeh, nin sunaring sastra prananiti, nini tangawruhi, saliring pakewuh. Reh pakewuh ingkang makewuhi, lekasing lelakon yekti kabeh kabuka ing tyase, awit para paromeng prajadi, narancak nacapi, cakep cukup cukup. Cekatceket ampil tur tarampil ngampil karseng katong, ceples ceples tan pindho gawe, padha bvae dyah suwiteng laki, kikisaning kapti, den kadi puniku. Tata titi titining palupi, lepiyaning wadon mandanarja sadasa tanggale, madilakir ngkaning kang warsi, ngrupapada ngesthi atmaja mrih luhur. Mondrarena Yeka minongka pasumbang tumraping pustakawarti, de kang kadya ringandhap punika, candhakira kanangwiyatarja. Rajah kang mongka panulak anulak pakarti becik tamah mongka laranira, sampurna paningkang dadi, mongka dilahireki, kang mongka wismanireku, pan resikaning raga, kan gmongka turunireki, cipta tunggal kang tanpegat kalbunira. Yen kalanira alenggah, puniku kang den rasani, yen ngucapa tan pangucap yen piniarsa miharsi angungas denungasupi, yen ngulat tulat tan eku, idhepidhepen uga, yen ana kwaruhneki, kwruh ana lamun meneng enengena. Yen meneneng sira menenga, yen liyep anglesna nuli, pana amare sang pandhita, datan liya aneng budhi, wonten malih winarni, warah ingsang pandhita gung, yen momor ing swarna, apanora angemori, 4

9 yen amanjing ing ngalit pan kaleganan. Winulatan ngulatana, gengira ngebeki bumi, alit kalintang litnya, ngungkuli lembuting warih, rinasan tumut angling, yen cinekel iku luput karana sang pandhita, pnemunira sayekti, nanging datan panggih satmata katingal. Mung cipta eni nging cipta, upayane sang maharsi, apindhasinimpening tyas ginedhongan kang ngwerit yeku kang denugemi, kadya eling ananemu, lir lali datan ilang, kadyanemu data prapti, iya iku sjatine yen anukupma. Manti antasukaning tyas sabdanira sang mahari, ywa nam manggih kajatenya, ilang geng tan kena gingsir, apanggh datan mosik umeneng mandeng ing kalbu, tn ana kang cinipta, mung sanghyng wisesa jati, ingkang datan ana ingakgn ananira. Anane tan katingalan apan ta sang maharesi, lamun sira olih karya, minangka kamulyaneki, paningkang den raketi, tanana ing mangsanipun panora ddi uga, iya lamun durung olih, ing pituduh ing guru kang sampun limpat. Tan wuwus deniing ngupama, lawan nora tatas malih, dening panguap kan glembt marganing paminta dadi, upamaning pawestri, dadya ing panuhunipun dadya padhanging nama, duk campuh ing rahsa tunggil wruh ing raa datan makolihing rasa. Takupih onten pambetipun malih tikang manulat ingpapakem muhung swantah ike wala, derakijaka pranwawasindhi, andhudhukuh ing Mendhangprawa. 5

10 Ongka 5 Setu Kliwon kaping 15 Jumadilakir Jimawal 1821 utawi kaping 16 januwari 1892 Pawartos kawat Wonten pawartos saking Istambul kitha kadhaton ing Turki, bilih ing gegelenganing para opisir wonten ingkang sami rurubutan sae kakapti sami aprasetya, ingkang sinuhun kanjeng sultan bdhe jinengkaraken ing kaprabonipun lalampahanpunika sampun kadengangan ing parentah, saha parentah sampun saged anyepeng opsisir kathah, mandar wonten ajudanipun ingkng sinuhun kanjeng sultan ingkang ugi tumut rurubutan punika wau, dene ingkang mandhegani prakawis punika jendral Mohamad Dawud ugi sampun kacepeng Ingkang jinenengaken ambupateni tanah Mesir, anggentosi sang Kedhif ingkang mentas seda, saha sampun cinondhongan ingkang sinuhun kanjeng sultan Turki Pangeran Abas, ing mangke katitipariksa jalaraning sedanipun sang Kedhif wau, awit para tabib bongsa Mesir dinalih kalntu jampinipun tumuwuh ing lepatipun panitining gerahipun sang Kedhif. Surakarta Kawulawisudhan Terang ing saandhap sampeyan dalem ingkang sinuhun kanjeng susuhunan kanjeng raden adipati papatih dalem ing Surakarta, anamtokaken dhumateng pun ahadad abdi dalem punakawan ing Gedhong Minuman kakulawisudha dados abdi dalem mantri bumi, anggentosi lalampahaning bapa ngabei Mangkulesan ingkang sampun ajal kaganjar nama tuwin pasebutan tuwin nami anunggaksemi: Mas Ngabei Mangkulesana. Rerepen Wiwit mongsa kanem angleresi wuku julungwangi, dhawah ing jawah lumintul, para titah rumaos kasembadan pamujinipun amargisampun 9 wulan anggenipun prihatos tiyang tanah tadhahan miwah tiyang tanah wanan arebat dhucung anggenipun sasabin tiyang tanah pareden sami anyebar wiji jagung miwah brambang janganan gajulipun tiyang alit basaning gagodhongan sami thukul wah wonten rijeki tuwuh saking siti kados ta laron tuwin gangsir sapanunggalanipun namung tiyang tanah ngare ingkang boten darbe gajul bangsaning ronronan kathahingkang sami neba anenedha ngemis sarwi ambekta anakipun alit alit para tiyang jaler ingkang cupet budinipun dhaar sukanan boten tahan dipun tangisi anak bojonipun patrapipun kados andhapan lampaha ppandhan wanci dalu, lajeng angundhuhi tataneman jagung miwah sanessanesipun ingkang wonten ing tegil kerep kemawon ingpareden kados ta: taneman jagung sabengkok utawi 1 pal ingkang mangsanipun dereng patos sepuh, dalu kaambah andhapan papandhan wau, enjingipun telas babar pisan sanajan sampun kajagi tiyang satunggal kalih, ananging sarehning papandhanipun andhapan ngantos sadasa, dadospun panjangi kasingkur purun kemawon karkatipun tiyang ingkang cekak budi wau sanajan kapikuta malah darbe manah sakeca, amargi anampeni paukuman wonten yasaning nagari nyambutdamel paksan angsal tedha kaping 3 sadinten tur tuwuk manggen sakeca, tandhanipun ingpundi-pundi kunjran isina tiyang ukuman langkung atusan amargi para tiyang alit sami darbe raos mupangt wonten paukuman katimbang kalayan wonten ing griyanipun tiyang kacepeng anggenipun mandung krowodan ingkang boten misra sanget katodhi salebetipun dereng kapriksa rol kalilan mantuk rumiyin pun druhaka boten kadugi, sageda saderengipun kapriksa 1

11 rol katahan wonten alebeting kunjara, amargi sakeca manah miwah awakipun lo, rak ukur ukuranipun sampun sanes saget temen animbangi kalayan pangajeng-ajengipun ingkang sumanggem anyanggi tadhahipun Taksih wonten sambetipun. Wonten tiyang tatanggan apitepang sae, sami sugihipun satunggal nama A satunggal nama B pun A gadhah anak jaler nama C pun B gadhah anak estri nama D tumuwuh ing condonging bubudenipun kalampahan sami besanan rembag sampun dados namung kantun dhaupipun kemawon ananging C sampun mireng bilih pacanganipun nyebal sakin gpepethingan kasusilaning ngestri, dados tuwa manahipun wekasan anggubel dhateng bapak tipun supados anyundekna anggenipun badhe besan wau, cekaking cariyos estu kasandekaken menggahprakawispunika sampu nmesthi kemawon andadosaken kirang renaning manahipun B. Amarengi ing sawenehing dalu A kesahan tuwi sadherekipun mentas rencang rare, anakipun kapurih tengga griya sarta dipun tilari arta, 200 rupiyah, kangge kandhutan bokmanawi rare gadhah kajeng sampuna anyepeng arta, ing dalu punika pun C katamuwan mitranipun nama E ingkang gigriya ing M,M, sareng wanci tengah dalu sami mireng tiyang nguwuh uwuh dhateng C kapurih amedala, nanging tansah dipun semadosi bilih saweg manggihi tamu, pun panguwuh sanadyan sampun dipun semadosi, parandosipun boten kemba anggenipun nguwuh-uwuh, ngantos pun tamu grisinen wekasan mantuk C nguntapaken dumugi ing jawi, dhuh saiba kagetipun pun C awit sareng bdhe wangsul malebet sanalika dipun sikep dening tiyang kakalih jaler estri, panggraitanipun C namung kakinten tiyang awon sumedya amendhet arta kemawon jebul dede durjana, ananging pun B sasemahipun amayakaken pamuring muringipun dene anakipun estri dipun tampik kalampahan pun C dipun cakot irungipun ngantos kataton rekaos ewadene pun C boten purun nedha tulung, B sasemahipun sasampunipun anandukaken panganiyaya lajeng mantuk punc lajeng ambruk ing patileman. Kacariyos sareng enjingipun A mantuk nanging sanget pangungunipun dene anakipun taksih tilem lajeng dipun gugah sarta dipun takeni punapa sakit pun C lajeng anedahaken tatunipun sarta angandharaken lalampahanipun nalika ing dalu, A sareng mireng cariyosing anak saha sumerep tamunipun sanalika kabangan bangun alinalining nala, sumedya anandukakaken pamales ananging anakipun boten amrayogekaken ing lekas makaten punika, aluwung dipun aturna ingparentah kemawon pun A lilih dening pangrapuning anak saha lajeng sowan ing raen ngabei para data, angaturaken sadaya lalampahan ingkang tumanduk ing anakipun ngabei paradata lajeng aninedakaken prakawis punika, B kumbi, anamung sareng dipun salesihaken panitipriksanipun lajeng kawiyak mengggah kalepatnipun wasana kilap salajengipun. yektiwara. Nalika malem Jumungah tanggal kaping 7 wulan Jumadilakir punika wancijam 3 tiyang ider sekul pulen ulam terik saweg leren wonten sakilen prapatan Gadhing, dipun rundhuk dening bajingan badhe kautil pangananipun nanging paman renggong sampun anggraita, dados sareng pun bajingan angranggeh panganan tranggins dipun sotho dhawah premana kenging pilinganipun kakang ngutil sanalika anjrebabah andhepani siti, paman renggong sareng sumerep bilih pun pangutil kapisan lajeng lumajeng mangetan bokmanawi dipun kintenbilih kala jeng pejah, nanging kilap pejah utawi gesangipun awit kula lajeng andumugekaken lampah Kondhestu 2

12 Kala wingi siyang rencang kula kakalih pun Yahman tuwin pun Sukimanb sami wade epek dhateng peken ageng, sahantukipun arta papajenganing ngepek wau sami din kanthongi ing rasukan dados katingal motol-motol sareng lampahipun dumugi ing kreteg sangjaneging paresidhenan dipun gryangi ing bajingan e tayang, cina 4 jawi 2 pun yahman tuwin pun sukiman wau wantuning rare rumais artanipun badhe dipun pendhet ing bajingan lajeng dipun tamplek kaliyan lumampah, kocapa sareng risang tikus kambil dipun tamplek lajeng bramantya rare kakalih wau dipun ancari songkol pun Yahman tuwin pun Sukiman lajeng sami lumajeng sipat kuping, kaliyan bengok nedha tulung, nanging lestantun boten wonten ingkang nulungi bokmnaawi kala samanten pinuju boten wonten anggen langkung Kintunan. Yogyakarta Kala tangggal sapisan januwari siyang, wanci jam 11 tuwan Gripir dhateng pacinan tumbas mercon dipun emotaken ing kreta gnantos meh kebak kusir kinen angantukaken rumiyin tuwan ngantosing wonten pacinan sareng lampahipun kreta dumugi sangajengan kamar bolah ing nrgiku kathah tuwan tuwan ingkang sami main mercon kreta wau koncalan mercon dados mercon ingkang wonten salebeting kreta mungal ing salajengipun kapal ambandhang boten kenging dipun pekak kusir lajeng anjelog kareta taksih bandhang, mrecon ngantos telas kapal taksih bandhang,s ampuna kapethuk grobag saha kapentog kalen dereng mandheg kasuran mothaning kreta telas katedha ing latu, bakakas kang warni kajeng, tosan saha pakehaning kapal risak sadaya, punapa malih sandhanganipun paman kusir ugi katedha ing latu. Kala tanggal kaping 8 ugi wulan punika, wanci jam 3 siyang, jwahipun deres kadospinusus sareng jam 4 radi tingkas lajeng wonten baledheg anyalat tempat tidhur saleebting griya, ingkang dumunung sangajengin g konten ageng, griya cina ing kampung Ngadiwinatan sawetanipun caket kaliyan griyanipun tuwan gripir, punapa isining tempat tidhur wau ngantos teelas katedha ing latu baledheg ing ngemperipun griya wau nuju wonten tiyang kalih ngeyup wonten ing nriku, ingkang satunggal kalenger, ingkang satunggalipun waluya, sampuna lajeng kapitulungan para tandang uruping tempat tidhur wau, bokmanawi nyalat punapa sami isining griya, guymyuh ing pawartos cina ingkang gadhah griya wau nuju kesahan dahteng Semarang Sujana Tuban Awit saking kaparengipun ing karsa dalem kanjeng tuwan Residhen Rembang, salowonging kalengggahanipun raden Sastramijaya, carik jaksa ing kabupaten Tuban ingkang nembe kawisudha dados mantri sambong dhistrik rembes tuwin jenu, ingkang ginentosaken mas Jayawiarja, pamagang juru cengkal ing Bojanagara. Wonten sawenehing cina, gigriya ing kampung Kranggan pinatrapan anyambut damel peksan tigang wulan kados tumuwuh ing bruweting manah cina wau pejah anganyut tuwuh, sarana anggantung jangganipun ingkang kaanggge anggantung kunciripun pyambak katangsulaken woten ing ngepang kajeng. Kula gumun sanget dene sapunika menggah wontenipun sasakit kolerah ngrebda malih, ing sadinten-dintenipun kawontenaning titiyang ingkang sami anemahi pejah jalaran sasakit wau kirenag langkung wonten sadasa, ing kampung trasaba nembe punika tiyang sagriya ngantos gangsal ingkang pejah, sareng sadinten para titiyang kampung rumaos giris sanget. 3

13 Nembe punika mantri gudhang sarem ing Rembang pejah, ugi jalarnan katempuh sasakit kolerah dene saking kaparengipun ing karsadalem kanjeng tuwan residhen ingkang angggentosi kalengahanipun mantri wau anakipun sapunika guru bantu ing pamulangan jari Rembang. Bogor Wonten Arab prakawissan lan cina, makaten gancaripun Arab lan Cina sami tatanggan namung pakaranganipun sami kaeletan lepen sisih eler papane pemahanipun cina, ingkang sisih kidul papane pama anipun pun Arab punn Cina gadhah timbodipun cangcang ing jambanipun pun Arab sawenehing dinten mendanipun pun Arab sami numpang timbonipun pun cina, timbo anggalewang menda katemplung in glepen katemahan wonten menda ingkang pejah, kocapa dupi pun Arab kapejahan menda wau, lajeng anglarag dhateng griyanipun cina, alok boten narimah anehda tempah pejahing menda wau, ingkang jinalaran ing timbonipun cina, tinangkis pun cina bilih piyambakipun boten anemaha anggiring menda dhateng ing timbo, wangsulanipun pun Arab, iya bener, ananging yen kowe ora angerut timbo mu ing jamban aku, ora kalakon wedhus kul padha anumpang tmbo mu katemahan padha mati, pun cina amangsuli, e iyata, nanging weruh amenek wedhusmu kang padha mati mau pancen bodho, awit arsa kakaring nungggang prau, teka ora ngundang si juru mudhi, yen ta ana ajuru mudhi ne ora nemahi padha mati, tamtu ana kang anulungi, ngentas pun Arab tansah cukeng, pun Cina rekeng ing salajengipun prakawis mingggah ing landrad. Panjurung Serat wirawiyata Anggitan dalem Kanjeng Gusti Pangeran Dipati Arya Mangkunagara ingkang kaping 4 ing nagari Surakarta Manitra kidung srinata, nujwari ing wrahaspati, kaliwon tangggal sapisan sasi saban wuku wuki, ehe sangkoleng warsi, murtyastha amulang sunu, paring wasiyat putra, jeng gusti pangrandipati, arya mangkunagara kaping sakawan. Iki wasitaningwang, marang kang dadi prajurit aja kemba ing wardaya, rehning wus sira lakoni, balik dipun nastiti, marang ing kawajibanmu, owelen sariranta, reksanen luhur musami, yen kuciwa gawe punggel grajatira. Ywa sira darbe pangira, lamun wong dadi prajurit karyane abot priyongga, wruh antasabarng kardi, kabeh donya puniki, tanana prabedanipun kang dagang neng lautan miwah ingkang amotani, sumawana kang suwita ing narendra. Myang kang tapa jroning guwa, kang nunusup ingngasepi, lakone padha kewala, awit iku dadi margi, mrih katekaning kapti, sapikate pandumipun nanging saran\anira, mantep temen lan taberi, samektane ing ngaranan lak si tarja. Lawan sira sumurupa, kang kalebupangabekti, nora sembahhyang kewala, kang dadi parenging widhi, kabeh panggawe becik kang mantep suci ing kalbu, uga dadi panembah, yen katrima iku sami, sinungkramat samurwate badanira. Lamun tan mawi sarana, paran katekaning kapti, lir bedhak tan pa sanjata, ing ngatasira hyang widhi, tan karsa mitulungi, marangwongkang tanpa laku, nir ngamalan panembah, kumudu dipun turuti, ngendi ana gusti neh ing kawula. 4

14 Kang mangkono tan dupara, lamun jidurunging kapti, malah nandhang duka cipta, dosane angreh hyang widhi, mulane sira sami, aja kakeyan panggayuh, manawa durung ngrasa, duwe ngamal kang nglabeti, becik sira angemana wektu ning praja. Wakaryastaning wasitarja pasungpung Kawruhe misiha ngawur, angacak duru ngawruhi, yen ing besuk ananira, iya ananeh saiki, saiki besuk ananya, lamun ngaranana kalih. Sayekti yen iku kuwur, panganggep ingkang kadyaki, nora montra tinemuwa, ingngelmune nora mulih, tan pisan tinemu ngakal kliru surup ing pangarti. Yen benjang jamaning maut kabeh iku nora dadi, sarana mandar wisuna, sirna salwir ring pakarti, mulih maring ciptanira, tan kenobah tan kenosik. Yen mosik yekti kapasuk kalebe kala piranting, pirantina nguripira, dadi weri angaweri, neng warana nora uwal yen tan kinawalan yekti. Ingngawas kalawan emut santasantosa ing budhi, iku kang dadya sarana, lakuning palweng jaladri, aneng ngalam laut benjang, kumudhi, kang ngamajibi. Kudyawaspa mawasipun ing pandoman kang sajati, lair batin datan beda, bener luputing pakarti, yakti kumudhi kajibah, ngawasken lakunireki. Yen kurang pamawasipun yekti lakune anilip kabentusing curiparang sampyuh lawan kang nganitih, saisine milurusak mwah brastha tan mongga pulih. Angel pupuliyanipun kasliyoning tingkah yekti, yen nora ulih sarana, usadha ingkang sajati, sajatine budya darma, dadya usadeng dumadi,. Kang bisamis dadya arum bisa ala bisa becik bisa nambunhg bisa bengkas bisa nuksma mring slwirning, lair batin kalimputan marma den graita sami. Wujuding oripa kewuyh, nora keni den gegampil yen gagampnag yakti nimpang, ing marga, kang bener becik mesthi bakal dadiya baya, neng banyu urip sayekti. Taksih wonten sauswanipun 5

15 Ongka 6 Salasa Pon kaping 18 Jumadilakir Jimawal 1821 utawi kaping 19 Januwari 1892 Surakarta Kawulawisudhan Awit saking wiyosing dhawuh timbalan dalem sampeyan dalem ingkang sinuhun kanjeng susuhunan salowonging kalenggahanipun ngabei Purwadipraja, abdi dalem panewu Brajanala kaparak tengen ingkang kakarsakaken anggentosi, anakipun jaler nama Ngabei Purwadirja, abdi dalem mantri nyangkrak nyana kaparak tengen kaganjar nama tuwin sasebutan anunggaksemi, Raden Ngabei Purwadipraja. Salowonging kalenggahanipun abdi dalem mantri nyangkrak nyana kaparak tengen ingkang kakarsakaken anggentosipurwawardaya, pamagang kapatiyan kaganjar nama tuwin sasebutan Raden ngabei Purwadirja. Sambetipun pasamuwan garebeg Bedholen barisipun manjing maran gpralataran tumpul lan tamtama miji jayeng ngasta baris bbanjengan mujur ngidul prasamya majeng mangulon Rengrengsakala sirung, palataran prajurit lir mendhung, lumaraping pedhang upsir kadi thathid setandar nrawung sinawung pamakukuwung kawuron. Resminireng sang prabu, lenggah dhampar kinubeng wadyagung, yayah kadi wong ngagung surayeng bumi, ngunguda mring para anung, kang lanang saking palugon. Malih ingkang winuwus prajurit jaba ingngalun-alun ingkang sami mangangge kadi walandi, wusnya bekti tedhakipun ing ngloji sangprabu anom. Sigra kang prajurit gung, bedhol baris sakingngalun-alun lampahira sadaya medal sitinggil mudhun saking sitiluhur, prapta palataran kraton. Lajeng terus mangidulo tanpa kendel wedal ngarseng prabu, kathah ira pitung prang kat saprangkating, satus salawe kehipun titindhih satungggal mayor. Ingkang dadya pangayun jagasura ing wuritumruntun nenggih jayatantaka ingkang nambungi, jayasura wurinipun jayatatana tanpedhot. Katungka kang sumusul suratatana ingkang sumambung trunasura malih araning prajurit jagapraja jangkepipun gogolongan pitung mayor. Saprangkat prangkatipun mawasetandar lawan panjidhur, kang mungkasi ing laku prajurit baki sikep waos klambi kuthung, kanthipradongga ginotong Carabali tinabuh, turut margaswaranira barung, lan musikan mimbuhi langening nagri kadibaladhandha waduk saking nging wiratha bodhol Taksih wonten sambetipun. Ewah-ewahanipun prantaning lampahipun amaosi tuwin amaosaken siti, bawah karaton ing Surakarta tuwin ing Yogyakarta sampun kadhawahaken ing mangke wawangen pamaosipun sitilaminipun tigang dasa taun anyakipun rembag pangonjoting wawangen pamaos punika manawi wawangening pamaos sampun kalampahan ingkang kalih dasa taun, menggah sanesipun ewah ewahan punika namung tumerap dhateng para ingkang sami amaosi siti. Rerepen Maesa lembu ingkang sadangunipun benter sampun rumaos kajrangking nedha dhangkel kambengan miwah debog sapunika ugi rumaos kasembadan nedha rumput miwah rendeng taksih ijem ijem ananging kathah ingkang murus amargi tutuwuhan wau taksih pupus. 1

16 Sanajan gajulipun tiyang alit kalebet kirang, katimbang kalayan taun ingkang sampun amargi telasipun jagung miwah pohung, ananging regining uwos kalebet ajeg amargi kajawi uwos tandhon ingkang sumebar in gpeken pasabinan gadhu walikan anggenipun panen lumintu punika anjalari ajegipun regining uwos wondenin kathahipun tiyangingkang boten saged nempur, punika boten amargi sakin gawisipun uwos ananging tumuwuhing para alit kikirangan arta, tandhanipun katela pendhem ingkang gesang katanem kala katiga, punika undhuhing masa punika, dados gajulipun tiyang alit lintunipun pohung miwah jagung, ewasamanten ugi kirang papajenganipun tiyang alit ingkang griyanipun celak kalayan kitha, kala rumiyin panggesanganipun beberah amargi salebeting kitha kathah yayasan ingakgn kedah mawi bau glidhigan. Tiyang alit ingkang tebih kalayan kitha, ingkang manggen wonten ing siti kabudidayan ingkang dados eresipun glidhigan saking tuwan tanah kados ta ngundhuh miwah andheplok kopi sarta beberah wonten ing pabrik pabrik ingkang wedaling ngarta taksih ewon utawi galidhigan balanjan kadosta mandhor tuwin tukang tukang saha sanesipun ing pabrik wau taksih sami balanjan pramila ingkang kedah pangupadosipun arta saking beberah, pounika tiyang alit ingkang wonten salebeting dhusun siti kajawen awit angajeng-ajeng malebeting arta sanesipun sanesipun pamadening tanemanipun ing sabin miwah ing tegil sampun boten wonten tuwin malih kaotipun lan para alit ing siti kabudidayan taksih sami angwedalaken arta ladosan. Tiyang alit ingkang wonten salebeting siti dhusun pradikanan malah anyanggi paos ananging sakecanipun para tiyahg wau boten nyanggi pandamelan dados pangupajiwanipun sami adadagang dhateng sanes nagari. Namung para tiyang alit ingkang boten darbe sanggeman sabin punika ingkang kajagekaken namung beberah sarta sade kajeng manawi katendhagan kdospunika ingkang asring nandukaken gampiling manah, kados ta mendheti taneman tuwin sanes-sanesipun amargi saking wratipun kaluwen Kintunan. Kala wingi kula dolan dhateng peken ageng, malebet ing griya los panggenanipun tiyang sade kalithikan ingngriku kula sumerep kere jaler estri, kumaroyok sami priman dhateng ityang ingkang sedya tutumbas saweneh wonten ingkang urut toko templek ngantos adamel gidhuhipun para tumbas rehning salebeting griya los wau longkangipun margi radi ciyut katemahan para tumbas asring kokosodan kaliyan kere, dhuh sang para kawogan ambok inggih kagalih lalampahan punika nun. Kintunan Nalika ing dinten saptu tanggal kaping 1 Jumdilakir punika wanci jam 10, enjing, ing prapatan secaayudan wonten Cina amisakit tiyang jawi, saking sangeting anggenipun anaboki sarta amenthungi, tiyang wau ngantos medal andelole mripatipun sarta kathah sanget wedalipun rah, o memelas sanget menggah ingkang dados jalaranipun kula boten terang, tuwin kilap alajengipun. Nalika ing dinten Rebo tanggal kaping 5 Jumadilakirpunika wanci jam 6 enjing, ing kampugn anggandhek kiwa wonten tiyang estri miskin kinten wanci 75 taun pejah wonten sapinggiripun kagungan dalem lepen larangan menggah tiyang wau boten kantenan padununganipun punlisi sarta kapal kampugn ingkang bawah aken lajeng atitipariksa kawontenaning wangke, menggah angsaling papriksan pejah ing tiyang wau saking kaliren sart ktitik bilih pancen gadhah sakit napas ingkang mongka kdalunipun ing dinten wau jawahipun deres sanget lajeng anuwuhaken angoytipun 2

17 sasakit wau ingkang ngantos anjalari ing pejahipun wondene wangke lajeng kaupakara dening pulisi sarta kapala kampugn ingkang bawahaken kilap salajengipun. Kintunan Mas lurah Atmasarasa anggenipun gkaganjar dados lurah punakawan koki ing kraton punika pancen sampun pantes kimawon anjawi punjul piyambak kasagedanipun dhaten gpadamelan koko, mas lurah wau anakipun abdi dalem ingkang kenging kaewokaken gadhah lalabetan inggih punika raden Atmasudira abdi dalem Urdenas kapilih, ingkang sapunika sampun tilar dunya, lalabetanipun makaten nalika kanjeng raden adipati Sasranagara taksih dados Onder Mayor, sampeyan dalem ingkang sinuhun sapunika nembe jumeneng, kanjeng raden adipati amranata sakathahing padamelan sajawi saha salebeting kadhaton punapa dene anggalih sudanipun sadaya tadhah tadhah kala samanten ingkang kapatah nidnakaken bageyan lebeting kadhaton punapa dene anggalih sudanipun sadaya tadhah tadhah kala smaanten ingkang kapatah nindakaken bageyan lebet raden Atmasudira, mawi nganthi anak mantunipun kakalih, ingkang ambaoni anggenipun papriksa dhateng pawon saha gedhong gehdong, cekakipun saged kalampahan tata, ingkang dumuginipun sapunika pranatan engggal wau taksih kalulusaken ing nalika samanten raden atmasudira lajeng kapacak dados titindhih wonten ing gehdong kaniten lebet inggih punika wiwitipun ing kaniten lebet ngrumat aha ngedalaken sakathahing arta balonja apanunggilanipun ing mangke pamuhi kula mas lurah Atmasarasa mugi mugi sageda ngiribi lalabetanipuning bapa, supados kalunturana sih dalem malih Pun Bodong. Kala ing dinten Akad ingkang kapengker, wanci jam 3 sonten kula lumampah ing wradinan ageng Gemblegan mangidul sareng dumugi kampung Jragan sakalangkung kaget manah kula, awit sapinggiring wradinan ageng ngriku wonten tiyang rubungrubung ngantos tigang pontha, sapontha panthanipun boten kirang sakin gtiyang seket sareng kula celaki salebeting papanthan punika wonten singkek kakaliyh, tigang pontha dados ing kek nemsami mungkul anglampahi ebekipun ngestokaken kethep andhukipun lurah kampung nrgiku, sami angadhep dhulang angubengaken thadhu kalabang ayam manah kula kados dipun wenyet aningali tiyang nagari utawi tiyang dhusun ingkang sami pating kalesed wuda kataman dayanipun sisingkek wau, sarta wonten sekawan pikulan saoto, bakmi, ingkang kantun pikulanipun kimawon tiyangipun lenger-lenger wonten sacelaking rurubukan ngriku, adhuh, kyai kula lurah kampung, kula nyuwun pangapunten sanadyan kiyai boten ajrih dhateng sapudhendhanipun ingkang kagungan nagari, nanging kyai lurah punapa boten welas dhateng para titah sampeyan ingkang ing mangke sami kikirangan tedha, teka sampeyan damel mainan ingkang makaten manawi sampeyan ngaken boten sumerep punika sakalangkung dupara, awit kula pitangletiyang ingkang celak ngriku, wontenipun main punika sampun kala punapa, wangsulanipun dereng dangu saweg wonten sawulan sumongga ta kyai lurah pemahan kula aturi mirengaken manawi sampeyan kiyai, kula tudingi saitan lan cina wau, tamtu duka sampeyan manawi sampeyan boten tas makbuthok punapa malih pancen angestokaaken ebek sampeyan tumtu sicina sampun anandhang sapudhendhaning nagari Wiwitipun main wanci pukul pinten inggih ingggal inggalan kimawon namung lekas wanci pukul pitu enjing bibar pukul nem sonten, Lo sampun terang kyai bagus kepala Kintunan. Tuban 3

18 Wonten Cina Lasem kesah dhumateng Rembang sarengan tiyang sakawan sami anupak saha anunggil sagrobag ing margi ktempuh jawah dieres sareng almpahipun dumugi ing posgada, tinandukan pepesthening pangeran maha agung, cina sakawan wau dipun samber ing gelap ngantos anemahi pejah sami sanalika. Ing dhusun bawah dhistrik Singgahan wonten tiyang tiga, ingkang pinuju jandhon wontening salebeting griya, sami pejah kasamber ing gelap. Ing nalika dinten malem Ngaat angrinenaken tangal kaping 10 wulan punika, wanci jam kalih dalu, ing dhusun Prunggahan onder dhistrik Semandhing dhistrik Rembes wonten saweneh ing tiyang, amanggih babaya kaprajaya dening tiyang dursila, labet sapanggenan wonten ing padharan ususipun ngantos medal ananging sapriki taksih gesang. Kanjengparentah nagari, andhawuhaken parentah, sadaya para tiyang bakul sami boten kalilan sasadeyan ao, dhawet, legen tuwin sanes-sanesipun ingkang pancen saged anuwuhaken sasakit padharan punapa malih ingkang bongsa kecut kecut mangakten ugi tiyang sade ulam laut mesthi kedah dipun pariksa, ambok manawi ulam sampun buthuk Pun Keset Panjurung Mangestupada kyai Mondrarena. Mas Kumambang kumembeng kambah ing manis titah ing sudarma, mondrarena kang wawangi, wawengan wunguning cipta. Ngaladalat mulet rosing sanubari, barkah ing sudarma, demidumeh mung dumadi, dinadar dinuman sabda. Beberipun duk kabuka kan gpangesthi, wiwinih sabdanya, kuyai ajar duk neng ngaradi, wawecanipun kadyeka. Iki jaman ken sira ingkang nastiti, salin ada0-ada, tan tebih lan traping ngati, tanjaking jaman wasana. Supaya tuk pangaksamaning hyang widhi, eling lan waspada, kang mantep santoseng ngati, kabeh wus karyaning suksma. Raruweting tyas rubeda kang matistis oreging buwana, tumitah geng alit sami, awasna sapa kang karya. Pakartining hyang lamun lagi kinardi, tumitah mung darma, sing ngayun nyeda tan keni, malah linut sapudhendha. Marbalan wasesa kawasa pinusthi, mangkaten warah nya, tartlen rama kang dahat sih, muhung pangestu paduka. Yata tamat rama mugi anjarwani, wawarah ing jar, punapa datan nalisir, teteping jaman samangkya. Endhang pracimasana. Sambetipun serat Warawiyata anggitan dalem Kanjeng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara ingkang kaping 4 ing nagari Surakarta Dene sira gelis begja, oleh pangkat kang nyartani, ingkang tanalar kagawa, saking luluhur mu sami, nguni wus potang sakit dadya ingkapenakipun sumrambah marang sira, marmane sukurring widhi, tarimanen barkah e wong tuwanira, jer janma kang wus minulya, lir wadhah ing menyakwangi, utamane winantuwa, gandane saha menuhi, nadyan ngisenan wariyh, labeting we maksih arum kang mongka sudarsana, Jeng Gusti Pangran Dpati Arya Mangkunagara ingkang sapisan. Duk bebadhe murweng yuda, neng ngalas limalan warsi, sewu lara sewu papa, ngupaya mulyaning dhiri antuk pitulung widhi, katutugan karsanipun mukti sawadyanira, tumerah dalah samangkin buyut canggah kasrambah milu wibawa. Mangkana gya winantonan marang kang jumeneng malih, jeng gusti pangran dipatya, mangkunagara ping kalih, pinet sraya mring inggris mukul nagri ing mantarum sabedhaing kang praja, ginanjar sewu kang bumi,v dadya tetep lenggah limangewu karya. Rambah malih sinaraya, 4